Kuvayt: Versiyalar orasidagi farq

{{Maʼnolari|QuvaytKuvayt (maʼnolari)}}

{{QuvaytKuvayt info}}

QuvaytKuvayt — konstitutsiyali monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1962-yil 16-noyabrda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — amir (1977-yildan shayx Jobir al-Ahmad al-Jobir as-Saboh). Qonun chiqaruvchi hokimiyatni amir va parlament — Milliy majlis, ijroiya hokimiyatni amir va Vazirlar Kengashi (hukumat) amalga oshiradi. Tabiati. Yer yuzasining koʻp qismi gʻarbdan sharqqa pasayib boruvchi plato. Fors qoʻltigʻining sohili botqoqli pasttekislik. QuvaytKuvayt hududi Afrika— Arabiston platformasining Shimoli-sharqida. Basra—Kuvayt sineklizasida joylashgan. Iqlimi quruq, tropik iqlim. Yanvarning temperaturasi 11°, iyulniki 34°. Yillik yogʻin 100–150 mm. Landshafta: shimoliy qismida toshloq, markaziy va janubiy qismiga tomon qumli choʻl bilan almashinib boradi. Oʻsimlik kam, tuprogʻi boʻz tuproq.

Miloddan avvalgi 3-ming yillikkacha QuvaytKuvayt hududi Bobil, Ossuriya va Eron davlatlari tarkibiga kirgan. Undan keyingi davrlarda esa turli davlatlar oʻrtasida talash boʻlib keldi.

7-asr dan QuvaytKuvayt arab xalifaligi, 16-asrdan Usmonli turk saltanati tarkibida. 18-asr oʻrtalaridan QuvaytdaKuvaytda hokimiyat as-Saboh sulolasi shayxlari qoʻlida. 18-asrning 60-yillaridan QuvaytgaKuvaytga Britaniyaning Ost-Indiya kompaniyasi kirib kela boshladi. 1899 yildan QuvaytKuvayt amalda Buyuk Britaniya tasarrufiga oʻtdi. QuvaytKuvayt xalqining kurashi natijasida 1961 yil 19 iyunda QuvaytKuvayt mustaqillikka erishdi. Hukumat bir necha ilgʻor islohot oʻtkazdi. Mamlakatda siyosiy hayot faollashib, 1967 yilda QuvaytKuvayt kasaba uyushmalari federatsiyasi tuzildi. QuvaytKuvayt hukumati ijobiy betaraflik, hamma mamlakatlar bilan hamkorlik qilish siyosatini rasmiy ravishda eʼlon qildi. 1990 yil 2 avgustda Iroq QuvaytniKuvaytni bosib olib, oʻz viloyati deb eʼlon qildi. BMT Xavfsizlik Kengashining qaroriga binoan, 29 mamlakatdan iborat koalitsiya kuchlari QuvaytniKuvaytni 1991 yil 26 fevralda butunlay ozod qildi.

QuvaytKuvayt 1963 yildan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatlarini 1994 yil 8 iyulda oʻrnatgan. Milliy bayrami — 25 fevral — Milliy kun (1961).

QuvaytdaKuvaytda siyosiy partiyalar faoliyati taqiqlangan. QuvaytKuvayt demokratik forumi, muxolifatdagi partiya, 1991 yil 7 muxolifat guruhining birlashuvi natijasida tuzilgan. QuvaytKuvayt ishchilari umumiy federatsiyasi kasaba uyushmasi 1967 yil dekabr da tuzilgan. Arab kasaba uyushmalari xalqaro konfederatsiyasi va Jahon kasaba uyushmalari federatsiyasi aʼzosi.

Ikkinchi jahon urushigacha QuvaytKuvayt iqtisodiyotining asosiy tarmogʻi koʻchmanchi chorvachilik, sohilda esa dengiz jonivorlarini ovlash boʻlgan, aholining bir qismi savdo-sotiq va, xususan, marvarid savdosi bilan shugʻullangan. Urushdan keyin boy neft konlari negizida neft kazish sanoati rivojlandi. 1970-yillarga kelib yalpi milliy mahsulotning salkam 60%, valyuta tushumining 94% neft sanoatiga toʻgʻri keldi. Iroq agressiyasi QuvaytKuvayt iqtisodiyotiga, ayniqsa, neft konlariga katta zarar yetkazdi. Ammo 1993 yil dayoq neft eksportidan olingan mablagʻ urushdan avvalgi darajadan oshib 9,9 mlrd. va 1994 yil 11,2 mlrd. dollarni tashkil etdi. QuvaytdaKuvaytda neftdan olinadigan daromadlarning 10% "Kelgusi avlodlar jamgʻarmasi"ga oʻtkaziladi. Asosiy neft konlari: Al-Burkon, Al-Makva, Vafra, Ahmadi. Yiliga 25 mln. tonva neftni qayta ishlab oladigan 3 ta zavod mavjud. Tabiiy gaz ham qazib olinadi. Shuningdek, kimyo (kimyoviy oʻgʻit, ammiak, oltingugurt, kaustik soda, boʻyoq), kemasozlik, metall ishlash (quvur, akkumulyator), oziq-ovqat, qurilish ashyolari sanoati (sement, gʻisht, cherepitsa va boshqalar) ishlab chiqarish kabi tarmoqlari ham rivojlangan. Elektr stansiyalar, dengiz suvini chuchitadigan qurilmalar bor. Temir-tersakdan metall eritadigan, neft sanoati uskunalarini, roʻzgʻor elektr va radio asboblarini taʼmirlaydigan korxonalar, hunarmandchilik ustaxonalari ham mavjud. 90-yillarda neft sanoati yalpi ichki mahsulotning 42% ni, boshqa sanoat tarmoqlari 14,5%, qishloq xoʻjaligi esa 0,3% ni tashqil etdi. 1 yilda oʻrtacha 16,8 mlrd. kVtsoat elektr energiyasi hosil qilinadi.

Qishloq xoʻjaligida hamon koʻchmanchi chorvadorlik ustun. Vohalarda xurmo, bugʻdoy, arpa, sabzavot yetishtiriladi. Umuman, mamlakat xududining atigi 1 % qishloq xoʻjaligi ga yaroqli. Bu aholinig qishloq xoʻjaligi mahsulotlariga ehtiyojining 50% nigiva qondiradi. Oziq-ovqatning koʻp qismi chetdan keltiriladi. Baliqovlash aholi ehtiyojining 25% ni qondiradi. QuvaytdaKuvaytda temir yoʻl yoʻq. Avtomobil yoʻllari oʻz. — 4 ming km dan ortiq. Dengiz transporta, ayniqsa, tankerdar katta ahamiyatga ega. Asosiy dengiz portlari: Shuvayx (Kuvayt), AshShuayba, Mino-al-Ahmadi. Chetga neft va neft mahsulotlari, kimyoviy oʻgʻit, suyultirilgan gaz, asbest quvurlar, sement va boshqa chiqaradi. Chetdan mashina va asbob-uskuna, transport vositalari, qurilish ashyolari, metall va metall buyumlar, oziq-ovqat keltiradi. QuvaytningKuvaytning bir qancha mamlakatlardagi sarmoyalarning katta qismi koʻchmas mulkka aylantirilgan. Jumladan, Gollandiya va Daniyada QuvaytKuvayt ga karashli neftni qayta ishlash zavodlari, Yevropadagi 9 davlatda 5117 avtomobil yoqilgʻisini quyish tarmoqlari mavjud. Bundan tashqari, Angiyaning "British petrolium", "Midlend", Germaniyanig "Daymler bens", "Folksfagen", "Simens", Ispaniyaning "Taras", Fransiyaning "Pariba" kabi yirik kompaniya va banklari hissadoridir. "Santa-Fe" xalqaro neft kompaniyasi QuvaytningKuvaytning toʻla xususiy mulki hisoblanadi. Asosiy savdo mijozlari: Yaponiya, AQSH, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari, Xitoy, arab mamlakatlari. Pul birligi — Kuvayt dinori.

Vrachlar QuvaytKuvayt davlat universitetida va chet ellarda tayyorlanadi. Davlat oʻquv yurtlarida barcha turdagi taʼlim bepul. Xususiy maktablar ham bor. Boshlangʻich maktabda oʻqish muddati — 4 yil, oraliq maktabda 4 yil va oʻrta maktabda 4 yil Boshlangʻich va oral i q maktablarda 6— 14 yoshdagi bolalarning oʻqishi majburiy. Mamlakatda 1 oliy oʻquv yurti — QuvaytKuvayt davlat universiteti (1966 yilda asos solingan) mavjud. Ilmiy muassasalari: QuvaytKuvayt ilmiytadqiqot instituti (1967), qishloq xoʻjaligi tajriba styasi (1953), Arab rejalashtirish instituti (1966)— hammasi Kuvayt shahrida. QuvaytKuvayt markaziy kutubxonasi (1936), universitet kutubxonasi, Kuvayt shahrida QuvaytKuvayt muzeyi va tabiiy-tarixiy muzey bor.

QuvaytdaKuvaytda bir necha gazeta va jurnal nashr etiladi. Eng muhimlari: "Al-Anba" ("Xabarlar", arab tilidagi kundalik gazeta, 1976 yildan), "Arab tayme" ("Arab vaqti", ingliz tilidagi gazeta, 1977 yildan), "Al-Vatan" (arab tilidagi kundalik gazeta, 1974 yildan), "Al-Jamahir" ("Omma", arab tilidagi kundalik gazeta, 1984 yildan), "Al-Kabas" ("Bilim", arab tilidagi kundalik gazeta, 1972 yildan), "Kuvayt tayme" ("Kuvayt vaqti", ingliz tilidagi kundalik gazeta, 1961 yildan), "Ar-Risola" ("Maktub", arab tilidagi haftalik gazeta, 1961 yildan), "As-Siyosa" ("Siyosat", arab tilidagi kundalik gazeta, 1965 yildan), "Al-Xadaf" ("Maqsad", arab tilidagi haftalik gazeta, 1961 yildan), "Al-Amal" ("Ishchi", haftalik jurnal), "Al-Arabi" ("Arab", oynoma, 1958 yildan), "Al-Kuvayti" ("Kuvaytlik", haftalik jurnal, 1961 yildan), "At-Talia" ("Ilgor", haftanoma, 1962 yildan). QuvaytKuvayt axborot agentligi (KUVA) 1976 yilda tuzilgan. QuvaytKuvayt radioeshittirish xizmati 1951 yil, televideniyesi 1961 yil tashqil etilgan.

1957 yil Xalq, teatri tuzildi. 1959 yildan Arab teatri ishlay boshladi. Uning repertuarini Misr va mahalliy mualliflar pyesalari boyitib keldi. 1964 yil truppani miyerlik rejissyor Zakiy Toʻlaymat boshqarib, arab pyesalarini sahnalashtirdi va mamlakatda ilk bor teatr bilim yurtini tashqil etdi. 1963 yil Fors qoʻltigʻi QuvaytKuvayt teatri paydo boʻldi va unda mahalliy dramaturglar asarlari qoʻyildi. 1967 yil yava bir teatr truppasi — QuvaytKuvayt teatri tashqil etildi.

60-yillar boshidan qisqa metrajli voqeiy va hujjatli filmlar suratga olina boshladi. 1971 yil "Shafqatsiz dengiz" (rejissyor Xolid Saddiq) ba-diiy filmi namoyish qilindi. QuvaytningKuvaytning oʻz kinostudiyasi yoʻq.

== Oʻzbekiston — QuvaytKuvayt munosabatlari ==

{{main|Oʻzbekiston — QuvaytKuvayt munosabatlari}}

1994 yil iyulda ikki davlat oʻrtasida diplomatiya munosabatlari oʻrnatilgach, turli sohalarda hamkorlik yoʻlga qoʻyila boshladi. [[1994-yil]]da [[Oʻzbekiston]] Respublikasi bilan QuvaytKuvayt oʻrtasida "Havo qatnovi toʻgʻrisidagi bitim" kelishib olindi.

1997 yilda QuvaytKuvayt iqtisodiy rivojlanish jamgʻarmasi Nukus va Urganch shaharlarini suv bilan taʼminlash loyihasi uchun 18 mln. AQSH dollari miqdorida pul ajratdi. Ayni vaqtda Oʻzbekistonga 6 mln. QuvaytKuvayt [[dinor]]i miqdorida kredit berish haqidagi shartnoma imzolandi; 20 yil muddatga berilgan bu kreditda 5 yillik imtiyozli davr koʻzda tutilgan.

1998 yil 250 ming kuvayt dinori miqdoridagi kredit mablagʻi oʻzlashtirildi. Ikki davlat oʻrtasida siyosiy, ijtimoiy, madaniy sohalarda ham hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. Bunga QuvaytKuvayt parlamentida QuvaytKuvayt — Oʻzbekiston doʻstlik qoʻmitasi tashkil etilgani yaqqol misol boʻla oladi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>

[[Turkum:QuvaytKuvayt]]