Soat (oʻlchov birligi): Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
IluvatarBot (munozara | hissa) →top: {{no iwiki}} andozasi oʻchirildi |
MalikxanBot (munozara | hissa) →top: Bot v1: Tuzatma |
||
Qator 2:
'''Soat''' — 1) xalqaro birliklar tizimiga kirmaydigan vaqt oʻlchov birligi, qiymati 60 minut yoki 3600 sekundga teng vaqt oraligʻi (qarang [[Vaqt]]); 2) vaqtni oʻlchash uchun ishlatiladigan asbob. Odamlar vaqtni oʻlchash bilan qadimdan shugʻullanib kelishgan. Ular Quyosh, Oy harakati va boshqa hodisalarning muayyan vaqtlarda takrorlanib turishini sezganlar va ulardan vaqtni oʻlchashda foydalanganlar. Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi — sutka, Yerning Quyosh atrofida aylanishi — yil vaqtni oʻlchashda asosiy mezon boʻladi. Yunon astronomi K. Ptolemey (mil. av. 2-asr) sutkani soat, minut va sekundlarga boʻlgan (qarang [[Kalendar]]). Vaqtni juda aniq oʻlchash uchun maxsus astronomik kuzatishlar oʻtkazilgan. Dastlab, quyosh soati, keyinchalik eye soati, oʻrta asrlarga kelib, qum soati paydo boʻldi. 15-asr 1-yarmida Ulugʻbek Samarqandsa bal. 50 m li quyosh soati yasagan (hozir saqlanmagan). Qum soati fotografiya, tibbiyot va boshqa sohalarda hozir ham ishlatiladi. Ilgari Oʻrta Osiyoda ham quyosh, suv va qum S.idan foydalanilgan.
Mexanik S.lar haqidagi maʼlumotlar yunon qoʻlyozmalarida (mil. av. 6-asr) uchraydi. 936
19-asrda qoʻl S. paydo boʻldi; bunday S. choʻntak Sdan farq qilmaydi; ularda qoʻshimcha qismlar, mas, kalendar koʻrsatkichi, sekundomer, oʻz-oʻzidan burash mexanizmi va boshqa boʻlishi mumkin. Dastlabki elektr S. Rossiyada 1840
Vazifasiga koʻra, S.ni shartli ravishda maishiy va maxsus xillarga boʻlish mumkin. Maishiy S.lar: ayollar va erkaklar qoʻl soati, choʻntak S, qoʻngʻiroqli S. (budilnik), stol S, osma S, polga qoʻyiladigan S. Maxsus S.lar: shaxmat S, sekundomer, xronoskop va boshqa Energiya manbaiga kura, atom, kvars, mexanik, molekulyar va elektr; tebranish tizimi boʻyicha mayatnikli, balansirli va kamertonli xillarga boʻlinadi.
Qator 10:
Mexanik S.ning asosiy mexanizmlari: dvigatel (prujina), uzatuvchi mexanizm (angrenaj), yurgizish (boʻshatish) mexanizmi, rostlagich, prujinani burash, mil (strelka)ni toʻgʻrilash va mil mexanizmi. Dvigatelining energiyasi tishli uzatmalar orqali rostlagichga keladi. Rostlagich tebranishlarni soʻndirmay turadi. Mayatnik va balansir bir tekis tebranish hosil qiladi (yurgizish mexanizmi va tishli uzatmalar orqali millarni aylantiradi). S.ning barcha qismlari yuqori sifatli poʻlatdan yasaladi, yokug toshlar S.da podshipnik vazifasini bajaradi. S.ning koʻplari 16—17 toshli, baʼzilari 23, 29 toshli boʻladi. S. maxsus moylar bilan moylanadi (yana q. [[Atom soati]], [[Kvars soati]]).
{{OʻzME}}
|