Vikipediya

Tojiklar: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
{{Infobox Millat
|group = Tojiklar<br />Тоҷикон
|population = 3530 milliondan ortiq
|image =
|region1 = {{flagcountry|Afghanistan}}
|pop1 = 11 550 000 - 13 500 000
|ref1 = {{lower|<ref>[https://wwwen.ciawikipedia.govorg/librarywiki/publications/theTajiks#cite_note-worldatlas-factbook/geos/af.html CIA factbook 2011 afghanistan-153- Afghanistan1]</ref>}}
|region2 = {{flagcountry|Tajikistan}}
|pop2 = 7 847 356
|ref2 = {{lower|<ref>[https://wwwen.ciawikipedia.govorg/librarywiki/publications/the-world-factbook/geos/ti.html CIA factbook 2000 Tajiks#cite_note- Tajikistan2]</ref>}}
|region3 = {{flagcountry|Uzbekistan}}
|pop3 = 1 528544 500000 (norasmiy 109 000 000 — 1211 000 000)
|ref3 = {{lower|0.95em|<ref>D. Carlson, ʻʻ"Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations"ʻʻ, [[Harvard Universityhttps://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note-%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2-7]], August 2003</ref>}}<br />{{lower|0.95em|<ref>[https://www.google.com/search?source=hp&ei=ngGWXqv2CeejmwWyua_wDw&q=a+history+of+tajiks+&oq=a+history+of+tajiks+&gs_lcp=CgZwc3ktYWIQAzIGCAAQFhAeMgUIABDNAjIFCAAQzQI6BQgAEIMBOgIIADoECAAQCjoECAAQEzoICAAQFhAeEBM6CggAEBYQChAeEBNKNwgXEjMxMDZnMTMwZzE5NmcxMjFnMTQ1ZzExOWcxMThnMTE5ZzExOGcxMzJnMTE5ZzEzNGcxMzRKHQgYEhkxZzJnMmcyZzJnMmcyZzFnMWcxZzVnN2cxUJ4LWMCeAWDtpQFoCXAAeACAAYYCiAHBGpIBBjQuMjQuMZgBAKABAaoBB2d3cy13aXqwAQA&sclient=psy-ab&ved=0ahUKEwirvb7RxujoAhXn0aYKHbLcC_4Q4dUDCAc&uact=5 - UzbekistanA history of Tajiks]</ref>}}
|region4 = {{flagcountry|Pakistan}}
|pop4 = 1,200, 220 000
|ref4 = {{lower|<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note-Pakistan-11]</ref>}}
|ref4 =
|region5 = {{flagcountry|RussiaIran}}
|pop5 = 298,303395 000
|ref5 = {{lower|<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note-12]</ref>}}
|ref5 = [http://www.perepis2010.ru/contenTojiklarhtml?id=11&docid=10715289081463]
|region6 = {{flagcountry|KyrgyzstanRussia}}
|pop6 = 46200 105303
|ref6 = {{lower|<ref>[https://wwwru.ciawikipedia.govorg/librarywiki/publications/the-world-factbook/geos/kg.html CIA factbook 2009 %D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note- Kyrgyzstan13]</ref>}}
|region7 = {{flagcountry|KazakhstanChina}}
|pop7 = 3639 277642
|ref7 = {{lower|<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Tajiks#cite_note-11]</ref>}}
|ref7 = [http://www.ide.go.jp/English/Publish/Mes/pdf/51_cap1_2.pdf]▼
|region8 = {{flagcountry|UkraineKyrgyzstan}}
|pop8 = 446 255105
|ref8 = {{lower|<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html CIA factbook 2009 - Kyrgyzstan]</ref>}}
|ref8 = [http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=6]▼
|region9 = {{flagcountry|Kazakhstan}}
|pop9 = 36 277
▲|ref7ref9 = {{lower|<ref>[http://www.ide.go.jp/English/Publish/Mes/pdf/51_cap1_2.pdf]</ref>}}
|region10 = {{flagcountry|Canada}}
|pop10 = 15 870
|ref10 = {{lower|<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Tajiks#cite_note-12]</ref>}}
|region11 = {{flagcountry|Ukraine}}
|pop11 = 4 255
▲|ref8ref11 = {{lower|<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=6]</ref>}}
|languages = [[Fors tili]] <br /> ikkinchi til sifatida [[Oʻzbek tili]], [[Rus tili]] va [[Pushtu tili]]
|religions = [[Islom]] Asosan sunniy[[sunniylik]]
|related = boshqa [[eroniy xalqlar]] bularga [[forslar]], [[kurdlar]], [[pashtunlar]], [[baluchlar]] va hokazo.
}}
 
'''Tojiklar''' ({{lang-tg|Тоҷик}}, [[Fors tili|fors]]. ''تاجک [tɔː'ʤɪk]'') — [[Markaziy Osiyo]]dagi eng qadimgi xalq. [[Tojikiston]] [[Respublika]]si aholisi (7 mln. 800 mingdan ortiq). Oʻzbekistonda (rasmiy 1 mln. 500 mingdan ortiq, (norasmiy 109 mln.dan 1211 mln.gacha, asosan, Samarqand, Buxoro, Surxondaryo, Qashqadaryo hamda Fargʻona Vodiysivodiysi, shuningdek kichik miqdorlarda boshqa hududlarda)), Afgʻonistonda (11 mln. 550 mingdan 13 mln. 500 mingminggacha), Xitoyning sharqida (5039 mingdan ortiq), Eron Xurosonida (500400 mingdanmingga ortiqyaqin), Rossiya Federatsiyasida, Qozogʻistonda, Qirgʻiziston va Turkmanistonda, shuningdek, Pokistonda va boshqa davlatlarda yashaydilar.|ref12 = {{lower|<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8]</ref>}} Tojiklarning umumiy soni 3530 mln.dan ortiq. Asosiy qismi [[fors tili]]da soʻzlashadi. [[Togʻli -Badaxshon Muxtormuxtor viloyati]] hamda Yagʻnob aholisining asosiy qismi sharqiy eroniy tillari guruhi oilasiga kiruvchi tillarning dialektlarida soʻzlashadi. Tojiklar asosan, [[islom dininingdini]]ning sunniy[[sunniylik]] mazhabiga, Badaxshon aholisining aksariyati esa shia[[shialik]] mazhabining ismoiliya oqimiga eʼtiqod qiladi.
 
Tojiklarning etnik maydonda shakllanishiga Markaziy Osiyoda yashagan bir qator etnik guruh va qabilalar, asosan soʻgʻdiylar, baqtriyaliklar[[baqtriya]]liklar, [[toxarlar]], koʻchmanchi sak[[saklar]] va [[skiflar]] katta taʼsir koʻrsatgan.
 
Mahmud Qoshg'ariy o'zining "[[Devonu lugʻotit turk]]" asarida tojik atamasiga izoh berib, uni "[[fors tili]]da so'zlashuvchi sharqiy eroniy xalq" deb izohlagan.
Pomirda yashovchi Tojiklar, sharqiy eroniy tillarining turfa dialektlarida soʻzlashishlariga qaramasdan, ular ham oʻzlarini Tojiklarning ajralmas qismi sifatida eʼtirof etadilar. Sababi Tojiklarning eng qadimgi ajdodlari baqtriyaliklar, soʻgʻdlar, qadimgi xorazmliklar, saklar sharqiy eroniy tillarda soʻzlashishgan. 9-asrda arab bosqinidan soʻng asli balxlik eroniylar xonadoniga mansub Somonxudot avlodlari Markaziy Osiyoda ulkan davlatga asos solishadi. Somoniylar deb atalmish ushbu davrda hukmdorlar uygʻonish davrini boshlab berishadi va aynan fors tilini davlat tili deb eʼlon qilishadi. Natijada Buxoro va Balx Somoniylar davrida Yangi [[Fors tili]] vujudga kelishi va rivojlanishiga tayanch boʻlib xizmat qiladi. [[Arab]] va [[fors]] tillari eng muhim tillarga aylandi. Jumladan, arab bosqini natijasida sharqiy eroniy tillariga kiruvchi soʻgʻd tili barham topgan va [[o'lik tillar]] qatoriga kirgan edi. Uning oʻrnini esa gʻarbiy [[eroniy tillar]]idan biri [[Fors tili]] egallaydi va keyinchalik aynan Somoniylar davrida Sharq adabiyotining tayanch tiliga aylanishiga debocha yaratiladi. 20-asr Tojiklar, uchun eng ogʻir davr hisoblanadi. Aynan Erondagi forslar va hozirgi hududlarda yashayotgan tojiklar bir til — [[Fors tili]]da suhbatlashishlariga qaramasdan, Markaziy Osiyolik Tojiklar,ning yozuvi kommunistlar tomonidan kirill alifbosiga oʻzgartirildi va unga xalq nomidan kelib chiqib [[tojik tili]] deb nom berildi. Bu oʻz navbatida tojiklarning ming yillik tarixi va madaniyatidan judo qildi.▼
 
▲Pomirda[[Pomir]]da yashovchi [[Tojiklar]], sharqiy [[eroniy tillariningtillar]]ining turfa dialektlarida soʻzlashishlariga qaramasdan, ular ham oʻzlarini Tojiklarning ajralmas qismi sifatida eʼtirof etadilar. Sababi Tojiklarning eng qadimgi ajdodlari baqtriyaliklar, soʻgʻdlar, qadimgi xorazmliklar, saklar sharqiy eroniy tillarda soʻzlashishgan. 9-asrda arab bosqinidan soʻng asli balxlik[[balx]]lik eroniylar xonadoniga mansub [[Somonxudot]] avlodlari Markaziy OsiyodaOsiyo va Eronda ulkan davlatga asos solishadi. [[Somoniylar]] deb atalmish ushbu davrda hukmdorlar [[uygʻonish davrinidavri]]ni boshlab berishadi va aynan [[fors tilinitili]]ni [[davlat tili]] deb eʼlon qilishadi. Natijada [[Buxoro]] va [[Balx]] [[Somoniylar]] davrida Yangi [[Fors tili]] vujudga kelishi va rivojlanishiga tayanch boʻlib xizmat qiladi. [[ArabFors tili]] va shuningdek, [[forsarab tili]] tillari eng muhim tillarga aylandiaylanadi. Jumladan, arabArablar bosqini natijasida Markaziy Osiyoda sharqiy eroniy tillariga kiruvchi soʻgʻd[[sugʻd tili]] barham topgan va [[o'lik tillar]] qatoriga kirgan edi. Uning oʻrnini esa gʻarbiy [[eroniy tillar]]idan biri [[Forsfors tili]] egallaydi va keyinchalik aynan [[Somoniylar]] davrida Sharq adabiyotining tayanch tiliga aylanishiga debochaasos yaratiladi. 20-asr Tojiklar, uchun eng ogʻir davr hisoblanadi. Aynan Erondagi forslar va hozirgi hududlarda yashayotgan tojiklar biryagona til — [[Forsfors tili]]da suhbatlashishlariga qaramasdan, Markaziy Osiyolik Tojiklar,ningtojiklarning yozuvi kommunistlar tomonidanta'sirida [[kirill alifbosigaalifbosi]]ga oʻzgartirildi va unga xalq nomidan kelib chiqib [["tojik tili"]] deb nom berildi. Bu oʻz navbatida tojiklarning ming yillik tarixi[[tarix]]i va madaniyatidan[[madaniyati]]dan judo qildi.
 
Tojiklarning xoʻjalik mashgʻuloti qadimdan, asosan, sunʼiy sugʻorishga asoslangan dehqonchilik va bogʻdorchilik hisoblanib, chorvachilik ham muhim rol oʻynagan. Shuningdek, binokorlik va hunarmandchilik: yogʻoch oʻymakorligi va ganchkorlik, kashtachilik, choʻptaroshlik (tovoq, choʻmich va qoshiqlar yasash) keng rivojlangan.
Qator 47 ⟶ 58:
* Vamberi A., Ocherki o Sredney Azii. M., 1868;
* Shishov A., Tadjiki: Etnograficheskiye i antropologicheskoye issledovaniye, Tojiklar, 1910.
* Richard Foltz., A history of Tajiks: Iranians of the East, BloomsberryBloomsbury, New York., 2019
* Richard N. Fyre., Bukhara — The Medieval Achievement, University of Oklahoma Press, Norman., 1965
 
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Tojiklar" dan olindi