Vikipediya

Tojiklar: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
k 92.253.193.130 tahrirlari Malikxan versiyasiga qaytarildi
Teglar: Eski holiga qaytarish Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali
Qator 1:
{{Infobox Millat
|group = Tojiklar<br />Тоҷикон
|population = 3035 milliondan ortiq
|image =
|region1 = {{flagcountry|Afghanistan}}
|pop1 = 11 550 000 - 13 500 000
|ref1 = {{lower|<ref>[https://enwww.wikipediacia.orggov/wikilibrary/Tajiks#cite_notepublications/the-atlasworld-afghanistan-153factbook/geos/af.html CIA factbook 2011 -1 Afghanistan]</ref>}}
|region2 = {{flagcountry|Tajikistan}}
|pop2 = 7 847 356
|ref2 = {{lower|<ref>[https://enwww.wikipediacia.orggov/wikilibrary/Tajiks#cite_notepublications/the-world-factbook/geos/ti.html CIA factbook 2000 -2 Tajikistan]</ref>}}
|region3 = {{flagcountry|Uzbekistan}}
|pop3 = 1 544528 000500 (norasmiy 910 000 000 — 1112 000 000)
|ref3 = {{lower|0.95em|<ref>D. Carlson, ʻʻ"Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations"ʻʻ, [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note-%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2-7[Harvard University]], August 2003</ref>}}<br />{{lower|0.95em|<ref>[https://www.google.com/search?source=hp&ei=ngGWXqv2CeejmwWyua_wDw&q=a+history+of+tajiks+&oq=a+history+of+tajiks+&gs_lcp=CgZwc3ktYWIQAzIGCAAQFhAeMgUIABDNAjIFCAAQzQI6BQgAEIMBOgIIADoECAAQCjoECAAQEzoICAAQFhAeEBM6CggAEBYQChAeEBNKNwgXEjMxMDZnMTMwZzE5NmcxMjFnMTQ1ZzExOWcxMThnMTE5ZzExOGcxMzJnMTE5ZzEzNGcxMzRKHQgYEhkxZzJnMmcyZzJnMmcyZzFnMWcxZzVnN2cxUJ4LWMCeAWDtpQFoCXAAeACAAYYCiAHBGpIBBjQuMjQuMZgBAKABAaoBB2d3cy13aXqwAQA&sclient=psy-ab&ved=0ahUKEwirvb7RxujoAhXn0aYKHbLcC_4Q4dUDCAc&uact=5 - A history of TajiksUzbekistan]</ref>}}
|region4 = {{flagcountry|Pakistan}}
|pop4 = 1 220 ,200,000
|ref4 =
|ref4 = {{lower|<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note-Pakistan-11]</ref>}}
|region5 = {{flagcountry|IranRussia}}
|pop5 = 395 000 298,303
|ref5 = [http://www.perepis2010.ru/contenTojiklarhtml?id=11&docid=10715289081463]
|ref5 = {{lower|<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_note-12]</ref>}}
|region6 = {{flagcountry|RussiaKyrgyzstan}}
|pop6 = 20046 303105
|ref6 = {{lower|<ref>[https://ruwww.wikipediacia.orggov/wikilibrary/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8#cite_notepublications/the-world-factbook/geos/kg.html CIA factbook 2009 -13 Kyrgyzstan]</ref>}}
|region7 = {{flagcountry|KyrgyzstanKazakhstan}}
|pop7 = 4636 105277
|ref9ref7 = {{lower|<ref>[http://www.ide.go.jp/English/Publish/Mes/pdf/51_cap1_2.pdf]</ref>}}▼
|ref7 = {{lower|<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html CIA factbook 2009 - Kyrgyzstan]</ref>}}
|region8 = {{flagcountry|ChinaUkraine}}
|pop8 = 394 642255
|ref11ref8 = {{lower|<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=6]</ref>}}▼
|ref8 = {{lower|<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Tajiks#cite_note-11]</ref>}}
|region9 = {{flagcountry|Kazakhstan}}
|pop9 = 36 277
▲|ref9 = {{lower|<ref>[http://www.ide.go.jp/English/Publish/Mes/pdf/51_cap1_2.pdf]</ref>}}
|region10 = {{flagcountry|Canada}}
|pop10 = 15 870
|ref10 = {{lower|<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Tajiks#cite_note-12]</ref>}}
|region11 = {{flagcountry|Ukraine}}
|pop11 = 4 255
▲|ref11 = {{lower|<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=6]</ref>}}
|languages = [[Fors tili]] <br /> ikkinchi til sifatida [[Oʻzbek tili]], [[Rus tili]] va [[Pushtu tili]]
|religions = [[Islom]] Asosan [[sunniylik]], kam miqdorda [[shialik]]sunniy
|related = boshqa [[eroniy xalqlar]] bularga [[forslar]], [[kurdlar]], [[pushtunlarpashtunlar]], [[balujlarbaluchlar]] va hokazo.
}}
 
'''Tojiklar''' ({{lang-tg|Тоҷик}}, [[Fors tili|fors]]. ''تاجک [tɔː'ʤɪk]'') — [[Markaziy Osiyo]]dagi eng qadimgi xalqlardan biridirxalq. [[Tojikiston]] [[Respublika]]si aholisi (7 mln. 800 mingdan ortiq). Oʻzbekistonda (rasmiy 1 mln. 500 mingdan ortiq, (norasmiy 910 mln.dan 1112 mln.gacha, asosan, Samarqand, Buxoro, Surxondaryo, Qashqadaryo hamda Fargʻona vodiysiVodiysi, shuningdek kichik miqdorlarda boshqa hududlarda)), Afgʻonistonda (11 mln. 550 mingdan 13 mln. 500 minggachaming), Xitoyning sharqida (3950 mingdan ortiq), Eron Xurosonida (400500 minggamingdan yaqinortiq), Rossiya Federatsiyasida, Qozogʻistonda, Qirgʻiziston va Turkmanistonda, shuningdek, Pokistonda va boshqa davlatlarda yashaydilar.{{lower|<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8]</ref>}} Tojiklarning umumiy soni 3035 mln.dan ortiq. Asosiy qismi [[fors tili]]da soʻzlashadi. [[Togʻli- Badaxshon muxtorMuxtor viloyati]] hamda Yagʻnob aholisining asosiy qismi sharqiy eroniy tillari guruhi oilasiga kiruvchi tillarning dialektlarida soʻzlashadi. Tojiklar asosan, [[Islomislom dini]]ningdinining [[sunniylik]]sunniy mazhabiga, Badaxshon aholisining aksariyati esa [[shialik]]shia mazhabining ismoiliya oqimiga eʼtiqod qiladi.
 
Tojiklarning etnik maydonda shakllanishiga Markaziy Osiyoda yashagan bir qator etnik guruh va qabilalar, asosan soʻgʻdiylar, [[baqtriya]]liklarbaqtriyaliklar, [[toxarlar]], koʻchmanchi [[saklar]]sak va [[skiflar]] katta taʼsir koʻrsatgan.
 
[[Pomir]]daPomirda yashovchi [[tojiklar]]Tojiklar, sharqiy [[eroniy tillar]]iningtillarining turfa dialektlarida soʻzlashishlariga qaramasdan, ular ham oʻzlarini tojiklarningTojiklarning ajralmas qismi sifatida eʼtirof etadilar. Sababi tojiklarningTojiklarning eng qadimgi ajdodlari baqtriyaliklar, soʻgʻdlar, qadimgi xorazmliklar, saklar sharqiy eroniy tillarda soʻzlashishgan. 9-asrda arab bosqinidan soʻng asli [[balx]]likbalxlik eroniylar xonadoniga mansub [[Somonxudot]] avlodlari Markaziy Osiyo va ErondaOsiyoda ulkan davlatga asos solishadi. [[Somoniylar]] deb atalmish ushbu davrda hukmdorlar [[uygʻonish davri]]nidavrini boshlab berishadi va aynan [[fors tili]]nitilini [[davlat tili]] deb eʼlon qilishadi. Natijada [[Buxoro]] va [[Balx]] [[Somoniylar]] davrida Yangi [[Fors tili]] vujudga kelishi va rivojlanishiga tayanch boʻlib xizmat qiladi. [[Fors tiliArab]] va shuningdek, [[arab tilifors]] tillari eng muhim tillarga aylanadiaylandi. ArablarJumladan, arab bosqini natijasida Markaziy Osiyoda sharqiy eroniy tillariga kiruvchi [[sugʻdsoʻgʻd tili]] barham topgan va [[o'lik tillar]] qatoriga kirgan edi. Uning oʻrnini esa gʻarbiy [[eroniy tillar]]idan biri [[forsFors tili]] egallaydi va keyinchalik aynan [[Somoniylar]] davrida Sharq adabiyotining tayanch tiliga aylanishiga asosdebocha yaratiladi. 20-asr Tojiklar, uchun eng ogʻir davr hisoblanadi. Aynan Erondagi forslar va hozirgi hududlarda yashayotgan tojiklar yagonabir til — [[forsFors tili]]da suhbatlashishlariga qaramasdan, Markaziy Osiyolik tojiklarningTojiklar,ning yozuvi kommunistlar ta'siridatomonidan [[kirill alifbosi]]gaalifbosiga oʻzgartirildi va unga xalq nomidan kelib chiqib "[[tojik tili]]" deb nom berildi. Bu oʻz navbatida tojiklarning ming yillik [[tarix]]itarixi va [[madaniyat]]idanmadaniyatidan judo qildi.▼
Mahmud Qoshg'ariy o'zining "[[Devonu lugʻotit turk]]" asarida tojik atamasiga izoh berib, uni "[[fors tili]]da so'zlashuvchi sharqiy eroniy xalq" deb izohlagan.
 
▲[[Pomir]]da yashovchi [[tojiklar]], sharqiy [[eroniy tillar]]ining turfa dialektlarida soʻzlashishlariga qaramasdan, ular ham oʻzlarini tojiklarning ajralmas qismi sifatida eʼtirof etadilar. Sababi tojiklarning eng qadimgi ajdodlari baqtriyaliklar, soʻgʻdlar, qadimgi xorazmliklar, saklar sharqiy eroniy tillarda soʻzlashishgan. 9-asrda arab bosqinidan soʻng asli [[balx]]lik eroniylar xonadoniga mansub [[Somonxudot]] avlodlari Markaziy Osiyo va Eronda ulkan davlatga asos solishadi. [[Somoniylar]] deb atalmish ushbu davrda hukmdorlar [[uygʻonish davri]]ni boshlab berishadi va aynan [[fors tili]]ni [[davlat tili]] deb eʼlon qilishadi. Natijada [[Buxoro]] va [[Balx]] [[Somoniylar]] davrida Yangi [[Fors tili]] vujudga kelishi va rivojlanishiga tayanch boʻlib xizmat qiladi. [[Fors tili]] va shuningdek, [[arab tili]] eng muhim tillarga aylanadi. Arablar bosqini natijasida Markaziy Osiyoda sharqiy eroniy tillariga kiruvchi [[sugʻd tili]] barham topgan va [[o'lik tillar]] qatoriga kirgan edi. Uning oʻrnini esa gʻarbiy [[eroniy tillar]]idan biri [[fors tili]] egallaydi va keyinchalik aynan [[Somoniylar]] davrida Sharq adabiyotining tayanch tiliga aylanishiga asos yaratiladi. 20-asr Tojiklar uchun eng ogʻir davr hisoblanadi. Aynan Erondagi forslar va hozirgi hududlarda yashayotgan tojiklar yagona til — [[fors tili]]da suhbatlashishlariga qaramasdan, Markaziy Osiyolik tojiklarning yozuvi kommunistlar ta'sirida [[kirill alifbosi]]ga oʻzgartirildi va unga xalq nomidan kelib chiqib "[[tojik tili]]" deb nom berildi. Bu oʻz navbatida tojiklarning ming yillik [[tarix]]i va [[madaniyat]]idan judo qildi.
 
Tojiklarning xoʻjalik mashgʻuloti qadimdan, asosan, sunʼiy sugʻorishga asoslangan dehqonchilik va bogʻdorchilik hisoblanib, chorvachilik ham muhim rol oʻynagan. Shuningdek, binokorlik va hunarmandchilik: yogʻoch oʻymakorligi va ganchkorlik, kashtachilik, choʻptaroshlik (tovoq, choʻmich va qoshiqlar yasash) keng rivojlangan.
Qator 58 ⟶ 47:
* Vamberi A., Ocherki o Sredney Azii. M., 1868;
* Shishov A., Tadjiki: Etnograficheskiye i antropologicheskoye issledovaniye, Tojiklar, 1910.
* Richard Foltz., A history of Tajiks: Iranians of the East, BloomsburyBloomsberry, New York., 2019
* Richard N. Fyre., Bukhara — The Medieval Achievement, University of Oklahoma Press, Norman., 1965
 
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Tojiklar" dan olindi