Asalari: Versiyalar orasidagi farq

[[Fayl:A welcome visitor. (23101201893).jpg|thumb|right|asalariasalAsalari]]

'''AsalariAsalAsalari''', '''bolaribolAsalari''' (Apis mellifera L.) — arilarAsalarilar oilasining bir turi. AriAsalari vatani Janubiy Osiyo hisoblanadi. Hozirgidavrda janubiy kengliklardan Chekka Shimolgacha tarkal-gan. ArilarAsalarilar, asosan, oila bo‘libboʻlib yashaydi. Bir oila bir ona (xalq tilida „podshosi“ deb ham yuritiladi), bir necha ming ishchi va bir necha yuz erkak AridanAsalaridan iborat. Ona AriAsalari tanasi uz.uzunligi 20 — 25&nbsp;mm, vazni 200 — 250&nbsp;mg, bahordan kuzga kadar tuxum qo‘yishqoʻyish va oilani boshqarishboshqAsalarish vazifasini bajaradi. Qanoti tanasining yarmini qoplaydi, nektar, gul changini yig‘uvchiyigʻuvchi apparatining yukligi bilan farq qiladi. Ona AriningAsalarining jinsiy aʼzolariaʼzolAsalari rivojlan-gan. 5 yilgacha yashaydi (tajribali asalarichilarasalAsalarichilar ona Ani har ikki yilda yangilab turadilar). Bir sutkada 2 — 2,5 ming-tagacha tuxum qo‘yadiqoʻyadi. Otalangan tuxumlardan 21 kunda ishchi AriAsalari, otalanmagan tuxumlardan 24 kunda erkak AriAsalari chiqadi. Agar lichinkalarni ishchi ArilarAsalarilar asalariasalAsalari suti bilan oziqlantirib tursa 16 kunda ona AriAsalari chiqadi. Tuxumdan chiqqan ona AriAsalari 7 — 8 kunda jinsiy balog‘attabalogʻatta yetadi. Er-kak AriAsalari tanasi uz.uzunligi 15 — 17&nbsp;mm, vazni 200&nbsp;mg, qorin qismi to‘mtoqtoʻmtoq bo‘libboʻlib, oldingi qanotlariqanotlAsalari uzun, gul changi va nektar yi-guvchi apparati, nayzasi yo‘qyoʻq, ko‘kragikoʻkragi keng, hartumi qisqAriqisqAsalari Bir oilada 80 — 100 tagacha erkak AriAsalari bo‘ladiboʻladi. Asosiy va-zifasi ona AriniAsalarini urug‘lantirishurugʻlantirish (asosan, havoda juftlashadi, urug‘lantirganidanurugʻlantirganidan keyin halok bo‘ladiboʻladi). Ular uyada faqat yozda bo‘ladiboʻladi, kuzda oilada urchish ishlariishlAsalari to‘xtashitoʻxtashi bilan ularni ishchi ArilarAsalarilar uyadan quvib chiqaradi. Ishchi AriAsalari tanasi uz.uzunligi 11 — 15&nbsp;mm, vazni o‘rtachaoʻrtacha 100&nbsp;mg, jinsiy aʼzolariaʼzolAsalari rivojlanmagan, urgochi asalarilarasalAsalarilar bo‘libboʻlib, yozda 35 — 40 kun, qishda 3 oy yashaydi. Bir oilada yozda 60 — 80 ming, qishda 10-15 ming ishchi AriAsalari bo‘ladiboʻladi, soatiga 60&nbsp;km tezlikda ucha oladi, oiladan 2 — 3&nbsp;km va undan ortiq masofaga uchib borib, nektar va gul chan-gini yig‘ishyigʻish, nektarni asalga aylanti-rish, mum ishlash, lichinkalarni boqish, katak qurish, uyani qo‘riqlashqoʻriqlash kabi ishlarni bajaradi. A qadimdan qimmatbaho mahsulotlar bo‘lganboʻlgan asal, propolis, mum, ona asalariasalAsalari suti, asalariasalAsalari zaharizahAsalari va boshqalarni olish, shuningdek qishloq xoʻjaligi ekinlariniekinlAsalarini mevali bog‘larnibogʻlarni changlatish uchun boqiladi (qarang AsalarichilikAsalAsalarichilik). AriAsalari oilasi bir mavsumda 683140 — 150&nbsp;kg asal to‘playditoʻplaydi, bundan 100&nbsp;kg AriAsalari taʼminotiga sarflansa, 40 — 50&nbsp;kg asal ajratib olinadi. AriAsalari oila aʼzolariningaʼzolAsalarining xizmat faoliyati o‘zarooʻzaro bog‘liqbogʻliq bo‘lganidanboʻlganidan ularning birortasi ham o‘zichaoʻzicha mustaqil hayot kechira olmaydi.ZotlariZotlAsalari: O‘rtaOʻrta Rossiya o‘rmonoʻrmon (qoramtir) AriAsalari zoti (AsalariAsalAsalari millifera) — eng ko‘pkoʻp tarqalgan zotlarga kiradi. ArilariAsalarilAsalari yirik, asaldorligi yuqori, sovuqqa chidamli, har bir oiladan 100&nbsp;kg gacha asal olish mumkin. Kavkaz (Gruziya) tog‘togʻ-qo‘ng‘irqoʻngʻir AriAsalari zoti (AsalariAsalAsalari cavcasica) — aso-san, Zakavkaze, O‘rtaOʻrta Osiyoda tarkal-gan. Karpat AriAsalari zoti — G‘arbiyGʻarbiy Ukrai-naning tog‘litogʻli rayonlarirayonlAsalari va Karpat ortida ko‘pkoʻp uchraydi. Rangi qoramtir, tabiati yumshoq, hartumi uzun. Italiya sariqsAsalariq AriAsalari zoti (AsalariAsalAsalari ligustuca)ning kelib chiqishi Italiya hisoblanib, Kanada, AQSH, Av-straliya va Yangi Zelandiyada tarqalgan. Keyinchalik Finlyandiya, Yaponiya, Xi-toy va Hindistonga ham keltirilgan. 1964 — 70 yillarda O‘zbekistongaOʻzbekistonga kelti-rib sinalgan. Paxta ekiladigan yerlarda yuqori mahsuldorlikka erishildi. Uzoq Sharq AriAsalari zoti — Uzoq Sharq (Pri-morePrimore, Xabarovsk)da ko‘pkoʻp tarqalgan. Zot Ukraina, O‘rtaOʻrta Rossiya, Italiya va Kav-kaz ArilariAsalarilAsalari ishtirokida yetishtirilgan, mahsuldorligi o‘rtachArioʻrtachAsalari Kraina kulrang AriAsalari zoti (AsalariAsalAsalari carnica) — Yugoslaviya, Av-striyaAvstriya tog‘laridatogʻlAsalarida keng tarqalgan. Tashqi ko‘rinishdankoʻrinishdan Kavkaz tog‘togʻ-qo‘ng‘irqoʻngʻir ArisigaAsalarisiga o‘xshaydioʻxshaydi, mahsuldorligi o‘rtachAriO‘zbekistonoʻrtachAsalariOʻzbekiston chorvachilik ilmiy tadqiqot institu-tida ArilarAsalarilar bo‘yichaboʻyicha ilmiy tadqiqot ishlariishlAsalari olib boriladi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>

AsalariAsalAsalari qishda dam olib koʻklamda ochiqlikka chiqadigan foydali hasharot hisoblanadi. Undan asosan qishloq hoʻjaligida keng foydalaniladi va natijasi oʻlaroq juda shirin va foydali boʻlgan asal moddasi olinadi.