Oʻzbekiston tarixi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tarixga
Teglar: Koʻrib tahrirlagich Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali
k 37.110.215.139 tahrirlari 37.110.210.55 versiyasiga qaytarildi
Teg: Eski holiga qaytarish
Qator 1:
<br />
 
== Tarix ==
== Tarix<nowiki/>[[Qadimgi Xorazm|Xorazm]][[Qadimgi Baqtriya|Baqtriya]][[Oʻrta Osiyo (eneolit va bronza davri)|davri)]]==
# [[Qadimgi Xorazm]]
 
# [[Qadimgi Baqtriya]]
# [[Oʻrta Osiyo (Makedoniyalik Iskandar yurishi)|yurishi)]]
# [[Oʻrta Osiyo (eneolit va bronza davri)]]
# [[Salavkiylar davlati|davlati]]
# [[Oʻrta Osiyo (Makedoniyalik Iskandar yurishi)|yurishi)]]
# [[Yunon-Baqtriya podsholigi|podsholigi]]
# [[Salavkiylar davlati|davlati]]
# [[Yunon-Baqtriya podsholigi|podsholigi]]
# [[Kangyuy]]
# [[Kushonlar davlati|davlati]]
# [[Eftaliylar davlati|davlati]]
# [[Turk xoqonligi|xoqonligi]]
# [[Soʻgʻd]]
# [[Oʻrta Osiyo (arab istilosi)|istilosi)]]
# [[Somoniylar davlati|davlati]]
# [[Qoraxoniylar davlati|davlati]]
# [[Xorazmshohlar davlati|davlati]]
# [[Oʻrta Osiyo (Chingizxon istilosi)|istilosi)]]
# [[Amir Temur davlati|davlati]]
# [[Temuriylar davlati|davlati]]
# [[Shayboniylar davlati]]
#
# [[Xiva xonligi]]
# [[Qoʻqon xonligi]]
# [[Buxoro amirligi]]
# [[Oʻrta Osiyo (Rossiya tomonidan zabt etilish)]]
 
== Sulolalar ==
{{asosiy|Oʻzbekiston Sulolari}}
 
== Qadimgi davr ==
Qator 27 ⟶ 36:
[[X asr]]da [[Xitoy]] hududidan [[oʻzbeklar]]ning ajdodlari — [[Qoraxoniylar]] sulolasini tashkil qilgan [[qarluqlar]] kirib keladi. Markazi [[Samarqand]] shahri boʻlgan Qoraxoniylar davlati Xorazmshoh Muhammad tomonidan [[1212]]-yilda tugatiladi.<ref>https://tarix.uz/ozbekiston-tarixi/ozbek-davlatchiligining-shakllanishi/?lang=uz</ref>
 
== tarkibida ==
<br />
 
== Temuriylar davlati ==
{{main|Temuriylar}}
[[Tasvir:Timurid.svg|right|thumbnail|Temuriylar davlati bayrogʻi]]
1970[[1370]]-yilda [[Amir Temur]] markazi [[Samarqand]] shahrida boʻlgan mustaqil davlat yaratgani haqida eʼlon qiladi. U [[Oltin O'rdaOʻrda]], [[Hindiston]], Turkiyaga[[Turkiya]]ga bir necha muvaffaqiyatli yurishlar qiladi.
 
== Buxoro amirligi (1500-19201500—1920) ==
{{main|Buxoro xonligi}}
[[Tasvir:Flag of the Emirate of Bukhara.svg|right|thumbnail|1920-yil 1-sentabrgacha boʻlgan Buxoro amirligining bayrogʻi]]
[[Tasvir:Bukhara 05.png|right|thumbnail|Buxoro Xalq Sovet Respublikasining bayrogʻi (1921-yil 23 sentabrdan 1923-yil 11 oktabrgacha)]]
[[Tasvir:Bukhara 08.png|right|thumbnail|Buxoro Sovet Sotsialistik Respublikasining bayrogʻi (1924-yil 18 sentabrdan 1925-yil 22 iyulgacha)]]
* [[1500]]-yilda Oʻzbekiston hududiga Oltin Oʻrda tarafidan [[Shayboniyxon]] boshchiligidagi turk-qipchoqlar bostirib kirib, [[Buxoro]] va Samarqandni[[Samarqand]]ni ishgʻol qiladilar. [[Oltin O'rdaOʻrda]] islomni O'zbekxon[[Oʻzbekxon Sulton Muhammad|Oʻzbekxon]] davrida qabul qilgani tufayli ular musulomon boʻlib, oʻzlarini Oʻzbekxon sharafiga oʻzbeklar deb atay boshlaydilar. Shayboniyxon yangi oʻzbek davlatini yaratib, Buxoroni ushbu davlatning poytaxti qiladi.
* [[1709]]-yilda Fargʻona vodiysida Buxoro xonligidan ajralib chiqqan Qo'qon[[Qoʻqon xonligi]] vujudga keladi.
* [[1868]]-yili Rossiya Qoʻqon xonligini ishgʻol qiladi Qo'qonva [[Buxoro xonligi]] ustidan protektorat oʻrnatadi.
 
Taxminan [[1500|1500-yil]]larda Oks ([[Amudaryo]]) daryosining shimoliy qismidan yangi istilochilar bostirib kelishdi. Mahalliy hukmdorlarning oʻzaro nizolaridan foydalangan [[Shayboniyxon]] boshchiligidagi turk-moʻngʻul qabilalari avvaliga [[Movarounnahr]]ni, soʻngra butun [[Xuroson]]ni boʻysundirdilar. Soʻnggi [[Temuriylar]]ning taxtdan agʻdarilishi va koʻchmanchi oʻzbeklarning bostirib kelishi oqibatida [[Movarounnahr]] avvalgi siyosiy salohiyatini yoʻqota boshladi; oqibatda mamlakat siyosiy jihatdan tez quladi va markazlashgan davlatdan anchagina kuchsiz [[Buxoro xonligi]]ga aylana bordi.
* 1500-yilda Oʻzbekiston hududiga Oltin Oʻrda tarafidan Shayboniyxon boshchiligidagi turk-qipchoqlar bostirib kirib, Buxoro va Samarqandni ishgʻol qiladilar. Oltin O'rda islomni O'zbekxon davrida qabul qilgani tufayli ular musulomon boʻlib, oʻzlarini Oʻzbekxon sharafiga oʻzbeklar deb atay boshlaydilar. Shayboniyxon yangi oʻzbek davlatini yaratib, Buxoroni ushbu davlatning poytaxti qiladi.
[[Shayboniylar]] ([[1510]]—[[1597]]) va [[Ashtarxoniylar]] ([[1597]]—[[1737]]) davrlarida Buxoro xonligi tarixi toj-taxt uchun [[forslar]] va [[Xorazm]] bilan kechgan koʻplab nizolarga guvoh boʻldi.
* 1709-yilda Fargʻona vodiysida Buxoro xonligidan ajralib chiqqan Qo'qon vujudga keladi.
Taxminan 1500-yillatda Oks (Amudaryo) daryosining shimoliy qismidan yangi istilochilar bostirib kelishdi. Mahalliy hukmdorlarning oʻzaro nizolaridan foydalangan Shayboniyxon boshchiligidagi turk-moʻngʻul qabilalari avvaliga Movorounnaxrni, soʻngra butun Xurosonni boʻysundirdilar. Soʻnggi Temuriylarning taxtdan agʻdarilishi va koʻchmanchi oʻzbeklarning bostirib kelishi oqibatida Movorounnaxr avvalgi siyosiy salohiyatini yoʻqota boshladi; oqibatda mamlakat siyosiy jihatdan tez quladi va markazlashgan davlatdan anchagina kuchsiz Buxoro xonligiga aylana bordi. Shayboniylar (1510-1597) va Ashtarxoniylar (1597-1737) davrlarida Buxoro xonligi tarixi toj-taxt uchun forslar va Xorazm bilan kechgan koʻplab nizolarga guvoh boʻldi. [[Shayboniylar]] sulolasi vakillaridan mamlakatning gullab-yashnashi va xalqning baxtini oʻylagan Abdillaxon[[Abdullaxon II]] alohida ajralib turgan. Oʻzining qirq yildan ortiq hukmronligi davrida u koʻplab taʼlim markazlari, masjidlar, hammomlar, karvonsaroylar va koʻpriklar qurdirdi, xonlikning markaziy shaharlarida xushhavo bogʻlar barpo ettirdi, ibtidoiy pochta aloqasini yoʻlga qoʻydi, dehqonchilik, savdo-sotiq va ilm-fan homiysi sifatida tarixga kirdi. Bugungi Buxoroda Abdullaxon nomi haligacha tillarda doston; Buxorodagi deyarli barcha tarixiy obidalar buxoroliklarga bu hukmdorning oʻta sahiyligi va serjilo sanʼatga oshuftaligini eslatib turadi. Shayboniylar hukmroniligi davrida ulamo mullalar va xudojoʻylar davlat ishlarida faol ishtirok etganlar, buning oqibati oʻlaroq Buxoro madrasalarida asosan diniy fanlar oʻqitilgan.
* 1868-yili Rossiya Qoʻqon xonligini ishgʻol qiladi Qo'qon xonligi ustidan protektorat oʻrnatadi.
 
Taxminan 1500-yillatda Oks (Amudaryo) daryosining shimoliy qismidan yangi istilochilar bostirib kelishdi. Mahalliy hukmdorlarning oʻzaro nizolaridan foydalangan Shayboniyxon boshchiligidagi turk-moʻngʻul qabilalari avvaliga Movorounnaxrni, soʻngra butun Xurosonni boʻysundirdilar. Soʻnggi Temuriylarning taxtdan agʻdarilishi va koʻchmanchi oʻzbeklarning bostirib kelishi oqibatida Movorounnaxr avvalgi siyosiy salohiyatini yoʻqota boshladi; oqibatda mamlakat siyosiy jihatdan tez quladi va markazlashgan davlatdan anchagina kuchsiz Buxoro xonligiga aylana bordi. Shayboniylar (1510-1597) va Ashtarxoniylar (1597-1737) davrlarida Buxoro xonligi tarixi toj-taxt uchun forslar va Xorazm bilan kechgan koʻplab nizolarga guvoh boʻldi. Shayboniylar sulolasi vakillaridan mamlakatning gullab-yashnashi va xalqning baxtini oʻylagan Abdillaxon II alohida ajralib turgan. Oʻzining qirq yildan ortiq hukmronligi davrida u koʻplab taʼlim markazlari, masjidlar, hammomlar, karvonsaroylar va koʻpriklar qurdirdi, xonlikning markaziy shaharlarida xushhavo bogʻlar barpo ettirdi, ibtidoiy pochta aloqasini yoʻlga qoʻydi, dehqonchilik, savdo-sotiq va ilm-fan homiysi sifatida tarixga kirdi. Bugungi Buxoroda Abdullaxon nomi haligacha tillarda doston; Buxorodagi deyarli barcha tarixiy obidalar buxoroliklarga bu hukmdorning oʻta sahiyligi va serjilo sanʼatga oshuftaligini eslatib turadi. Shayboniylar hukmroniligi davrida ulamo mullalar va xudojoʻylar davlat ishlarida faol ishtirok etganlar, buning oqibati oʻlaroq Buxoro madrasalarida asosan diniy fanlar oʻqitilgan.
 
Ashtarxoniylar sulolasidan keyin oʻlkada Mang'itlar[[Mangʻitlar]] sulolasi (Chingizxonning[[Chingizxon]]ning oʻgʻli Jo'ji[[Joʻjixon|Joʻji]] avlodlaridan) hukmronligi davri boshlandi, ular Buxoroni 1910[[1920|1920-yil]]ga qadar boshqarganlar.
 
== Xiva xonligi (1598—1919) ==
{{main|Xiva xonligi}}
[[Tasvir:Bandera de Khiva abans 1917.svg|right|thumbnail|1917-yilgacha boʻlgan Xiva xonligining bayrogʻi]]
[[Tasvir:Flag of Khiva (1923-1924).svg|right|thumbnail|Xorazm SSRning bayrogʻi (1923-yil 23 oktabrdan 1924-yil 2 oktabrgacha)]]
[[1598|1598-yil]] [[Koʻhna Urganch|Urganch]] (qadimda [[Gurganj]] deb atalgan)ni suv bilan taʼminlaydigan [[Amudaryo]] oʻz oʻzanini oʻzgartirishi oqibatida saltanat poytaxti Xivaga[[Xiva]]ga koʻchirildi. Oʻsha sanadan boshlab mamlakat Xiva xonligi deb atala boshladi.
 
Amudaryo xonlik hududidan oqib oʻtib, [[Kaspiy dengizigadengizi]]ga quyilardi, natijada kishilarni suv bilan taʼminlabgina qolmay, hududni suv yoʻli orqali [[Yevropa|Ovrupo]] bilan bogʻlardi. Asrlar davomida daryo oʻz oʻzanini bir necha marta oʻzgartirgan. 16-asrning oxirlarida roʻy bergan Amudaryoning oxirgi burilishi Gurganj shahrini xarobaga aylantirgan. Hozirgi Xiva shahridan 150&nbsp;km uzoqlikda joylashgan, Koʻhna Urganch aholi yashash punkti yaqinida (hozirgi [[Turkmaniston]] hududida) qadimgi poytaxtning xarobalari joylashgan.
 
Poytaxtni yangi joyga koʻchirishga majbur boʻlganlarida, bu shubhasiz, Xorazm tarixidagi eng ogʻir davrlardan biri boʻlgan. Ammo vaqt oʻtishi bilan xonlik yana gullab-yashnadi va qisqa vaqt ichida Xiva [[Islom dini|Islom]] olamining maʼnaviy markazlaridan biriga aylandi.
 
Demak, [[1598|1598-yil]] Xiva shahri xonlikning poytaxtiga aylandi, bu 10 asrlik tarixga ega kichikroq, ammo mustahkam shaharcha edi. Afsonalarga koʻra, bu shahar suvi oʻzgacha taʼmga ega boʻlgan [[Xeyvak]] qudugʻi atrofida shakllangan, quduqni esa [[Nuh]] (s.a.v.)ning oʻgʻli Simning[[Sim]]ning buyrugʻiga koʻra qazishgan. Ichanqal'a[[Ichanqalʼa]] (Xiva shahrining ichki qismi)da hozir ham bu quduqni koʻrish mumkin.
 
[[1873|1873-yil]] [[Rossiya|Rusiya]] Xiva xonligining bir qismini anneksiya qildi (bunga asosiy sabab esa, turkman bosmachilari dexqonlarni oʻgʻirlab, Xiva va Buxoroning bozorlarida qul sifatida sotishgan, Xivada olib borilayotgan qul savdolari janubiy Rusiyaning xavotiriga sabab boʻlgan).
 
== Qoʻqon xonligi (1709—1876) ==