Adolf Hitler: Versiyalar orasidagi farq

Adolf Hitler [[1889]]-yili [[20-aprel]]da [[Innadagi Braunau]] ([[Avstriya]]) shahrida tugʻilgan. Boʻlajak fyurerning otasi [[Alois GitlerHitler]] (1837–1907) oldin etikdoʻz boʻlgan, keyin esa [[bojxona|bojxona xodimi]] boʻlib ishlagan; noqonuniy tugʻilganligi sababli u [[1876]]-yilgacha onasining familiyasi skilerberni[[Maria Anna Shiklgruber|shiklgruberni]] olgan (Adolf keng tarqalgan fikrga qaramay, bu familiyani hech qachon olmagan). Alois yuqori boʻlmagan ober-ofitsial mansabiga ega edi. Onasi [[Klara Pölzl]], qizlik familiyasi Pelsl, ishchilar oilasidan kelib chiqqan.

16 yoshida Hitler toʻliq oʻrta taʼlimntaʼlimni bermaydigan Linsdagi[[Lins]]dagi maktabni tamomlaydi. Vena badiiy sanʼatlar akademiyasiga kirish urinishlari omadsiz boʻladi. Onasining vafotidan soʻng ([[1908]]) Hitler Venaga koʻchib oʻtadi, u yerda uysizlarga beriladigan boshpanalarda yashab, tasodifiy ish haqlariga kun koʻradi. Oʻsha paytda u oʻzining bir qator akvarellarini sotishga muvaffaq boʻladi.

[[1913]]-yil mayida Hitler Myunxenga[[Myunhen]]ga koʻchib oʻtadi, u yerda akvarellari bilan savdo qilib odatiy hayotini kechiradi. Urushning birinchi oyida u nemis armiyasiga oʻz xohishi bilan yoziladi. [[Fransiya]] va Belgiyada[[Belgiya]]da oddiy askar sifatida, soʻng yefreytor boʻlib xizmat qiladi. Oʻn oltinchi Bavariya Zahira Polkining yuboriluvchi shtabi sifatida jang operatsiyalarida ishtirok etadi. Ikki marta jarohatlangan, II va I darajali Temir xochlar bilan mukofotlangan.

[[1918]]-yilning oxirida u Myunhenga qaytib keladi va reyxsverga[[reyxsver]]ga aʼzo boʻladi. Qoʻmondonlikning buyrugʻiga binoan u Myunhendagi qoʻzgʻolon hodisalarining ishtirokchilariga material yigʻar edi. Kapitan E. Remning maslahatiga koʻra (keyinchalik Hitlerning yaqin safdoshi) u Myunhendagi „Nemis ishchilar partiyasi“ tarkibiga kiradi. Partiya boshqaruvidan uning yaratuvchilarini tezda siqib chiqarib, u toʻla huquqli yetakchiga – fyurergaaylanadi''[[führer]]ga'' aylanadi. Gitlerning tashabbusiga koʻra [[1919]]-yili partiya yangicha nomlanadi – Nemis milliy-sotsial ishchilar partiyasi (nemis transkipsiyasida [[NSDAP]]). Siyosiy publitsistikada ularni sotsialchilar ''Sotsi'' deb atalganidek ''Natsi'' deb atashadi.

Oʻsha paytgacha shakllangan Hitlerning asosiy gʻoyalari [[NSDAP]] dasturida oʻz aksini topadi. Hitler g‘oyalarining aksariyati avtobiografik kitob „Mening kurashim“ (''"[[Mein kamfKampf]]"'')da bayon etilgan.<ref>Hitler A. Mein Kampf. Muenchen., 1933</ref>

1920-yillarning boshlariga kelib NSDAP Bavariyaning eng koʻzga koʻringan oʻng ekstermistik tashkilotiga aylanadi. Hujum otradlari boshida [[Ernst Röhm]] turadi. Hitler tez orada u bilan hisoblashish kerak boʻlgan siyosiy shaxsga aylanadi.

[[1923]]-yilning oxiriga kelib Olmoniyadagi tanglik oʻtkirlashadi. Bavariyada parlament hukmronligiga qarshi va diktatura oʻrnatilishining tarafdorlari bavar administratsiyasi fon Kar atrofida toʻplanadilar, toʻntarishdagi faol rol Hitlerga va uning partiyasiga berilgan edi.

[[1923]]-yil [[8-noyabr]] kuni Hitler Myunhenning "„[[Byurgerbraukeler"]]“ pivoxonasidagi mitingda milliy qoʻzgʻolonning boshlanishini va Berlindagi sotqinlar hukmronligining agʻdarilishini eʼlon qiladi.

[[1924]]-yil fevral–mart oylarida qoʻzgʻolon boshchilari ustidan sud jarayoni boshlanadi. Sudlanuvchilar kursisida faqatgina Hitler va uning bir necha tarafdori oʻtirishadi. Sud Hitlerni 5 yilga qamoqqa mahkum qiladi, ammo 9 oydan soʻng uni ozodlikka chiqarib yuborishadi.

Yetakchisini yoʻqotgan partiya parchalanib ketadi. Hitlerga hammasini deyarli boshidan boshlashga toʻgʻri keladi. Unga hujum otryadlarini tiklashni boshlagan Röhm katta yordam koʻrsatadi. Ammo, NSDAPning qayta tugʻilishida Shimoliy va Shimoli-Gʻarbiy Olmoniya oʻng ekstremistik harakatlarining yetakchisi Gregir[[Gregor StrasslerStrasser]] hal qiluvchi rolni oʻynaydi. Ularni NSDAP qatorlariga qoʻshib, u partiyaga viloyat (bavar) darajasidan umummilliy siyosiy kuchga aylanishiga yordam berdi.

Bu vaqtda Hitler umumgerman darajada yordam axtarar edi. U generalitetning ishonchini qozonishga va sanoat magnatlari bilan aloqa oʻrnatishga muvaffaq boʻladi. [[1930]]-va [[1932]]-yilgi parlament saylovlari millatchilarga deputat mandatlarining jiddiy oʻsishini olib kelganida, davlatning hukmron doiralarida NSDAPni siyosiy kombinatsiyalarning ishtirokchisi sifatida jiddiy koʻra boshlashdi. Hitlerni partiya boshchiligidan chetlashtirib, vazifani Strasserga yuklash harakati amalga oshirildi. Ammo, Hitler raqibi va yaqin doʻstini darrov izolyatsiya qilib partiyadagi har qanday taʼsiridan mahrum qiladi. Ohir-oqibat german choʻqqilarida Hitlerga bosh maʼmuriysiyosiy mansabni berib, atrofini anʼanaviy konservativ partiyalardan boʻlgan vasiylar bilan oʻrashga qaror qilinadi. [[1933]]-yil [[31-yanvardayanvar]]da prezident Fon[[Paul Gindenburgvon Hindenburg|Hindenburg]] Hitlerni reyxskansler etib tayinlaydi.<ref>Kershaw J. Hitler. London, 1991.</ref>

Hukmronlik tepasida boʻlgan Hitler dastlabki oylardayoq kimdan chiqishi qatʼiy nazar hech qanday cheklovlarga amal qilmasligini namoyish etdi. Parlament binosining ([[Reyxstag]]) yondirilishini millatchilarning ishi deb bahona qilib, Olmoniyaning ommaviy „unifikatsiya“sini boshlaydi. Avval [[kommunizm|kommunistik]], soʻng sotsial-demokratik partiyalar taʼqiqlanadi. Bir qator partiyalar oʻzlari tarqalib ketishga majbur boʻladilar. Profsoyuzlar[[Profsoyuz]]lar bartaraf etiladi, ularning mulki millatchilar ishchi frontiga topshiriladi. Yangi hukumatga qarshi chiquvchilar tergov va sudsiz konsentratsion lagerlarga yuboriladi. „Boshqa qavmdagilar“ning ommaviy taʼqibi boshlanib, bir necha yil oʻtib uning kulminatsiyasi „endlyozung“ (soʻnggi qaror) operatsiyasiga aylanadi, bu operatsiya butun yaxudiy[[yahudiy]] xalqini jismoniy yoʻqotishga qaratilgan boʻladi.

Partiya va undan tashqarisidagi Hitlerning shaxsiy (haqiqiy va potensial) raqiblari ham qatagʻonlardan qochib qutula olmaydi. 3p[[30-iyundaiyun]]da u fyurerga loyal boʻlmaganlikda sezilgan SA boshliqlarining yoʻq qilinishida shaxsan ishtirok etadi. Bu yoʻqotilishning birinchi qurboni Hitlerning avvalgi safdoshi Röhm boʻladi. Strasser, fon Kar, sobiq reyxskansler general [[Schleicher]] va boshqa arboblar jismonan yoʻqotiladi. Hitler Olmoniya ustidan mutlaq hukumatga ega boʻladi.

[[1936]]-[[1939]]-yillarda Hitler boshchiligidagi Olmoniya [[Ispaniyadagi fuqarolar urushi]] vaqtida frankchilarga katta yordam koʻrsatadi.

[[Tasvir:Deutschesreich1939fr.jpg|thumb|left|200px|Retx[[Reyx]] [[1939]]-yilda]]

Oʻz rejimining asosini mustahkamlash uchun Hitler xalq qoʻlloviga umid qilingan qator tadbirlarni oʻtkazadi. Ishsizlik tez qisqartiriladi, keyin esa tamoman bartaraf etiladi. Muhtoj aholiga gumanitar yordam boʻyicha keng koʻlamli aksiyalar quloch yozadi. Ommaviy, madaniy va sport bayramlari qoʻllanadi. Ammo Hitler rejimining siyosiy asosini magʻlub boʻlingan [[Birinchi jahon urushigaurushi]]ga revansh tashkil qilar edi. Shu maqsad bilan sanoat qayta rekonstruksiyalanadi, katta qurilish yoziladi, strategik zahiralar yaratiladi. Revansh ilinjida aholining propagandistik ishlovi olib borilardi.

Hitler Olmoniyaning harbiy salohiyatini cheklovchi [[Versal kelishuviniKelishuvi]]ni buzadi. Katta boʻlmagan [[reyxsver]] millionlik vermaxtga[[vermaxt]]ga aylantiriladi, tank qoʻshinlari yaratiladi va harbiy aviatsiya tiklanadi. Demilitarlangan Reyn hududining statusi bekor qilinadi. Hitler oʻzining qoʻshinlarini [[Polsha]] hududiga olib kiradi.

[[1939]]-yil [[Ikkinchi jahon urushi]] boshlanadi. Fransiya va Angliyaga qarshi harbiy harakatlarda muvaffaqiyat qozonib va qitʼaning deyarli butun gʻarbiy qismini bosib olib, Hitler [[1941]]-yili oʻz qoʻshinlarini [[Sovet uttifoqiIttifoqi]] tomon buradi. Sovet-olmon urushining birinchi etapida sovet qoʻshinlarining magʻlubiyatlari Hitler qoʻshinlarining Boltiq boʻyi davlatlarini, Belorussiya, Ukraina, Moldaviya va Rossiyaning bir qismini okkupatsiya qilishiga sabab boʻladi. Okkupatsiyalangan hududlarda qattiq okkupatsion rejim oʻrnatilib, bu rejim millionlab odamlarning hayotiga zomin boʻladi.

Ammo, [[1942]]-yilning ohiridan boshlab Hitler armiyalari magʻlubiyatga uchray boshlashadi. [[1944]]-yili sovet hududi okkupatsiyadan ozod etiladi, jang harakatlari olmon chegaralariga yaqinlashadi. Italiya va Fransiyaning dengiz boʻylaridan hujum qilayotgan ingliz-amerikan diviziyalari sababli Hitler qoʻshinlari gʻarbda ham chekinishga majbur boʻladi.

== FyurerningFührerning xudkushligi ==

[[1944]]-yili Hitlerga qarshi [[20-iyul fitnasi]] uyushtiriladi. Fitna maqsadi Hitlerning jismoniy yoʻq qilinishi va bostirib kelayotgan ittifoq qoʻshinlari bilan tinchlik bitimini tuzish edi. Fyurer Olmoniyaning tor-mor etilishi yaqinlashayotganini tushunardi. [[1945]]-yil [[30-aprel]] kuni oʻrab olingan Berlinda Hitler avval sevimli kuchugi [[Blondi (kuchuk)|Blondini]] oʻldirib, soʻng turmush oʻrtogʻi Eva Braun bilan birga oʻz joniga qasd qiladi.

Hitlerning suiqasdi haqida bir-biriga zid mulohazalar mavjud. Sovet tarixida Hitler zahar (xudkushlik qilgan koʻpgina millatchilar kabi [[kaliy sianid]]) ichgani haqidagi fikr turgʻunlangan, ammo guvohlarning koʻrsatmalariga binoan u oʻziga qarata oʻq uzadi. Shuningdek, Hitler va Braun zahar ichib soʻng chakkasiga oʻq uzganliklari haqidagi versiya mavjud.

Führerning jasadi reyxskanselyariyaning hovlisida uning yaqinlari tomonidan yondirib yuboriladi, soʻng uning juda qattiq kuygan qoldiqlari sovet SMERSHining[[SMERSH]]ining qoʻllariga oʻtadi. 1946-yil fevralda Hitlerning tanasi Eva Braun, Yozef va Magda Gebbels hamda Gebbelsning 6 farzandi tanalari bilan birga Magdeburgdagi[[Magdeburg]]dagi [[NKVD]] bazalaridan birida dafn etiladi. 1970-yili, bu bazaning hududi GDRga[[GDR]]ga topshirilishi kerak boʻlgan paytda [[Yuriy Andropov|Y.V. Andropov]] taklifiga va Politbyuroning tasdiqiga koʻra Hitler va boshqa halok boʻlganlarning qoldiqlari qazib olinadi, kul holatigacha krematsiyalanadi va [[Elba (daryo)|Elbaga]] sovuriladi.

Adolf Hitlerning tarjimai holi boʻyicha koʻpgina filmlar suratga olingan. Ular ichida, kanadalik "Gitler[[Hitler:yovuzlikning Yovuzlikning chiqishi]]" (''Hitler: The Rise of Evil'', [[2003]]), italo-ingliz "Gitler[[Hitler:so'ngi o'nSoʻnggi oʻn kun]]" (''Hitler: The Last 10 Days'', [[1973]]), ingliz-fransuz "[[Bunker (film)|Bunker]]" (''The Bunker'', [[1981]]) va nemis "[[Qulash (film)|Qulash]]" (''Der Untergangʻ', [[2004]]) filmlari bor.''

Adolf Hitlerning ustidan kulishga Charli[[Charles Spencer Chaplin|Charlz Chaplinning]] [[Buyuk diktator (film)|"Buyuk diktator"]] kinokomediyasi bagʻishlangan.

Adolf Hitlerga Lenni[[Leni RishtforRiefenstahl|Leni Rifenshtalning]] "Iroda zafari" hujjatli filmida katta diqqat qaratilgan.