Chigʻatoy: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
'''Chigʻatoy''', Chigʻatoyxon (71242) — Chigʻatoy ulusi hukmdori (1224—42). Chingizxonning ikkinchi oʻgʻli. Onasi Boʻrta fujin (xotun) qoʻngʻirot urugʻi vakili Day noʻyonning qizi boʻlgan. Saltanat qonun qoidalari (toʻra), udumlar, xususan, Chingizxon buyrug'inibuyrugʻini istisnosiz bajarilishini nazorat qilish uning zimmasiga yuklatilgan. Ch.Chigʻatoy Chingizxon boshliq moʻgʻullarning bosqinchilik yurishlarida faol ishtirok etgan. [[1211-yil]]da yilda Xitoyga[[Xitoy]]ga qarshi tashlangan harbiy safarda Ch.Chigʻatoy ukalari Oʻqtoy va Tulu hamroxligida bir nechta yirik shaharlarni zabt etgan. Oʻrta Osiyoning moʻgʻullar tomonidan istilo qilinishida faollik va qattiqqoʻllik koʻrsatgan Ch.Chigʻatoy Joʻji va Oʻqtoy bilan birgalikda Oʻtrorni 3 oylik qamaldan soʻng (1219) olgan. 1220 -yil [[Urganch]] mudofaasi vaqtida Ch.Chigʻatoy bilan akasi Joʻji oʻrtasida kelishmovchilik yuzaga chiqadi. Oqibatda Chingizxon lashkar qoʻmondonligiga Oʻqtoyni tayinlaydi. Ch.Chigʻatoy [[1221 yilning-yil]]ning 25 noyab. danoyabrida Sulton Jaloliddin bilan boʻlgan qaqshatqich jangda (qarang [[Sind daryosi boʻyidagi ekang|Sind daryosi boʻyidagi ekan]]) otasi yonida turgan. Chingizxonning tangutlarga qarshi uyushtirgan harbiy safari chogʻida (1227) Ch.Chigʻatoy yurtni muhofaza qilish ishlariga boshchilik qilgan.
 
1224 yil Chingizxon moʻgʻullar zabt etgan yerlarni oʻgʻillariga mulk tarzida taqsimlab bergan. Sharqsa nayman qabilalari yashaydigan Oltoydan gʻarbda Jayxun (Amudaryo)gacha, Gʻuljadan Samarkandu Buxorogacha boʻlgan hududlar Ch.ga tekkan. Uning qarorgohi Ili daryosi vodiysida joylashgan. Ch. oʻziga tegishli ulus boshqaruvini avval Maxmud Yalavochga, 1238 yil Mahmud Yalavoch Oʻqtoy tomonidan Pekin gubernatori (1254 yilgacha) etib tayinlangach, uning oʻgʻli Masʼudbekka (1238— 89) topshirgan (qarang [[Masud Yalavoch]]). Oʻzi umrining oxirigacha Oʻqtoy qoon saroyida hukmdorning maslahatchisi sifatida faoliyat koʻrsatgan. Ch. nomi bilan uning ulusi Chigʻatoy ulusi, Movarounnahr aholisi soʻzlashadigan til esa chigʻatoy tili deb nom olgan (qarang [[Chigʻatoylar]]).<ref>Dadaboyev, Hamidulla. "{{PAGENAME}}" ''[[OʻzME]]''. [http://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/O'zbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20Ch%20harfi.pdf Ch-harfi] Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>