Tantal (unsur): Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
k FurqatToshtemirov tahrirlari IluvatarBot versiyasiga qaytarildi
Teglar: Eski holiga qaytarish Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali
Qator 8:
 
Tantal (unsur) elektronikada, kimyo mashinasozligida, yadro energetikasida, tibbiyot asboblari tayyorlashda, metallurgiyada maxsus poʻlatlar ishlab chiqarish. da va boshqa sohalarda keng qoʻllanadi.
 
Тантал — камёб металл, Ер қобиғида унинг миқдори 0,0002 % ташкил этади.Табиатда икки изотопи учрайди: стабил 181Та (99,9877 %) ва радиоактив (мумкин) ярим парчаланиш муддати 1015 лет 180mТа (0,0123 %).Охиргиси хам ута стабил изомер булиб изотоп 180Та (қузғалиш холати) ва ярим парчаланиши 8 соат.Танталнинг 20 минерал булиб— колумбит сериясидан — танталит, воджинит, лопарит, манганотанталит ва б., ва яна 60 минерал таркибида тантал борлиги аниқланган. Уларнинг барчаси эндоген минерал сифатида хосил булган. Минераллар таркибида тантал доимо ниобий билан бирга учрайди. Сабаби, уларнинг физик ва кимёвий хусусиятлари нихоятда ухшаша. Тантал — типик тарқоқ элемент, ва куплаб кимёвий эдементлар билан изоморф холда учрайди. Тантал конлари асосан гранитли пегматитлар,  карбонатитлар ва асосли қатламли интрузияларда тарқалган.
 
'''Физик хусусиятлари'''
 
Тантал юқори температурада эрийди: 3017 °C, қайнаши 5458 °C, зичлиги 16,65 г/см³. Қаттиқлигига қарамасдан, олтинга ухшаб қайишқоқ. Тоза тантал яхши механик ишлов берилади ва енгил штампланади, ингичка сим олиб, ута юпқа пластинка хам олинади. Тантал жуда яхши геттер (газйутувчи), 800 °С у 740 хажм газни ютиши мумкин. Кристалл панжараси куб хажми марказлашган. Парамагнитли.
 
'''Тантални ишлаб чиқариш'''
 
Таркибида тантал сақлаган танталит ва колумбитни бойитиш асосий усулларидан гравитацион бойитиш = хул чуктириш, столларда бойитиш булиб келмоқда.
 
Натижада коллектив бойитма олиниб, таркибида танталит ва колумбитдан ташқари, касситерит, вольфрамит ва бошқа минераллар учрайди.
 
Бойитишнинг кейинги босқичларини флотацион усулда ва электромагнит ажратиш усулидан фойдаланилади.
 
Танталит бойитмаларининг уртача таркиби: 12 - 30 % Nb2O5; 58 - 59,6 % Ta2O5; 2,09 - 15,7 % Fe2O3; 2,95 - 17,2 % MnO; 0,25 - 6,4 % TiO2; 0,12 - 0,9 % SiO2.
 
бойитмалар уч босқичда қайта ишланади:
 
1) очиш ва парчалаш;
 
2) Тантал ва ниобийни ажратиб тоза кимёвий моддалар олиш;
 
3) Тантални қайтариб рафинация қилиш.
 
Бойитмани очишда кучли асослар қулланилади (NaOH, КОН) ёки фторид кислота билан ишлов берилади.
 
Биринчи усулда бойитма 750 - 800 °С асос купроқ булиб, эритилади, ортотуз (Na3TaO4) ва темир билан марганец гидроксидлари хосил булади. 
 
Аралашма сув билан ишланиб, кам эрийдиган политанталитлар (Na8Ta6O19•25H2O) хосил булиб, улар хлорид кислота ёрдамида ишланиб, гидратланган тантал оксидлари хосил булади, улардан эса тоза бирикмалар ажратиб олинади.   
 
Фторид кислота билан ишлов бериш асосий усул булиб қолмоқда.
 
майдаланган танталит бойитмаси қиздирилиб, концентрирланган фторид кислота билан ишлов берилади.
 
Лопаритли бойитмалар икки усулда ишлов берилади – хлорирлаш ва сульфат кислотали.
 
Биринчи усулда рудали бойитма газсимон хлор билан 749 - 850 °С ёғоч кумири иштирокида ишланади.
 
Хлоридларнинг хар хил даражада учувчанлиги улар таркибидаги қиммат элементларни ажратишга имкон беради.
 
Сульфат кислотали усулда эса лопарит бойитмаси сульфат кислота билан ишланиб, уларнинг қиммат компонентларининг эрувчанлиги эвазига ажратилади. Титан, ниобий ва танталнинг иккиламчи сульфатлари ва камёб-ер элементлари асосли металлар ёки аммоний билан ажратилади.
 
'''Каустик сода билан ишлаш'''
 
Темир тигелларда 800 оС олиб борилади. 1 вазнли қисм бойитмага 3 қисм NaOH олинади. Бу 3 – 4 баробар назарийдан купроқ.
 
NaOH тигелда эритилиб, даража 400 °С кутарилади. Кейин порция билан 0,1 мм майдаланган бойитма қушилади. концентрат. Бунда қизиш ва купириш билан сув буғлари хам кутарилади.
 
Кейин даража 600 °С кутарилида ва 30 мин. давомида  аралашма тинидирилади.
 
Эриган массага сув қушилади ва эритишни  80—90 °С даражада олиб борилади, қаттиқ ва суюқ қисмлар нисбати Қ:С=1 : 34.
 
Жараёнлар қуйидаги реакциялар билан амалга ошади:
 
Fe (NbO3)2 + 10NaOH = 2Na2NbO5 + FeO + 5H2O;
 
Fe (TaO3)2 + 10NaOH = 2Na2TaO5 + FeO + 5H2O.
 
Эриган масса таркибида сувда эримайдиган натрий ниобат ва танталати булади.
 
Бир вақтнинг ўзида вольфрамат, станнат, силикат ва натрий алюминати хосил булиб,  улар сувда эритиш билан олиб ташланади.
 
Қушимча равишда Fe(OH)2 ва Mn(OH)2. Улар эримаган ниобат, танталат ва натрий титанат билан қолдиқда қолади.
 
Қолдиқ хлорид кислота ёрдамида эритилиб, темир ва марганец эритмага утади.
 
Эримаган қисмда ниобий, тантал ва титан гидроксидлари қолади.
 
'''КОН ёки поташ билан эритиш'''
 
Бойитма КОН ёки K2CO3 ва улар аралашмаси билан колумбит (танталит) парчаланади, сувда эрийдиган калий ниобати (танталати) хосил булади.
 
Сув билан ишловдан кейин улар таркибида: K2SiO3. K2WO4. К2SnО3 ва б. хосил булади.
 
Асосли эритма NaCl ёрдамида чуктирилади.
 
Si, W, Sn ва Ti бир қисми эритмада қолади.
 
Чукма кислота билан ишланиб, ниобий ва тантал гидроксидлари кам миқдордаги бошқа аралашмалар билан хосил булади.
 
КОН билан 700 - 800 °С эритилади, поташ билан — при 900 – 1000 °С темир тигелларда ишлов берилади.
 
Бойитма ва КОН нисбати - 1 : 3, поташ билан — 1 : 2,25.
 
Аралашма ишлов берилиши давомида металл қалай, темир, марганец ва бир қисм титан оксидлари эримайдиган қисмда қолади.
 
== Adabiyot ==