|
== Tarixi ==
Ozarbayjonda[[Ozarbayjon]]da [[paleolit]] davridan aholi yashay boshlagan. Qadim zamonlarda hozirgi [[Ozarbayjon]] hududida yashagan koʻpgina qabilalar (kaspiylar, kadusiylar, albanlar) tarixiy rivojlanish davomida kabila ittifoqlariga birlashib, keyin-chalik dastlabki davlat tuzilmalariga asos boʻldi. Miloddan avvalgi 9-asrda Mana pod-shoxligi vujudga keldi. Xoʻjalik va madaniyat birmuncha rivojlandi. Miloddan avvalgi 7-asr oxirlarida Ozarbayjon va qoʻshni mamlakatlarda Midiya davlati tashkil topdi. Miloddan avvalgi 6-asrda hokimiyat Axomaniylar qoʻliga oʻtdi. Bu davlatni Makedoniyalik [[Aleksandr]] qoʻshinlari tor-mor et-gach, Atropatena davlati vujudga keldi. Miloddan avvalgi 3–2-asrlarda xoz. Ozarbayjon xududining katta qismi [[Albaniya]] deb ataldi (qarang [[Kavkaz Albaniyasi]]).
Ozarbayjonni[[Ozarbayjon]]ni bosqinchilar koʻp marta taladi. Aholining ularga qarshi kurashi, xu-susan, milodiy 5-asr oxiri – 6-asr boshlarida Mazdakiylar harakatink yuzaga kel-tirdi. 8-asr boshlarida Ozarbayjon [[Arab xalifaligi]] qoʻl ostiga oʻtdi, islom dini tarqaldi. Bobak qoʻzgʻoloni, Xurramiylar harakatida dehqonlar va hunarmandlar qatnashdi. 11-asr oʻrtalarida Saljuqiylar boshliq turk qabilalari (oʻgʻuzlar va boshqalar) bostirib keldi. 12-asrda Salju-qiylar mavqei pasayib, Shirvonshohlar, Kasroniylar, Eldegiziylar pod-shohdigi rivoj topishi bilan hunarman-dchilik, dehqonchilik, savdo-sotiq ta-raqqiy etdi. Shu davrda yetishib chiqqan Makkiy ibn Ahmad, Bahmanyor, Xatib Tabriziy, Hoqoniy, Nizomiy Ganja-viy, Mahastiy va boshqa jahon madaniyati ravnaqiga salmokli hissa qoʻshdilar.
13-asrning 30-yillarida Ozarbayjonga[[Ozarbayjon]]ga moʻgʻullar, 14-asr oxirida [[Amir Temur]] qoʻshinlari bostirib kirdi. 14–15-asrlarda Shirvonshoxlar podshoxligi kuchaydi. Qora qoʻyunlilar va Oq qoʻyunlilar deb atalgan yangi davlatlar vujudga keldi. Sav-dosotiq avj oldi. [[Safaviylar davlati]] (16-asr) davrida Ozarbayjon xalq xoʻjaligi va madaniyatida yuksalish roʻy berdi. Shoh Abbos I (1587–1629 yillarda hukmronlik qilgan) Ozarbayjon markazini Erondagi Isfahonga[[Isfahon]]ga koʻchirishi oqibatida u Eronning[[Eron]]ning chekka viloyatiga aylanib qoldi. Mahalliy hokimlar va ajnabiy bosqinchilarga qarshi dehqonlar qoʻzgʻo-loniga xalq qahramoni Koʻroʻgʻli boshchilik qildi. 18-asr boshlarida Zakavkazye, chususan. Ozarbayjonni qoʻlga kiritib olish uchun Eron bilan Turkiya oʻrtasidagi kurash kuchaydi. 19-asrdan [[Rossiya]] Zakavkazye yerlarini bosib ola boshladi. 1805–13 va 1826-28 yillardagi Ros-siya-Eron urushlari natijasida hozirgi Ozarbayjonning koʻp qismi Rossiya davlati tarkibiga oʻtdi. Rossiya bilan Eron oʻrtasidagi Guliston shartnomasiga binoan belgilangan Ozarbayjonning janubiy chegaralari hozirgacha amal qilib kelayotir. 1917 yil noyabrda shoʻro hokimiyati oʻrnatildi. 1918 yil 28 mayda Ozarbayjon Respublikasi eʼlon qilindi. [[1920 -yil]] [[28-aprel]]da aprelda [[Ozarbayjon SSR]] tashkil boʻldi. [[1922 -yil]] [[12 martda-mart]]da Ozarbayjon Zakavkazye Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasi (ZSFSR), soʻngra u tugatilgach (1936), ittifoqdosh respublika sifatida SSSR tarkibiga kiri-tildi. [[1991 -yil]] fevraldan[[fevral]]dan [[Ozarbayjon Respublikasi]] deb nomlandi. [[1991 -yil]] [[30 avgustda-avgust]]da mamla-kat Oliy Kengashi Ozarbayjon davlat mustaqilligi toʻgʻrisida Deklaratsiya qabul qildi. [[1988 -yil]] Togʻli Qorabogʻ xususida Ozarbayjon bilan [[Armaniston]] oʻrtasida nizo chiqib, qurolli toʻqnashuvga aylanib ketdi. [[1994 -yil]] maydan mojaro toʻxtatilib, ma-salani tinch hal etish toʻgʻrisida muzo-kara boshlandi. Ozarbayjon – [[1992 yildan-yil]]dan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetini [[1991 -yil]] [[19 oktabrdatan-oktabr]]datan olgan va [[1995 -yil]] [[2 oktabrda-oktabr]]da diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan.
Siyosiy partiyalari. Yangi Ozarbayjon, Ozarbayjon xalq fronti, Milliy mustaqillik partiyasi, Musovot, Ozarbayjon xalq partiyasi, Ozarbayjon dehqonlar partiyasi, Toʻgʻri yoʻl partiyasi, Ozarbayjon sotsialdemok-ratik partiyasi va boshqalar.<ref name=":0" />
|
