Asalari: Versiyalar orasidagi farq

'''Asalari''', '''bolari''' (Apis mellifera L.) — [[Ari|arilar oilasi]]ning bir turi. Asalari vatani Janubiy Osiyo hisoblanadi. Hozirgidavrda janubiy kengliklardan Chekka Shimolgacha tarkal-gantarqalgan. Asalarilar, asosan, oila boʻlib yashaydi. Bir oila bir ona (xalq tilida „podshosi“ deb ham yuritiladi), bir necha ming ishchi va bir necha yuz erkak Asalaridan iborat. Ona Asalariasalari tanasi uzunligi 20 — 25 mm, vazni 200 — 250 mg, bahordan kuzga kadarqadar tuxum qoʻyish va oilani boshqAsalarishboshqalari vazifasini bajaradi. Qanoti tanasining yarmini qoplaydi, nektar, gul changini yigʻuvchi apparatining yukligi bilan farq qiladi. Ona Asalariningasalarining jinsiy aʼzolAsalariaʼzolari rivojlan-ganrivojlangan. 5 yilgacha yashaydi (tajribali
asalarichilar asalAsalarichilar ona Anionalari har ikki yilda yangilab turadilar). Bir sutkada 2 — 2,5 ming-tagachamingtagacha tuxum qoʻyadi. Otalangan tuxumlardan 21 kunda ishchi Asalariasalari, otalanmagan tuxumlardan 24 kunda erkak Asalariasalari chiqadi. Agar lichinkalarni ishchi Asalarilarasalarilar asalAsalariasalari suti bilan oziqlantirib tursa 16 kunda ona Asalariasalari chiqadi. Tuxumdan chiqqan ona Asalari 7 —asalari 87—8 kunda jinsiy balogʻatta yetadi. Er-kakErkak Asalariasalari tanasi uzunligi 15 — 1715—17&nbsp;mm, vazni 200&nbsp;mg, qorin qismi toʻmtoq boʻlib, oldingi qanotlAsalariqanotlari uzun, gul changi va nektar yi-guvchiyig‘uvchi apparati, nayzasi yoʻq, koʻkragi keng, hartumi qisqAsalariqisqa. Bir oilada 80 — 10080—100 tagacha erkak Asalariasalari boʻladi. Asosiy va-zifasivazifasi ona AsalariniAaalarini urugʻlantirish (asosan, havoda juftlashadi, urugʻlantirganidan keyin halok boʻladi). Ular uyada faqat yozda boʻladi, kuzda oilada urchish ishlAsalariishlari toʻxtashi bilan ularni ishchi Asalarilarasalarilar uyadan quvib chiqaradi. Ishchi Asalariasalari tanasi uzunligi 11 — 1511—15&nbsp;mm, vazni oʻrtacha 100&nbsp;mg, jinsiy aʼzolAsalariaʼzolari rivojlanmagan, urgochiurg‘ochi asalAsalarilarasalarilar boʻlib, yozda 35 — 40 kun, qishda 3 oy yashaydi. Bir oilada yozda 60 — 80 ming, qishda 10-15 ming ishchi Asalari boʻladi, soatiga 60&nbsp;km tezlikda ucha oladi, oiladan 2 — 3&nbsp;km va undan ortiq masofaga uchib borib, nektar va gul chan-ginichangini yigʻish, nektarni asalga aylanti-rishaylantirish, mum ishlash, lichinkalarni boqish, katak qurish, uyani qoʻriqlash kabi ishlarni bajaradi. AAsalarilar qadimdan qimmatbaho mahsulotlar boʻlgan asal, propolis, mum, ona asalAsalari suti, asalAsalari zahAsalari va boshqalarni olish, shuningdek qishloq xoʻjaligi ekinlAsalariniekinlarini mevali bogʻlarni changlatish uchun boqiladi (qarang AsalAsalarichilik). Asalari oilasi bir mavsumda 683140 — 150&nbsp;kg asal toʻplaydi, bundan 100&nbsp;kg Asalari taʼminotiga sarflansa, 40 — 50&nbsp;kg asal ajratib olinadi. Asalari oila aʼzolAsalariningaʼzolarining xizmat faoliyati oʻzaro bogʻliq boʻlganidan ularning birortasi ham oʻzicha mustaqil hayot kechira olmaydi.ZotlAsalari Zotlari: Oʻrta Rossiya oʻrmon (qoramtir) Asalari zoti (AsalAsalariAsalari millifera) — eng koʻp tarqalgan zotlarga kiradi. AsalarilAsalari yirik, asaldorligi yuqori, sovuqqa chidamli, har bir oiladan 100&nbsp;kg gacha asal olish mumkin. Kavkaz (Gruziya) togʻ-qoʻngʻir Asalari zoti (AsalAsalari cavcasica) — aso-san, Zakavkaze, Oʻrta Osiyoda tarkal-gan. Karpat Asalari zoti — Gʻarbiy Ukrai-naning togʻli rayonlAsalari va Karpat ortida koʻp uchraydi. Rangi qoramtir, tabiati yumshoq, hartumi uzun. Italiya sAsalariq Asalari zoti (AsalAsalari ligustuca)ning kelib chiqishi Italiya hisoblanib, Kanada, AQSH, Av-straliya va Yangi Zelandiyada tarqalgan. Keyinchalik Finlyandiya, Yaponiya, Xi-toy va Hindistonga ham keltirilgan. 1964 — 70 yillarda Oʻzbekistonga kelti-rib sinalgan. Paxta ekiladigan yerlarda yuqori mahsuldorlikka erishildi. Uzoq Sharq Asalari zoti — Uzoq Sharq (Primore, Xabarovsk)da koʻp tarqalgan. Zot Ukraina, Oʻrta Rossiya, Italiya va Kav-kaz AsalarilAsalari ishtirokida yetishtirilgan, mahsuldorligi oʻrtachAsalari Kraina kulrang Asalari zoti (AsalAsalari carnica) — Yugoslaviya, Avstriya togʻlAsalarida keng tarqalgan. Tashqi koʻrinishdan Kavkaz togʻ-qoʻngʻir Asalarisiga oʻxshaydi, mahsuldorligi oʻrtachAsalariOʻzbekiston chorvachilik ilmiy tadqiqot institu-tida Asalarilar boʻyicha ilmiy tadqiqot ishlAsalari olib boriladi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>