Vikipediya: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Sociologist (munozara | hissa) aniqroq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
Ko’chirma gap va iqtibosning umimiy va xususiy tomonlari
Annotatsiya: Ushbu maqolada ko’chirma gap va iqtibosning farqli va o’xshash tomonlari haqida mulohaza yuritiladi.
Kalit so’zlar: Ko’chirma gap,iqtibos.
Tilshunoslikda ko’chirma gaplar “o’zganing aynan keltirilgan gapi” tushunchasi ostida qaraluvchi gapning sintaktik ko’rinishlaridan biri hisoblanadi. So’zlovchining maqsadi o’zganing nutqini boshqa bir shaxsga shakli va mazmunini saqlagan holda yetkazish bo’lib,unda o’zganing nutqidagi uslub,ohang,nutq obyektiga bo’lgan munosabat to’liq namoyon bo’ladi. Barcha tilshunoslar ko’chirma gaplarga deyarli bir xil ta’rif beradilar. Xususan,fransuz tilshunosi Maruzo o’z lug’atida bu atamaga “birov tomonidan aytilgann jumlaning original shaklini saqlagan holda tiklash”tarzida ta’rif bergan. Ko’chirma gap va muallif gapi hodisasi bugungi davrga oid hodisa emas. Akademik G’.Abdurahmonovning qayd etishicha: “Ko’chirma gap konstruksiyasi qadimdan qo’llanilib kelinadi. To’nyuquq yodnomasida bunday konstruksiyalar 30 foizni tashkil etadi’’. Ko’chirma gaplar tuzulish jihatidan adabiyotshunoslikdagi “iqtibos” san’atiga o’xshash. Aslida,iqtibos so’zi arabcha “ziyo olmoq” ma’nosini anglatib,biror asardan so’zma-so’z olingan parchaga nisbatan ishlatiladi. Iqtibos bayon qilinayotgan fikrga qo’shimcha asos,isbot keltirish,muayyan g’oyani qo’llash yoki tanqid qilish uchun muhim faktik material sifatida qo’llaniladi. Iqtibos va ko’chirma gaplarning o’zaro xususiyatlarini tahlil qilganimizda quyidagilarning guvohi bo’ldik: 1) Iqtiboslar ham,ko’chirma gaplar ham ilmiy va badiiy adabiyotda keng qo’llaniladi; 2)Ko’chirma gaplar ilmiy,badiiy,so’zlashuv uslubida,iqtiboslar esa nafaqat badiiy,balki rasmiy nutq uslublarida ham keng o’rin egallaydi; 3)ko’chirma gaplar biror shaxsning aynan keltirilgan fikri,ba’zan shunchaki undalmasi ham bo’lishi mumkin,ammo iqtiboslar mashhur kishilarning nutqi,aynan bir fikri,mulohazalarini aks ettirishi lozim; 4)Ko’chirma gaplarning komponentlari bir so’zdan tortib,butun bir jumla,hatto oddiygina undov so’zdan ham iborat bo’lishi mumkin. Masalan, Sayramov cholni ikki qo’li bilan yengil,lekin samimiy ravishda sekin quchoqlab: “Ota”,-dedi. (Oybek) Iqtiboslarda esa ma’lum fikr,xulosa aniq bayon etilgan bo’lishi shart. Va u,albatta,matn ichida kelib,aynan bir maqsad ifodalash uchun qo’llaniladi. Masalan,adabiyotshunos Umarali Normatovning “Istiqlol qayg’usi” nomli tadqiqotida Abdulla Qodiriy asarlari haqida bildirilgan fikrdan iqtibos keltirilgan: Men Qodiriy,aniqrog’I,uning tarixiy romanlari xususida faqat birgina odam,iste’dodli va insofli adib Maqsud Shayxzodaning dil so’zlaridan parcha keltirish biln cheklanaman: “Abdulla Qodiriy ,-deydi u,-o’ziga yaqin bo’lgan qardosh xalqlar adabiyotlari,xususan,ozarbayjon,tatar,rus adabiyotlari tajribalaridan foydalanib,birinchi o’zbek romani- Yevropa adabiyoti mezonlari bilan o’lchanadigan roman yaratdi…” Badiiy matnlarda iqtibos manbasi yashiriladi yoki ishora bilan ifodalanadi. Bu badiiy tasvir usulidir. Yozuvchining Murod Muhammad Do’stning “Lolazor” romanida bosh qahramon nutqida Alisher Naviyning mashhur “Bu gulshan ichra yo’qdir baqo guliga sabot,Ajab saodat erur,chiqsa yaxshilik bila ot” bayti keltirilgan. Ammo uning muallifi keltirilmagan. Bunda poetik ifoda mujassamlashgan. Ilmiy matnlarda esa iqtibosning manbasi yoki muallifi aniq ko’rsatilisi kerak. Ko’chirma gaplar va iqtibosning o’ziga xos o’xshash,ayni paytda farqli tomonlari ko’p.Har ikkalasi ham tilshunoslik va adabiyotshunoslikka birdek xizmat qiladi va ularga aloqador.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Maruzo .J. Slovar lingvesticheskix terminov.
G’.Abdurahmonov,Sh.Shukurov. O’zbek tilining tarixiy grammatikasi.
U.Normatov. Istiqlol qayg’usi.
M.M.Do’st. Lolazor.
| |||