Uygʻur tili: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
kTahrir izohi yoʻq Teglar: Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 2:
|nom = Uygʻur tili
|milliy nom = ئۇيغۇرچە, Uyghurche, Уйғурчә
|mamlakatlar = {{bayroqikon|XXR}} <br /> {{bayroqikon|Qozogʻiston}}<br /> {{bayroqikon|Oʻzbekiston}}<br />|biluvchilar = ~25
|
|yozuv = arab, kiril, lotin
|rasmiy = Uygʻuriston (Xitoyning Sinzyan-Uygʻur avtonom viloyati)
Qator 13:
|til_kodlari = Til kodlari
}}
'''Uygʻur tili''', yangi uygʻur tili
Uygʻur tili 3 lahjaga boʻlinadi: markaziy (ili, turfon, qashqar, koʻmul, urumchi, karashar, koʻchor, qoʻrlin oqsu, yorkand shevalaridan iborat)
▲'''Uygʻur tili''', yangi uygʻur tili — turkiy tillardan biri. Asosan, XXRning SintszyanUygʻur muxtor rayoniaa, shuningdek, Uzbekiston, Qozogʻiston, Qirgʻiziston respublikalarida, Afgoniston, RF va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Soʻzlashuvchilarning umumiy soni 7,7 mln. (jumladan XXR da 7,5 mln.) kishidan ortiq. "Uygʻur", "Uygʻur tili" atamalari 1921 yilda yagona etnolingvistik jamoa uchun SE. Maloye tomonidan taklif etilgan (avvalgi nomlari: Gʻarbiy Xitoy tatar tili, Xitoy musulmonlari tili, Gʻarbiy Xitoyning turkiy lahjalari, Sharqiy Turkiston tili va boshqalar) Uygʻur tili kad. uygur tilining davomchisi hisoblanmaydi.
Boshqa turkiy tillardan farqli ravishda Uygʻur tilida unlilar va undoshlarning regressiv assimilyatsiyasi (bashbeshi (boshboshi), tagtaqqa] mavjud; singarmonizm izchil emas: unlilarning lab va tanglay garmoniyasi buzilish hollari uchraydi; unlilar reduksiyasi (sinilsiqlim), undoshlarning tushib qolishi (odekordek, kesenchukelsan, chu), baʼzan oʻzak va qoʻshimcha oʻrtasida tovush orttirilishi (su—suyi (suv —suvi), toxu
▲Uygʻur tili 3 lahjaga boʻlinadi: markaziy (ili, turfon, qashqar, koʻmul, urumchi, karashar, koʻchor, qoʻrlin oqsu, yorkand shevalaridan iborat) — hozirgi adabiy Uygʻur tiliga asos boʻlgan; sharqiy (lobnor) va jan. (xoʻtan). Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonda yashovchi uygʻurlarning 2 lahjasi boʻlib, ularning nomlanishida (iliyettisuv, qashqarfargʻona) uygʻurlarning Gʻarbiy Xitoydan Yettisuv va Fargʻonaga koʻchib oʻtganliklari aks etgan.
Uygʻurlar 8-asrgacha
▲Boshqa turkiy tillardan farqli ravishda Uygʻur tilida unlilar va undoshlarning regressiv assimilyatsiyasi (bashbeshi (boshboshi), tagtaqqa] mavjud; singarmonizm izchil emas: unlilarning lab va tanglay garmoniyasi buzilish hollari uchraydi; unlilar reduksiyasi (sinilsiqlim), undoshlarning tushib qolishi (odekordek, kesenchukelsan,chu), baʼzan oʻzak va qoʻshimcha oʻrtasida tovush orttirilishi (su—suyi (suv —suvi), toxu — toxurim (tovuq — tovugʻim) kuzatiladi.
▲Uygʻurlar 8-asrgacha qad. uygʻur yozuvidan, IIa. gacha sugʻd alifbosiga asoslangan yozuvdan, 11-asrdan eʼtiboran arab grafikasi asosidagi yozuvdan foydalanadilar. Sobiq SSSR hududida yashagan uygʻurlar 1930 yilgacha arab, 1930 - 1946 yillarda lotin grafikasi asosidagi yozuvdan; 1946 yildan esa rus grafikasi asosidagi yozuvdan unga uygʻur fonemalarini ifodalovchi qoʻshimcha harflar qoʻshgan holda foydalanadilar. XXR dagi uygʻurlar hozirgacha arab grafikasi asosidagi yozuvdan foydalanadilar (1960 - 1965 yillarda lotin grafikasi asosidagi yozuv ishlab chiqilib, 1965 - 1980 yillarda har ikkala alifbo parallel qoʻllangan, 1982 yildan yana arab grafikasining oʻzi qolgan).
'''Uygʻur tili''' — [[oltoy tillari]] oilasining [[turkiy tillar]] turumidagi qarluq guruhiga kiruvchi tildir. Oʻzbek tiliga eng yaqin til. Uygʻur tili [[Xitoy]]da, [[Qozog'iston]]da Uygʻurlar koʻp istiqomat qiladigan joylariga qoʻllaniladi. [[Xitoy]]dagi uygʻurlar arab alifbosi asosida, Qozogʻistondagilar esa krilitsada yozishadi.▼
▲
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{turkiy tillar}}
|