Novichok: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Jamshid Nurkulov Novichok (zaxarli modda) sahifasini Novichokga koʻchirdi
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
'''"Novichok"''' ({{lang-ru|Новичок - „Yangi kelgan“}})  — atsetilxolinesteraza ingibitorlarining ftor'''fosforli organik''' asab-falajlovchi ta'sirgataʼsirga ega [[Kimyoviy qurollar|vositalar]] oilasi. Kimyoviy qurollarni taqiqlash tashkiloti Ijroiya qo'mitasiningqoʻmitasining 57 va 59-sessiyalaridagi Rossiya delegatsiyasi a'zosiaʼzosi Viktor Xolstovning so'zlarigasoʻzlariga ko'rakoʻra, oila oltmishdan ortiq shu kabi birikmalardan iborat. Ularning eng mashhurlari quyidagilar: <ref name="cs">{{Web manba|url=http://www.chemicke-listy.cz/ojs3/index.php/chemicke-listy/article/view/1136/1136|title=Potential Chemical Warfare Agents|author=Halamek, Emil, Kobliha, Zbynek|language=cs|accessdate=2019-03-01}}</ref> :
 
* A-230: N- (metilftorfosfonil) -N', N'-dietil-atsetamidin (chapda 1-rasm), sovuq havoda muzlaydi ;
'''"Novichok"''' ({{lang-ru|Новичок - „Yangi kelgan“}}) — atsetilxolinesteraza ingibitorlarining ftor'''fosforli organik''' asab-falajlovchi ta'sirga ega [[Kimyoviy qurollar|vositalar]] oilasi. Kimyoviy qurollarni taqiqlash tashkiloti Ijroiya qo'mitasining 57 va 59-sessiyalaridagi Rossiya delegatsiyasi a'zosi Viktor Xolstovning so'zlariga ko'ra, oila oltmishdan ortiq shu kabi birikmalardan iborat. Ularning eng mashhurlari quyidagilar: <ref name="cs">{{Web manba|url=http://www.chemicke-listy.cz/ojs3/index.php/chemicke-listy/article/view/1136/1136|title=Potential Chemical Warfare Agents|author=Halamek, Emil, Kobliha, Zbynek|language=cs|accessdate=2019-03-01}}</ref> :
* A-232: N- (O-Metilftorfosfonil) -N', N'-dietil-atsetamidin (o'ngdagioʻngdagi 1-rasm), kimyoviy kurash vositasi sifatida foydalanish uchun ishlab chiqilgan va sinovdan o'tganoʻtgan <ref name="Mirza">''Mirzayanov V. S.'' State Secrets: An Insider’s Chronicle of the Russian Chemical Weapons Program. — Outskirts Press, 2008. ISBN 978-1-4327-2566-2</ref> ;
* A-234: N- (O-Etilftorfosfonil) -N', N'-dietil-atsetamidin, yopishqoq malhamga o'xshashoʻxshash va havoda tarqalmaydi, teriga tegsa tanaga zarar etkazadi, ob-havo sharoitlariga chidamli.
 
2019 -yil 14 -yanvarda Kimyoviy qurollarni taqiqlash tashkiloti Ijroiya qo'mitasiningqoʻmitasining 62-sessiyasida ushbu moddalar guruhlarini, shu jumladan A-230, A-232, A-234 ni kimyoviy qurollar konvensiyasiga tobe bo'lganboʻlgan zaharli moddalarning 1-ro'yxatigaroʻyxatiga qo'shishqoʻshish taklif qilindi. Ushbu sessiya hujjatlari kimyoviy moddalarning ikkita oilasini (ularning tuzilish formulalarida ma'lummaʼlum bo'laklarningboʻlaklarning mavjudligiga qarab, ammo "Novichok"„Novichok“ atamasini ishlatmasdan yoki ularning Sovet, rus yoki boshqa kelib chiqishi haqida boshqa ma'lumotlargamaʼlumotlarga ega bo'lmaganboʻlmagan holda) xavfli toksik moddalar sifatida aniq belgilaydi. <div style="float:right">[[Fayl:Novichok_sctructures.png|thumb|220x220px| Rasm-2. Chapda: "Sanders„Sanders-8"8“ zaharlovchi moddasi <ref name="Saunders">''Saunders B.C.'' Some aspects of the chemistry and toxic action of organic compaunds containing phosphorus and fluorine. — Cambridge: University Press, 1957; p. 90.</ref>, "Novichok"„Novichok“ prototipi;
* A-230: N- (metilftorfosfonil) -N', N'-dietil-atsetamidin (chapda 1-rasm), sovuq havoda muzlaydi ;
* A-232: N- (O-Metilftorfosfonil) -N', N'-dietil-atsetamidin (o'ngdagi 1-rasm), kimyoviy kurash vositasi sifatida foydalanish uchun ishlab chiqilgan va sinovdan o'tgan <ref name="Mirza">''Mirzayanov V. S.'' State Secrets: An Insider’s Chronicle of the Russian Chemical Weapons Program. — Outskirts Press, 2008. ISBN 978-1-4327-2566-2</ref> ;
* A-234: N- (O-Etilftorfosfonil) -N', N'-dietil-atsetamidin, yopishqoq malhamga o'xshash va havoda tarqalmaydi, teriga tegsa tanaga zarar etkazadi, ob-havo sharoitlariga chidamli.
 
O'ngdaOʻngda: atsetil amidin ]]</div><div style="float:right">[[Fayl:A230_232.png|thumb|350x350px| Rasm-1. «Novichok»„Novichok“ oilasiga mansub deb da'vodaʼvo qilingan kimyoviy birikmalarga misollar <ref name="Mirza">''Mirzayanov V. S.'' State Secrets: An Insider’s Chronicle of the Russian Chemical Weapons Program. — Outskirts Press, 2008. ISBN 978-1-4327-2566-2</ref> <ref name="chemspider232">[{{Web manba|url=http://www.chemspider.com/Chemical-Structure.64808786.html|title=Архивированная копия|accessdate=2018-04-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180425184759/http://www.chemspider.com/Chemical-Structure.64808786.html|archivedate=2018-04-25}} ChemSpider: АA-232 (nerve agent)</ref> ]]</div>
2019 yil 14 yanvarda Kimyoviy qurollarni taqiqlash tashkiloti Ijroiya qo'mitasining 62-sessiyasida ushbu moddalar guruhlarini, shu jumladan A-230, A-232, A-234 ni kimyoviy qurollar konvensiyasiga tobe bo'lgan zaharli moddalarning 1-ro'yxatiga qo'shish taklif qilindi. Ushbu sessiya hujjatlari kimyoviy moddalarning ikkita oilasini (ularning tuzilish formulalarida ma'lum bo'laklarning mavjudligiga qarab, ammo "Novichok" atamasini ishlatmasdan yoki ularning Sovet, rus yoki boshqa kelib chiqishi haqida boshqa ma'lumotlarga ega bo'lmagan holda) xavfli toksik moddalar sifatida aniq belgilaydi. <div style="float:right">[[Fayl:Novichok_sctructures.png|thumb|220x220px| Rasm-2. Chapda: "Sanders-8" zaharlovchi moddasi <ref name="Saunders">''Saunders B.C.'' Some aspects of the chemistry and toxic action of organic compaunds containing phosphorus and fluorine. — Cambridge: University Press, 1957; p. 90.</ref>, "Novichok" prototipi;
 
= = "Novichok" boshqa ZMlar bilan o'xshashligioʻxshashligi va o'zigaoʻziga xos xususiyatlari ==
O'ngda: atsetil amidin ]]</div><div style="float:right">[[Fayl:A230_232.png|thumb|350x350px| Rasm-1. «Novichok» oilasiga mansub deb da'vo qilingan kimyoviy birikmalarga misollar <ref name="Mirza">''Mirzayanov V. S.'' State Secrets: An Insider’s Chronicle of the Russian Chemical Weapons Program. — Outskirts Press, 2008. ISBN 978-1-4327-2566-2</ref> <ref name="chemspider232">[{{Web manba|url=http://www.chemspider.com/Chemical-Structure.64808786.html|title=Архивированная копия|accessdate=2018-04-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180425184759/http://www.chemspider.com/Chemical-Structure.64808786.html|archivedate=2018-04-25}} ChemSpider: А-232 (nerve agent)</ref> ]]</div>
Oddiy sharoitlarda ushbu guruh moddalari suyuqliklar yoki qattiq moddalardir <ref name="TheBell">{{Cite news|title=Разработчик «Новичка» Владимир Углев: «Партии составляли от 20 граммов до нескольких килограммов»|url=https://thebell.io/razrabotchik-novichka-vladimir-uglev-partii-sostavlyali-ot-20-grammov-do-neskolkih-kilogrammov/|work=The Bell|date=2018-03-20|accessdate=2018-03-21|language=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180320223614/https://thebell.io/razrabotchik-novichka-vladimir-uglev-partii-sostavlyali-ot-20-grammov-do-neskolkih-kilogrammov/|archivedate=2018-03-20}}</ref> .
 
[[Zarin]], Tsiklozarin, [[Zoman]] kabi 1-rasmda ko'rsatilgankoʻrsatilgan, "Novichoklar"„Novichoklar“ ftorfosfonatlar xisoblanib quyidagi struktura formulasiga ega: <math>R_2</math> - — <math>\mathrm {(POF)O}</math> - — <math>R_1</math> (bu yerda <math>R_1, R_2</math> — - ba'zibaʼzi radikallar) <ref group="K">СмотриSmotri рисунокrisunok «Фторфосфонаты»„Ftorfosfonati“. ТакиеTakie веществаveщestva входятvxodyat вv [[Список 1 (химическое оружие)|СписокSpisok 1]] [[ОЗХО|ОрганизацииOrganizatsii поpo запрещениюzapreщeniyu химическогоximicheskogo оружияorujiya]], иi ихix производствоproizvodstvo вv количествеkolichestve болееbolee 100 гg вv годgod должноdoljno декларироватьсяdeklarirovatsya вv ОЗХОOZXO, еслиesli <math>R_2</math> = [[Метил|Me]], [[Этил|Et]], [[Изопропил|i-Pr]] илиili [[Пропил|n-Pr]]. ПредставленныеPredstavlennie наna рисункеrisunke 1 «Новички»„Novichki“ подpod этоeto ограничениеogranichenie, очевидноochevidno, неne подпадаютpodpadayut.</ref> . Biroq, ro'yxatdagiroʻyxatdagi moddalardan farqli o'laroqoʻlaroq, unda <math>R_2</math> - — fosforga fosfor-uglerodli kimyoviy birikma bilan bog'langanbogʻlangan metil radikal, Novichkida (A-230 dan tashqari) bunday kimyoviy bog'lanishbogʻlanish yo'qyoʻq. "Novichok"ning„Novichok“ning fosfor-azotli kimyoviy bog'lanishigabogʻlanishiga o'xshashoʻxshash analogi 2-rasmning chap tomonda ko'rsatilgankoʻrsatilgan "Sanders„Sanders-8"8“ <ref name="Sand8" group="K">ПодPod «Сандерс„Sanders-8“ здесьzdes понимаетсяponimaetsya токсикантtoksikant N-(O-ЭтилфторфосфонилEtilftorfosfonil)-диметилdimetil-аминamin, изображенныйizobrajenniy наna рисункеrisunke 2 иi описанныйopisanniy вv уравненииuravnenii VIII книгиknigi ''Saunders B.C.'' Some aspects of the chemistry and toxic action of organic compaunds containing phosphorus and fluorine. — Cambridge: University Press, 1957; p. 90. ЕгоYego производнымproizvodnim являетсяyavlyaetsya [[GV (вещество)|отравляющееotravlyayuщee веществоveщestvo GV]], аa приpri заменеzamene фтораftora наna радикалradikal цианsian онon переходитperexodit вv [[Табун (вещество)|табунtabun]].</ref> zaharli moddasi hisoblanadi. Ba'ziBaʼzi bir "Novichoklar"„Novichoklar“ atsetamidinning hosilalari hisoblanadi (2-rasm, o'ngdaoʻngda).
== "Novichok" boshqa ZMlar bilan o'xshashligi va o'ziga xos xususiyatlari ==
Oddiy sharoitlarda ushbu guruh moddalari suyuqliklar yoki qattiq moddalardir <ref name="TheBell">{{Cite news|title=Разработчик «Новичка» Владимир Углев: «Партии составляли от 20 граммов до нескольких килограммов»|url=https://thebell.io/razrabotchik-novichka-vladimir-uglev-partii-sostavlyali-ot-20-grammov-do-neskolkih-kilogrammov/|work=The Bell|date=2018-03-20|accessdate=2018-03-21|language=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180320223614/https://thebell.io/razrabotchik-novichka-vladimir-uglev-partii-sostavlyali-ot-20-grammov-do-neskolkih-kilogrammov/|archivedate=2018-03-20}}</ref> .
 
== Shuningdek arang ==
[[Zarin]], Tsiklozarin, [[Zoman]] kabi 1-rasmda ko'rsatilgan, "Novichoklar" ftorfosfonatlar xisoblanib quyidagi struktura formulasiga ega: <math>R_2</math> - <math>\mathrm {(POF)O}</math> - <math>R_1</math> (bu yerda <math>R_1, R_2</math> - ba'zi radikallar) <ref group="K">Смотри рисунок «Фторфосфонаты». Такие вещества входят в [[Список 1 (химическое оружие)|Список 1]] [[ОЗХО|Организации по запрещению химического оружия]], и их производство в количестве более 100 г в год должно декларироваться в ОЗХО, если <math>R_2</math> = [[Метил|Me]], [[Этил|Et]], [[Изопропил|i-Pr]] или [[Пропил|n-Pr]]. Представленные на рисунке 1 «Новички» под это ограничение, очевидно, не подпадают.</ref> . Biroq, ro'yxatdagi moddalardan farqli o'laroq, unda <math>R_2</math> - fosforga fosfor-uglerodli kimyoviy birikma bilan bog'langan metil radikal, Novichkida (A-230 dan tashqari) bunday kimyoviy bog'lanish yo'q. "Novichok"ning fosfor-azotli kimyoviy bog'lanishiga o'xshash analogi 2-rasmning chap tomonda ko'rsatilgan "Sanders-8" <ref name="Sand8" group="K">Под «Сандерс-8» здесь понимается токсикант N-(O-Этилфторфосфонил)-диметил-амин, изображенный на рисунке 2 и описанный в уравнении VIII книги ''Saunders B.C.'' Some aspects of the chemistry and toxic action of organic compaunds containing phosphorus and fluorine. — Cambridge: University Press, 1957; p. 90. Его производным является [[GV (вещество)|отравляющее вещество GV]], а при замене фтора на радикал циан он переходит в [[Табун (вещество)|табун]].</ref> zaharli moddasi hisoblanadi. Ba'zi bir "Novichoklar" atsetamidinning hosilalari hisoblanadi (2-rasm, o'ngda).
 
* Shocker operatsiyasi
== Sh. qarang ==
* Toksikologik laboratoriya NKVD - — NKGB - — MGB
 
* Shocker operatsiyasi
* Toksikologik laboratoriya NKVD - NKGB - MGB
 
== Izohlar ==
Qator 29 ⟶ 28:
== Havolalar ==
 
* [http://www.fas.org/nuke/guide/russia/cbw/jptac008_l94001.htm Rossiyadagi kimyoviy qurollar: tarix, ekologiya, siyosat] Lev Fedorov, Moskva, Rossiya ekologik siyosat markazi, 1994 -yil 27 iyul
* Vil Mirzayanov " [https://www.stimson.org/sites/default/files/file-attachments/Report17.pdf Sovet / Rossiya kimyoviy qurollari majmuasini demontaj qilish: insayderning fikri] " ''Rossiyada kimyoviy qurollarni qurolsizlantirish: muammolar va istiqbollar'' (Vashington, DC: Genri L. Stimson markazi, 1995).
* [http://www.fas.org/nuke/guide/russia/cbw/cw.htm Rossiya kimyoviy qurollari] - — amerikalik olimlar federatsiyasidan Rossiyada ishlab chiqarilgan kimyoviy qurollar to'g'risida ma'lumottoʻgʻrisida maʼlumot
* [https://www.wsj.com/articles/SB855787549252167000 Kimyoviy qurollarni qoplash], J. Maykl Uoller, Wall Street Journal, 1997 -yil 13 fevral
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]