|
#YOʻNALTIRISH [[Android]]
{{Operatsion tizim
|so’nggi versiyasi=Android 11
|qo’llash tillari=[[O‘zbek tili|oʻzbek]], [[Rus tili|rus]] va yana 100 ta til
|qo’llaydigan platformalari=32-64 bitli ARM, MIPS x86-x64 arxitekturasi
|holati=faol
|yadro=monolit (Linux yadrosining takomillashtirilgani)
|litsenziya=Apache License 2.0 va GNU GPL 2}}
[[Fayl:Android-logo-stacked-rgb.jpg|thumb|right|Android logotipi]]
'''Android''' ([ʼandrɔɪd]; [[Yunon tili|yun.]] '''andro''' — ''inson, erkak'' + '''-oid''' qoʻshimchasi ''— odamsimon robot;'' «Android» — bu [[Smartfon|smartfonlar]], planshetlar, elektron kitoblar, raqamli pleyerlar, qoʻl soatlari, fitnes bilakuzuklar, [[Video oʻyin konsoli|oʻyin pristavkalari]], [[Laptop|noutbuklar]], netbuklar, smartbuklar, Google Glass koʻzoynaklari<ref name="techcrunch.com_1">{{Web manbasi|url=https://techcrunch.com/2013/04/18/larry-page-says-google-glass-runs-on-android/|title=Larry Page Says Google Glass Runs On Android|language=en|date=2013-04-18|accessdate=2013-04-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GDd79qP4?url=http://techcrunch.com/2013/04/18/larry-page-says-google-glass-runs-on-android/|archivedate=2013-04-28}}</ref>, [[Televizor|televizorlar]]<ref>{{Web manbasi|url=http://android.com/tv|title=Android TV}}</ref>, proyektorlar hamda boshqa qurilmalar (2015-yilda avtomobil koʻngilochar tizimlari<ref>{{Web manbasi|url=http://android.com/auto|title=Android auto}}</ref> va maishiy robotlarga ham oʻrnatildi) uchun [[operatsion tizim]] hisoblanadi.
Dastlab ushbu operatsion tizim ''Android Inc.'' tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik uni Google <ref name="shagi">{{Web manbasi|url=https://3dnews.ru/581873|title=Google Android — первые шаги|publisher=[[3DNews]]|accessdate=2012-09-19}}</ref> sotib oldi. Operatsion tizim [[Linux]] yadrosi<ref>{{Web manbasi|url=http://developer.android.com/guide/basics/what-is-android.html|title=What is Android?|work=Android Developers|language=en|accessdate=2010-03-06|archiveurl=https://www.webcitation.org/65qJxeTqi?url=http://developer.android.com/guide/basics/what-is-android.html|archivedate=2012-03-01}}</ref> va [[Google]] tomonidan ishlab chiqilgan [[Java]] virtual mashinasiga asoslangan. Keyinchalik, Google ushbu platformani qoʻllab-quvvatlash va uni yanada rivojlantirish bilan shugʻullanadigan Open Handset Alliance (OHA) shoʻbasini yaratdi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan [[Java]] ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga [[C (dasturlash tili)|C]] va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
2014-yilning ikkinchi choragida dunyo boʻylab sotilgan [[Smartfon|smartfonlarning]] 86%ʼda Android tizimi oʻrnatilganligi<ref>{{Yangiliklar manbasi|url=http://www.strategyanalytics.com/default.aspx?mod=reportabstractviewer&a0=9921|title=Android Captures Record 85% Share of Global Smartphone Shipments in Q2 2014|date=2014-07-30|publisher=http://www.strategyanalytics.com|lang=en|accessdate=2014-08-03}}</ref> hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar konferentsiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android qurilmalari faollashtirilganligini eʼlon qildi..
== Tarixi ==
[[Google]] Android Incʼni sotib olishidan oldin raqamli kameralarni kompyuterlarga bogʻlashni taʼminlovchi oʻz operatsion tizimini ishlab chiqmoqchi boʻlgan<ref>{{Web manbasi|url=https://3dnews.ru/644263|title=Платформа Android изначально создавалась для цифровых камер|author=Константин Ходаковский|date=2013-04-18|work=3dnews.ru|accessdate=2021-07-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210716150011/https://3dnews.ru/644263|archivedate=2021-07-16}}</ref>.
=== Android Incʼni sotib olish va platformani ochish ===
2005-yil 11-iyulda Google Android Incʼni 130 million [[AQSh dollari|dollarga]] sotib oldi<ref name="shagi">{{Web manbasi|url=https://3dnews.ru/581873|title=Google Android — первые шаги|publisher=[[3DNews]]|accessdate=2012-09-19}}</ref>.
2007-yil 5-noyabrda kompaniya Open Handset Alliance (OHA) shoʻbasi tashkil etilganini hamda Android ochiq mobil platformasi tuzilganini<ref name="oha">{{Web manbasi|url=http://www.openhandsetalliance.com/press_110507.html|title=Industry Leaders Announce Open Platform for Mobile Devices|publisher=Open Handset Alliance|accessdate=2012-09-19|language=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DpDqneEJ?url=http://www.openhandsetalliance.com/press_110507.html|archivedate=2013-01-21}}</ref> rasman eʼlon qildi va 2007-yil 12-noyabrda shoʻba dasturchilar uchun Android «Early Look» SDKning birinchi versiyasi (Android SDK m3-rc20a nomi bilan ham tanilgan) va Android emulyatorini taqdim etdi<ref name="shagi">{{Web manbasi|url=https://3dnews.ru/581873|title=Google Android — первые шаги|publisher=[[3DNews]]|accessdate=2012-09-19}}</ref><ref>{{Web manbasi|url=http://www.openhandsetalliance.com/press_111207.html|title=Open Handset Alliance Releases Android SDK|publisher=Open Handset Alliance|accessdate=2012-09-19|language=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DpDrH3WY?url=http://www.openhandsetalliance.com/press_111207.html|archivedate=2013-01-21}}</ref>.
=== Versiya nomlari ===
Android operatsion tizimining har bir versiyasining kod nomi avval boshida shirinliklar nomi bilan atalardi (bu anʼana 1.5<ref>{{Web manbasi|url=https://pikabu.ru/story/android_1565950|title=Android|publisher=Пикабу|language=ru|accessdate=2020-04-01}}</ref><ref>{{Web manbasi|url=https://24tv.ua/techno/ru/bolshe_nikakih_sladostej_google_provela_rebrending_operacionnoj_sistemy_android_n1195858|title=Больше никаких сладостей: Google провела ребрендинг операционной системы Android - Техно 24|publisher=24 Канал|accessdate=2020-04-01}}</ref> dan 9<ref name=":0">{{Web manbasi|url=https://www.wired.com/story/its-just-called-android-10/|title=Google Gives up Sweets: New OS Is Just Called Android 10|author=Boone Ashworth|work=Wired|date=2019-08-22|publisher=}}</ref> gacha boʻlgan versiyalarda amal qilib keldi). Ismlarning birinchi harflari versiya tartibida [[Lotin alifbosi|lotin alifbosidagi]] harflarga mos keladi: ''1.5 Cupcake'' («keks»), ''1.6 Donut'' («boʻgʻirsoq»), ''2.0/2.1 Eclair'' («ekler» shirinligi), ''2.2 Froyo'' (muzlatilgan yogurt — [[inglizcha]] ''frozen yogurt'' soʻzining qisqartmasi), ''2.3 Gingerbread'' («zamjabilli pryanik»), ''3.0 Honeycomb'' («asalari uyasi»), ''4.0 Ice Cream Sandwich'' («vaflili muzqaymoq»), ''4.1/4.2/4.3 Jelly'' ''Bean'' («jeleli loviyachalar» — konfet turi), ''4.4 KitKat'' (shu nomdagi shokolad brendi<ref name="kitkatfavor">{{Web manbasi|url=http://www.android.com/kitkat/|title=Компания Google назвала новую версию Android в честь шоколадного батончика Kit Kat}}</ref>), ''5.0/5.1 Lollipop'' («obakidandon»), ''6.0 Marshmallow'' («marshmellou» — amerikancha shirinlik), ''7.0 Nugat'' («yongʻoqholva»), ''8.0 Oreo'' («Oreo» pechenyesi), ''9.0 Pie'' («pirog»). Android versiyalariga shirinliklar nomini berish anʼanasi Android 10<ref name=":0" /> chiqarilishi bilan tugadi.
=== Operatsion tizim ochiqmi yo yopiq? ===
Android manba kodi Google tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan Android Open Source Project (AOSP) <ref>
{{Web manbasi|title=Welcome to the Android Open Source Project!|url=http://source.android.com/|work=Android Source|accessdate=March 13, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170312181554/http://source.android.com/|archivedate=March 12, 2017}}
</ref><ref>
{{Web manbasi|url=https://source.android.com/|title=Android Open Source Project|accessdate=December 22, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171222213939/https://source.android.com/|archivedate=December 22, 2017}}</ref>da mavjud. AOSPʼdagi kod Nexus smartfonlarida ham, Android One smartfonlar seriyasida ham qoʻllaniladi.Bu boshqa kompaniyalar tomonidan ishlab chiqarilgan boʻlsa hamki, lekin Google marketingida qoʻllab-quvvatlanadigan modellardir<ref>
{{Web manbasi|title=Powerful, pure Android handsets (roundup)|url=https://www.cnet.com/news/powerful-pure-android-phones/|work=[[CNET]]|publisher=[[CBS Interactive]]|date=November 14, 2014|accessdate=March 13, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170314064159/https://www.cnet.com/news/powerful-pure-android-phones/|archivedate=March 14, 2017}}</ref>.
AOSPʼda mavjud boʻlgan kod ishlab chiqaruvchilar (OEM) tomonidan ishlab chiqarilgan modellar uchun ular ishlatadigan maxsus apparat yechimlariga mos kelishi uchun Google manba kodida buning uchun barcha kerakli drayverlar mavjud emas<ref name="Building for devices">{{Web manbasi|title=Building for devices|url=http://source.android.com:80/source/building-devices.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107123505/http://source.android.com/source/building-devices.html|work=Android Open Source Project|archivedate=January 7, 2012|accessdate=March 13, 2017}}</ref>. Natijada, Android qurilmalarida ochiq va yopiq dasturiy taʼminot aralashmasi mavjud. Masalan, koʻpchilik smartfonlar bilan birga keladigan Googleʼning oʻz xizmatlari (Play Market, Services, Maps, Chrome) ham yopiq toifaga kiradi.
=== Manba kodi ===
2008-yil 22-oktyabrda Open Handset Alliance ochiq platformali Androidga tegishli boʻlgan: operatsion tizim va oraliq dasturiy taʼminotlar hamda [[Java]]<nowiki/>ʼda yozilgan asosiy yakuniy ilovalarning [[Ochiq manbali dastur|manba kodini]] eʼlon qildi<ref>[http://hi-android.net/interesnoe/406-android-dlya-razrabotchikov-ili-blaga-otkrytogo-koda Android для разработчиков — или блага открытого кода]</ref>. Android manba kodining umumiy hajmi 2,1 gigabaytni tashkil etadi. Android manba kodi uchun Apache 2.0 litsenziyasi «Maʼqullangan litsenziya» hisoblanadi.
== Afzalliklari ==
* Baʼzi kuzatuvchilarning taʼkidlashicha, Android bir qator funksiyalarda, xususan veb syorfingi Google va boshqa xizmatlar bilan integratsiyalashuvida oʻzining raqobatchilaridan biri [[Apple]] [[iOS]]<nowiki/>ʼdan koʻra yaxshiroqdir<ref name="techrepublic.com_1">{{Web manbasi|url=http://www.techrepublic.com/blog/10-things/10-things-android-phones-do-better-than-the-iphone/|title=10 things Android phones do better than the iPhone|author=Jack Wallen|date=2009-11-03|publisher=[[TechRepublic]]|language=en|accessdate=2011-03-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/5xLGqtwp2?url=http://www.techrepublic.com/blog/10things/10-things-android-phones-do-better-than-the-iphone/1131|archivedate=2011-03-21}}</ref>. Bundan tashqari, Android, iOSdan farqli oʻlaroq, koʻproq platformalarga funksiyalarni amalga oshirish imkonini beradigan [[Ochiq manbali dastur|ochiq platformadir;]]
* Dasturlarni «tasdiqlanmagan manbalardan» (masalan, xotira kartasidan) oʻrnatish taqiqlanganiga qaramay, ushbu cheklovni qurilma sozlamalari orqali oʻchirish mumkin boʻlib, bu foydalanuvchiga Internetga ulanmagan holda telefon va planshetlarga dasturlarni oʻrnatish imkonini beradi. Shuningdek, har kimga Android uchun bepul ilovalar yozish va uni qurilmada sinab koʻrish imkonini beradi;
* Android operatsion tizimini ARM, MIPS, x86 kabi turli xil apparat platformalariga oʻrnatish mumkin;
* Google Play Marketʼga muqobil xizmatlar mavjud: Amazon Appstore, Uptodown App Store, Opera Mobile Store, Yandex Store, GetApps, Mobogenie, F-Droid, 1Mobile Market, Meizu Appstore, AppGallery, Aurora Store, Aptoide;
* 4.3 versiyasidan koʻp oʻyinchi rejimini qoʻllab-quvvatlash imkoni tugʻildi.
== Tanqidlar ==
* Sertifikatlangan Android qurilmalariga identifikatsiya maʼlumotlarini kompaniya serverlariga foydalanuvchining harakati haqidagi real vaqtda maʼlumotlarni uzatishga imkon beruvchi maxsus Google xizmati mavjud;
* Telefon ishlab chiqaruvchilari Google Play va boshqa Google kompaniyasiga tegishli boʻlgan [[Proprietar dasturiy taʼminot|mulkiy ilovalardan]]<ref>{{Web manbasi|url=http://habrahabr.ru/post/70767/|title=Конфликт между сообществом разработчиков Android и Google|work=Хабрахабр|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzhnNEM7?url=http://habrahabr.ru/post/70767/|archivedate=2013-08-19}}</ref> u bilan shartnoma qilgandan keyingina oʻrnatish huquqiga ega boʻladilar;
* Lookout Security Mobile maʼlumotlariga koʻra, 2011-yilda Android smartfonlaridan foydalanuvchilardan taxminan bir million AQSh dollari oʻgʻirlangan (masalan, telefon egasini bilmasdan SMS yuborishi orqali)<ref>{{Web manbasi|url=https://thenextweb.com/apps/2011/12/14/lookout-reports-mobile-threats-for-2012/|title=The top security threats to mobile users in 2012? Malware, sneaky ads and data thieves|author=Harrison Weber.|date=2011-12-14|publisher=The Next Web|language=en|accessdate=2012-02-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/68CFXMFzH?url=https://thenextweb.com/apps/2011/12/14/lookout-reports-mobile-threats-for-2012/|archivedate=2012-06-05}}</ref>.
* Android (xuddi [[IOS]] kabi) Internetda fayllarni yuklash uchun [[HTML|HTMLda]] ishlatiladigan yuklash atributini qoʻllab-quvvatlamaydi<ref>{{Web manbasi|url=http://htmlbook.ru/html/a/download|title=Атрибут download {{!}} htmlbook.ru|publisher=htmlbook.ru|accessdate=2018-01-05}}</ref>.
== Yutuq va mukofotlari ==
PC Magazine Android 4.0 Ice Cream Sandwichʼni tahrirlovchilar tanlovi mukofotiga sazovor qilib, OSning yangi versiyasi platformaga koʻplab yaxshilanishlarni olib kelganini, shu jumladan smartfon va planshet tizimlari oʻrtasidagi farqni yo'q qilganini taʼkidladi<ref name="pcmag.com_1">{{Web manbasi|url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2396697,00.asp|title=Google Android 4.0 «Ice Cream Sandwich»|author=Sascha Segan.|date=2011-11-22|publisher=PC Magazine|language=en|accessdate=2011-11-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/65qKPzIHl?url=http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2396697,00.asp|archivedate=2012-03-01}}</ref>.
2012-yil mart oyida Rossiyaning «<nowiki/>[[:ru:Ведомости|Ведомости]]<nowiki/>» gazetasi Android planshet kompyuterlar bozorida oʻzining asosiy raqobatchisi [[Apple Inc.|Applega]] qarshi gʻalaba qozongani haqida xabar berdi. Buning sababi, deydi tahlilchilar, Apple oʻz qurilmalari premerasini bir necha oyga kechiktirishidir. Shu bilan birga, iOSʼga nisbatan xaridorlarga «androidli» qurilmalarni arzonroq narxda taklif qilishdidir deya eʼtirof etdi<ref name="vedomosti.ru_1">{{Web manbasi|url=http://www.vedomosti.ru/tech/news/1531036/ipad_i_android_podelili_rossiyu|title=Операционная система Apple проиграла российский рынок системе Android|work=Ведомости}}</ref>.
== Havolalar ==
* {{Web manbasi|url=http://www.android.com/|title=Android|language=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzhzlD5q?url=http://www.android.com/|archivedate=2013-08-19}}
* {{Web manbasi|url=http://groups.google.com/group/android-developers|title=Android Developers|work=Google Groups|language=en}}
* {{Web manbasi|url=https://developers.google.com/android/|title=Google on Android|work=Google Developers|language=en}}
[[Turkum:Android]]
| 