Barion asimmetriyasi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
„Barion asimmetriyasi — olamning koʻzga koʻrinadigan qismida materiyaning antimateriyadan ustunlik qilishi. Ushbu faktni standart model bilan ha...“ yozuvi orqali yangi sahifa yaratildi |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 2:
1967-yili A.D.Saxarov chop etgan maqolada barion asimmetriyasi mavjud boʻlishi uchun zarur boʻlgan bir qancha shartlar keltirilgan:
* olam va antiolam oʻrtasidagi asimmetriya, buni ilmiy tilda [[C-simmetriya|C-]] va CP-simmetriyaning buzilishi deb ataladi;
* barion zaryadi saqlanish qonunining buzilishi;
* olam shakllanishining dastlabki bosqichlarida termodinamik muvozanatning buzilishi
Olam asimmetriyasining oʻlchovi sifatida quyidagi kattalik ishlatiladi:
: <math>
\delta=\frac{n-\tilde{n}}{n_{\gamma}}
</math>
Qator 14 ⟶ 13:
\gamma} = 500 sm^{-3}</math>. Barion zaryadi konsentratsiyasi galaktikadagi koʻrinadigan materiya massasi tufayli chegaralangan: <math>n>3\cdot10^{-8}sm^{-3}</math>. U holda, <math>\delta \sim 10^{-8} - 10^{-10}</math> tartibida boʻladi. Olamning adiabatik kengayishida <math>\delta</math> kattalik vaqtga kuchsiz bogʻliq.
{{Multiple image|direction=vertical|align=right|image1=Embedded LambdaCDM geometry.png|image2=Embedded LambdaCDM geometry (alt view).png|width=250|caption2=Olam ko`zga ko`rinadigan qismining izometrik tasviri. Ushbu tasvir orqali yorug`lik nuri (qizil chiziq), qanday qilib 13 milliard yil ichida 28 milliard yorug`lik yiliga teng bo`lgan masofani (zarg`aldoq chiziq) bosib o`tishi mumkinligini ko`rish mumkin.]]. ([[:File:Embedded LambdaCDM geometry.png#Mathematical details|Mathematical details]])}}
Barion asimmetriyasining vujudga kelishi mexanizmini quyidagicha tushuntirish mumkin. Buyuk birlashish nazariyasiga binoan, tabiatda leptokvarklar (X) — barion zaryadi saqlanmagan holda roʻy beradigan oʻzaro taʼsirda qatnashadigan zarralar mavjud. Vektor leptokvarklarning massasi <math>M_{X}\sim 10^{14} - 10^{18}GeV</math>, skalyar leptokvarklarning massalari esa <math>\sim 10^{10}-10^{15}GeV</math> tartibida boʻladi. C- va CP- invariantlikning buzilishi, shuningdek, leptokvarklarning parchalanishida barion zaryadining saqlanmasligi tufayli kvarklar (q) va leptonlar (l), antikvark (<math>\tilde{q}</math>) hamda antileptonlar (<math>\tilde{l}</math>) ga nisbatan koʻproq hosil boʻladi. Materiyaning zaryad simmetriyasiga ega qismi, koinot rivojlanishining keyingi bosqichlarida foton, neytrino va antineytrinoga parchalanib ketadi. Natijada faqatgina asimmetrik qism qoladi.
Tasavvur qilaylik, bitta leptokvark (X) bor boʻlsin. Ushbu leptokvark ikkita antikvarkka yoki [[kvark]] va
<math>
| |||