|
'''Xudoybergan Devonov''' (1878, Xiva — 1940, Toshkent) — birinchi [[oʻzbek]] kinooperatori va oʻzbek kinosanʼatining asoschisi.
[[Fayl:KHIVA 7.jpg|thumb|right|Xiva manzarasi]]
1907—1908 yillar Moskva, Peterburgdan teleskop, grammofon, foto va kino asboblari olib kelib fotolaboratoriya tashkil etgan. Bu lab. Xorazmda fotokinostudiya vazifasini oʻtagan. Devonov ijodi rus kinosanʼatkorlari faoliyati bilan deyarli bir vaqtda boshlangan. U "Oʻrta Osiyo meʼmoriy yodgorliklari", "Turkiston koʻrinishlari", "Xiva va xivaliklar" kabi qisqa filmlarni ishlagan. Oʻz filmlarida vatanparvarlik, maʼrifatparvarlik gʻoyalarini ilgari surgan. Xorazm xalqi urf-odatlari ifodalangan mingga yaqin fotosurat yaratdi. XXSR davrida maktab, internatlar ochib, unda foto-kino ishlarini olib bordi. "Oʻzbekistanskaya pravda" ("Oʻzbekistan haqiqati"), "Inqilob quyoshi" gaz.larida fotomuxbirlik qilib, Xorazm dalalarida birinchi traktorning paydo boʻlishi, dehqonlarga yer taqsimlanishi va ommaviy yigʻilishlarga oid koʻp fotosurat va kinolavhalar yaratdi. Oʻzbek kinostudiyasi tashkil etilgach (1925), Devonovga Xorazmda kino ishlarini olib borish topshirildi. Keyinroq "Sovkino"ning muxbiri etib tayinlandi va Moskvaga "Shoʻr koʻl", "Ishchi ayollar" singari syujet va lavhalarini yuborib turdi. Devonov. suratga olgan kinolentalarning koʻpi haligacha topilgani yoʻq. Urganch shahridagi kinoteatr, Xiva shahridagi Devonov,yashagan koʻcha uning nomi bilan yuritiladi. Xudoybergan Devonov - birinchi oʻzbek [[fotosuratchi]]si va [[kinotasvirchi]]si. Xudoybergan Devonov 1879 yilda Xorazmda tugʻilgan. Bolaligidan bilimga chanqoqligi va ijodiy isteʻdodi bilan ajralib turgan. U arab,fors va rus tillarini oʻrgangan. Qiziquvchan oʻsmir nemis tilini oʻrgana boshlagan va bu kelgusida uning taqdirini belgilab bergan. Gap shundaki, XIX asr oxirida [[Xorazm]]ning oʻsha paytdagi hukmdori [[Muhammad Rahimxon II]] nemis-mennonitlarning bir necha oilasiga oʻlkada yashashiga ruxsat bergan. Ularning eng yoshi ulugʻi Vilgelm Penner yoki mahalliy odamlarning tili bilan Panor buvada qiziquvchan Xudoybergan birinchi marta [[fotoapparat]]ni koʻrgan va undan foydalanishga ruxsat soʻragan. Keyinchalik Panor buva shogirdining muvaffaqiyatlaridan xursand boʻlib, unga fotoapparatni sovgʻa qilgan. Shunday qilib 1903 yilda Xudoybergan Devonov [[Xiva]]ning minoralari va hamyurtlarini suratga ola boshlagan. Avvaliga bu diniy ulamolarning qattiq qarshiligiga uchragan. Biroq fotosuratchini har qanday yangilikka qiziqqan Muhammad Rahimxon oʻz himoyasiga olgan. U nafaqat xon, balki isteʻdodli shoir va bastakor sifatida tarixda qolgan. Hukmdor Xudoyberganga oʻzining suratini olishni buyurgan, keyin esa uni oʻz devoniga ishga taklif qilgan. 1907 yilda X.Devonov Xiva xonligining bir guruh vakillari bilan birga [[Sankt-Peterburg]]ga safar qilgan. Tashrifdan soʻng delegatsiya rahbaridan [[Rossiya]] poytaxtida bir necha kun qolishga ruxsat soʻragan. Bu yerda 29 yoshli Xudoybergan foto sirlarini oʻrganishni davom ettiribgina qolmay, kinematografiya bilan ham qiziqib qolgan. U ona yurtiga qaytib, Xorazmga birinchi [[kinoapparat]]ni olib kelgan. Afsuski, X.Devonovning hayoti fojeali yakunlangan. 1936 yilda Stalin qatagʻonlari avjiga chiqqan davrda u "xalq dushmani" sifatida hibsga olingan va toʻrt yildan soʻng otib oʻldirilgan.{{OʻzME-X}}
1907—1908 yillar [[Moskva]], Peterburgdan teleskop, grammofon, foto va kino asboblari olib kelib fotolaboratoriya tashkil etgan. Bu laboratoriya Xorazmda fotokinostudiya vazifasini oʻtagan. Devonov ijodi rus kinosanʼatkorlari faoliyati bilan deyarli bir vaqtda boshlangan.
U "Oʻrta Osiyo meʼmoriy yodgorliklari", "Turkiston koʻrinishlari", "Xiva va xivaliklar" kabi qisqa filmlarni ishlagan. Oʻz filmlarida vatanparvarlik, maʼrifatparvarlik gʻoyalarini ilgari surgan. Xorazm xalqi urf-odatlari ifodalangan mingga yaqin fotosurat yaratdi. XXSR davrida maktab, internatlar ochib, unda foto-kino ishlarini olib bordi. "Oʻzbekistanskaya pravda" ("Oʻzbekistan haqiqati"), "Inqilob quyoshi" gaz.larida fotomuxbirlik qilib, Xorazm dalalarida birinchi traktorning paydo boʻlishi, dehqonlarga yer taqsimlanishi va ommaviy yigʻilishlarga oid koʻp fotosurat va kinolavhalar yaratdi.
[[Oʻzbek kinostudiyasi]] tashkil etilgach (1925), Devonovga Xorazmda kino ishlarini olib borish topshirildi. Keyinroq "Sovkino"ning muxbiri etib tayinlandi va Moskvaga "Shoʻr koʻl", "Ishchi ayollar" singari syujet va lavhalarini yuborib turdi. Devonov. suratga olgan kinolentalarning koʻpi haligacha topilgani yoʻq. Urganch shahridagi kinoteatr, Xiva shahridagi Devonov,yashagan koʻcha uning nomi bilan yuritiladi. Xudoybergan Devonov - birinchi oʻzbek [[fotosuratchi]]si va [[kinotasvirchi]]si.
Afsuski, X.Devonovning hayoti fojeali yakunlangan. 1936 yilda Stalin qatagʻonlari avjiga chiqqan davrda u "xalq dushmani" sifatida hibsga olingan va toʻrt yildan soʻng otib oʻldirilgan.{{OʻzME-X}}
[[Turkum:Oʻzbekiston shoir va yozuvchilari]]
|
