Qarshi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
kTahrir izohi yoʻq
Xatoni tuzatdim, Grammatikani tuzatdim
Teglar: Mobil qurilma orqali Mobil ilova orqali Android-ilova orqali
Qator 26:
| tuman xaritasi =
| ichki bolinishi =
| rahbar turi = hokim
| rahbar = Xolboyev Normo'min Yaxshiyevich
| asos solingan =
| ilk eslatilishi =
| avvalgi nomlari = Nasaf, Naxshab
| qachondan beri =
| maydon = 7,5 ming ga.
| balandlik turi =
| AP markazi balandligi =
| iqlim = mo'tadil
| rasmiy til = o'zbek
| aholi = 197275 600018
| sanalgan yil = 2020
| zichlik =
| aglomeratsiya =
| milliy tarkib =
Qator 50:
| pochta indekslari =
| sayt =
| avtomobil kodi = 70
| identifikator turi =
| raqamli identifikator =
Qator 57:
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Qarshi''' (Қарши; Moʻgʻulcha: ''Харш'', {{lang-ar|نسف}}&nbsp;- ''Nasaf''; {{lang-ar|نخشب}}&nbsp;- ''Naxshab'', ''Behbudiy''); (1926 37 yillarda Behbudiy) — [[Qashqadaryo viloyati|Qashqadaryo viloyatidagi]] shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro temir yo'l va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda. Maydoni 7,5 ming ga. Aholisi 220275 ming kishi (20052020). Qarshi Oʻzbekistonning qadimiy shaharlaridan biri. U turli davrlarda Bolo, Nashebolo, Naxshab, Nasaf, nomlari bilan yuritilib, 14-XIV asrdan Qarshi deb atala boshlagan.
 
"Qarshi" nomining kelib chiqishi toʻgrisida turli fikr va taxminlar mavjud. V.V. Bartold shaharning nomi moʻgʻul xoni Kepakxon qurdirgan "Qarshi" (qad. turkiychada "saroy" maʼnosini anglatgan) bilan bogliq deb taʼkidlaydi. "Qutadgʻu bilig" ("Saodatga yoʻllovchi bilim") dostonida "Qarshi" atamasi "saroy" va "qarama-qarshi turish" maʼnosida qoʻllangan. "Boburnoma"da ham bu nom moʻgʻul tilidan olinganligi taʼkidlangan. Keltirilgan taxminlarda atamaning "qarshi" — saroy, qasr maʼnolari koʻproq qoʻllanadi. Dastlabki shahar Qashqadaryo vohasida "Naxshab" (suv obod qilgan, suv naqsh bergan manzil) nomi bilan miloddan avvalgi 7-VII asrda Yerqoʻrgʻon oʻrnida vujudga kelib, uning atrofi qalʼa devori bilan oʻrab olingan (ushbu qalʼa devorlarining qoldiqlari arxeologlar tomonidan 1999 -yilda oʻrganilgan). Shaharning yana bir nomi Novtak — Navtaka — yangi bino deb ham talqin qilinadi. Miloddan avvalgi 6-VI asrda shahar kengayib, ichki devor bilan oʻralib (hozirgi saqlangan), maydoni 35 ga ni tashkil etgan. Aleksandr Makedoniyalik Aleksandr bosqini davrida shahar vayron qilingan. Shundan keyin uning vohadagi yetakchi shahar sifatidagi maqomi pasayib borgan. Miloddan avvalgi 3—2III-II asrlarda shahar tashqi qalʼa devori bilan oʻralgan (maydoni 150 ga boʻlgan). 2—1II-I asrlarda (hozirgi temir yoʻl stansiyasibekati hududida) yangi harbiy-siyosiy markaz maqomini olgan ZahhokiMoron qalʼasi bunyod etildi. Bu qalʼa ham Naxshab nomini olib asta-sekin kengaya bordi (qoldiqlari hozirgi Shulluktepa deb ataladi). Kidariylar oʻz qarorgohini 468 -yilda yangi Naxshabga koʻchirdilar. 710 -yilda arablar shahar (Naxshab arabcha talaffuzda "Nasaf") va uning atrofidagi hududlarni bosib oldilar. 9—13IX-XIII asrlarda Naxshab (Nasaf) ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jihatdan ravnaq topdi. 10-X asrda Nasafda oʻsha davr musulmon olamida ilmiy kongress — "majlisi tadris" oʻtkazilgan. Oʻrta asrlarda Nasaf orqali Eron va Hindistonni Rossiya va Yevropa davlatlari bilan bogʻlagan muhim karvon yoʻllari oʻtgan, savdohunarmandchiliksavdo va hunarmandchilik rivojlangan.
 
1220-yilda Nasafni Chingizxon qoʻshinlari vayron qildi. Undan keyingi davrda (14-XIII asrda) voha markazi 3marta hozirgi Qarshi shahrining eski shahar qismi oʻrnida qayta tiklandi. Chigʻatoy ulusi xoni Kepakxon (1318261318-26) Nasafdan 2 farsax (12– 14&nbsp;km) uzoqlikda qasr qurdirib, [[Poytaxt|poytaxtni]] Qarshi deb atalgan bu qalʼaga koʻchirgan. Shahar hududidan topilgan arxeologik yodgorliklar, bino qoldiqlari Qarshida 14-XIV asrning 1-yarmida bir qancha koshinkor imoratlar mavjud boʻlganligidan dalolat beradi.14- XIV asrning 2-yarmida shahar qoʻrgʻoni atrofi gʻisht va paxsa devor bilan oʻralgan, shaharda Odina masjidi qurilgan. Qalʼa atrofida 2,5–3 m chuqurlikda xandaq qazilgan Xandaqustida4taqoʻtarmaXandaq qoʻprikustida 4ta koʻtarma koʻprik boʻlgan. Shahar qoʻrgoni hududi 40 ga .ni tashkil etgan. 16-XVI asrda shahar yaqinida yirik Namozgoh masjidi (hozirgi meʼmoriy yodgorlik), hammom binolari qadimiy koʻtargan. Ashtarxoniylar davridan Qarshi Buxoro taxti merosxoʻrlari turadigan joyga aylandi. Imomqulixon davrida (1614—15 yillarda) Qashqadaryodan Qarshi choʻliga kanal chiqarilgan. 17—18XVII-XVIII asrlarda Qarshi Qashqadaryo vohasidagi birinchi shaharga aylandi. Qarshi 16-XVI asrdan 20-XX asr boshlarigacha Buxoro xonligi (amirligi)ning Qarshi bekligi nufuzli markazi boʻlgan. Hunarmandchilik rivojlangan, pul zarb qilingan. MangʻitiylarMangʻitlar davrida Qarshida hammom, madrasa, xonaqoh, sardoba va sugʻorish inshootlari bunyod etilgan. Shahar va uning atrofi obodonlashgan. Vengriyalik olim Xerman Vamberi 1863 -yilda Qarshida boʻlib, shaharda 10 ta karvonsaroy, katta bozor boʻlganligini yozadi. Aholisining 25 mingga yaqin asosiy qismi oʻzbeklar deb taʼkidlaydi.Paxta tozalash, yogʻekstraksiyayogʻ-ekstraksiya, sut, pivo, motor taʼmirlash, taʼmirlashmexanika, uysozlik, plastmassa buyumlari zavodlari, goʻsht va un ktlari, tikuvchilik fabrikasi, qurilish materiallari, temir yoʻl transporti, toʻqimachilik korxonalagshkorxonalari bor. 7 qoʻshma korxona, jumladan Uzbekiston—Turkiya qoʻshma korxonasi ishlab turibdi. Tuksiz gilamlar (paloslar) ishlab chiqariladi. "Yerqoʻrgʻon" ulgurji,"Osiyo", "Qarshi" buyum, "Osiyo" qurilishmashina va asbob-uskunlari, "Farhod" xoʻjalik mollari bozorlari va boshqalar mavjud. Qarshi davlat untiuniversiteti, Qarshi muhandislikiqtisodiyotmuhandislik-iqtisodiyot instituti, tibbiyot,TATU ped.hamda Toshkent irrigatsiya va boshqalarqishloq jamixo'jaligini 13mexanizatsiyalash kasb-hunarinstituti Qarshi kollejifiliali, 3 akademik litsey, 9 litsey va litseyinternatlitsey-internat, 2 gimnaziya, 4445 umumiy taʼlim, shuningdek, bolalar musiqa maktablari, 4 teatr (shu jumladan, viloyat musiqali drama teatri, viloyat qoʻgʻirchoq teatri va boshqalar), viloyat oʻlkashunoslik muzeyi, filarmoniya, 13 ta kutubxona, 5 klub, 3 ta madaniyat va istirohat bogʻi faoliyat koʻrsatadi. 22 ta kasalxona, ambulatoriyapoliklinikaambulatoriya-poliklinika va boshqalar tibbiy muassasalar bor. Qarshi — [[Toshkent]], Qarshi — [[Samarqand]], Qarshi — Buxoro va boshqalar yoʻnalishlarda xamdahamda tuman markazlariga avtobuslar va marshrutliyo'nalishli taksilar qatnaydi. Qarshi aeroportidan Qarshi — [[Moskva]], Qarshi — [[Andijon (shahar)|Andijon]], Qarshi — Toshkent yoʻnalishlaridagi havo yoʻllarida samolyotlar qatnovi yoʻlga qoʻyilgan. Qarshida Koʻkgumbaz masjidi (16-XVI asr), qadimiy hammom (16-XVI asr), Qashqadaryo ustidagi qadimiy koʻprik (1583), Sharofboy madrasasi (18-XVIII asr boshlarida), Charmgar masjidi (19-XIX asr oʻrtalari), Bektemir madrasasi (1905), XojaXo'ja Abdulaziz madrasasi (19aXIX asr), Qilichbek madrasasi (19-(XIX asr) va boshqalar meʼmoriy obidalar saklanib qolgan.
 
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 -yil 29 sentyabrdagi-sentabrdagi "Qarshi shahrining 2700 yilligini nishonlashga tayyorgarlik koʻrish toʻgʻrisida"gi qarori va UzbekistonO'zbekiston ResggublikasiRespublikasi Prezidentiningprezidentining 2005 -yil 26 -iyuldagi "Qarshi shahrining 2700 yilligini nishonlashga doir qoʻshimcha choratadbirlarchora-tadbirlar toʻgʻrisida"gi qaroridan keyin shaharda keng koʻlamda tayyorgarlik ishlari boshlabamalga yuborildioshirildi.
 
Koʻkgumbaz masjidi, tarixiy koʻprik va boshqalar meʼmoriy obidalar taʼmirlandi. Shaharda "Nasaf", "Geolog" sport majmualari, tennis korti, yopiq choʻmilish havzasi, sportsogʻlomlashtirishsport-sogʻlomlashtirish inshootlari, 20 ming oʻrinlik stadion, Olimpiya zaxiralari sport kolleji va boshqalar qurilmoqda. Viloyat teleradiokompaniyasi, Qarshi jamoatchilik va Qashqadaryo kabel televideniyelari ishlab turibdi. 1999 ydan-yildan "Nasaf" shahar gaz. chiqariladi.
 
Qarshidan "Nasafiy" taxallusi bilan koʻplab olimlar, shoirlar yetishib chiqqan. Shulardan Alisher Navoiyning "Majolis unnafoisun-nafois" asarida tilga olingan Mavlono Soyiliy, Mavlono Mir Qarshiy, undan tashqari, Mahmud Nasafiy (musiqa va sanʼat sohasida), Qusam Shayxlar (diniy ilmlar sohasida) shuhrat qozonganlar.
 
Obod Joʻrakulov, Latif Erdonov.
 
Obod Joʻrakulov, Latif Erdonov.
== Qarshi shevasi ==
Shahar aholisi oʻziga xos shevada gaplashadi. Eng sezilarli belgilaridan biri ''"chi"'' qoʻshimchasini qoʻshishdir. Masalan, adabiy tildagi ''kelardi'' Qarshi shevasida ''kelaychiydi'' yoki ''kelaychidi'' tarzida ishlatiladi.