Bosh miya: Versiyalar orasidagi farq

| caption1 = Bosh miya poʻstlogʻi boʻlaklari, [[peshona boʻlagi|peshona]] (koʻk), [[chakka boʻlagi|chakka]] (yashil), [[ensa boʻlagi|ensa]] (qizil), va [[tepa boʻlagi|tepa]] (sariq) boʻlaklarini oʻz ichiga olgan. [[Miyacha]] (belgilanmagan) telensefalonning qismi emas.

[[FileFayl:Cerebrum animation small.gif|thumb|Odam bosh miyasining lokatsiyasi (qizil).]]

Bosh miya ikkita bosh miya yarimsharlarida va ularning [[bosh miya poʻstlogʻi|poʻstloqlaridan]] (tashqi [[kulrang modda]] qavati) va ostida yotuvchi [[oq modda]] sohalaridan iborat.<ref name="brain structure">{{citeKitob bookmanbasi|last1=Arnould-Taylor|first1=William|title=A Textbook of Anatomy and Physiology|date=1998|publisher=Nelson Thornes|page=52|url=https://books.google.com/books?id=jVHkyWzY-_4C&pg=PA52&lpg=PA52&dq=the+cerebrum+textbook&source=bl&ots=_bMhoe_nS6&sig=7HjHqEU2kw2Ktqy9swTDAwYvqTA&hl=en&sa=X&ei=KzLMVNH_BYmegwTtl4DACQ&ved=0CD4Q6AEwBg#v=onepage&q=the%20cerebrum%20textbook&f=false|accessdate=27 January-yanvar 2015-yil}}</ref> Uning subkortikal tuzilmalari gippokamp, bazal oʻzaklar va hidlov piyozchasini oʻz ichiga oladi. Bosh miya ikkita C-shaklidagi yarimsharlardan tashkil topgan boʻlib, ular oʻzaro chuqur [[bosh miyaning boʻylama tirqishi]] bilan ajralib turadi.

[[FileFayl:Lateral surface of cerebral cortex - gyri.png|thumb|Bosh miya yuzasi|250 px|left]]

Bosh miya poʻstlogʻi, bosh miyaning tashqi [[kulrang modda]] qavati boʻlib, faqatgina sutemizuvchilarda topilgan. Yirik sutemizuvchilarda, shuningdek odamlarda, bosh miya poʻstlogʻi yuzasi burmalanib [[pushta (neyroanatomiya)|pushtalar]] va [[egat (neyroanatomiya)|egatlar]] hosil qiladi va [[yuza maydoni]]ni kengaytiradi.<ref>{{citeKitob bookmanbasi|url=https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=wNnaxY8-B2gC&oi=fnd&pg=PR13&dq=Angevine,+J.%3B+Cotman,+C.+(1981).+Principles+of+Neuroanatomy.+NY:+Oxford+University+Press&ots=SyfSkObD2d&sig=wvhN2qMlQ2w7zbWAbacSvmD0cJE#v=onepage&q&f=false|title=Principles of Neuroanatomy|last1=Angevine|first1=J.|last2=Cotman|first2=C.|date=1981|publisher=Oxford University Press|year=|isbn=|location=NY|pages=|accessdate=25 January-yanvar 2015-yil}}</ref>

Bosh miya poʻstlogʻi toʻrt [[boʻlak (anatomiya)|boʻlakka]] boʻlinadi: [[peshona boʻlagi|peshona]], [[tepa boʻlagi|tepa]], [[ensa boʻlagi|ensa]] va [[chakka boʻlagi|chakka]] boʻlaklari. Boʻlaklar ulardan yuqorida yotuvchi [[neyrokranium|neyrokranial suyaklar]]ga koʻra boʻlingan.<ref name="brain components">{{citeKitob bookmanbasi|last1=Rosdahl|first1=Caroline|last2=Kowalski|first2=Mary|title=Textbook of Basic Nursing|date=2008|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|page=189|edition=9th|url=https://books.google.com/books?id=odY9mXicPlYC&pg=PA189&lpg=PA189&dq=the+cerebrum+textbook&source=bl&ots=z10Ag5Y_tU&sig=rcJ4N0PncD1-O9VeKUUaB0mc0Kg&hl=en&sa=X&ei=KzLMVNH_BYmegwTtl4DACQ&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false|accessdate=28 January-yanvar 2015-yil}}</ref>

Umurtqalilarning rivojlanayotgan [[embrion]]ida [[nerv naychasi]] toʻrtta ajralmagan qismlari boʻlib, ulardan keyinchalik markaziy nerv sistemasining ma’lum sohalari rivojlanadi; bular [[oldingi miya]] (prosencephalon), [[oʻrta miya]] (mesencephalon), [[ortki miya]] (rhombencephalon) va [[orqa miya]].<ref>{{citeKitob bookmanbasi |last1=Gilbert |first1=Scott F. |title=Developmental biology |date=2014 |publisher=Sinauer |location=Sunderland, Mass. |isbn=978-0-87893-978-7 |edition=10th}}</ref> Oldingi miya keyinchalik telensefalon (oxirgi miya) va diensefalon (oraliq miya)ga rivojlanadi. Dorsal telensefalon pallium (sutemizuvchilar va reptiliyalarda bosh miya poʻstlogʻi)ga aylanadi va ventral telensefalon [[bazal oʻzaklar]]ni hosil qiladi. Diensefalon [[thalamus]] va [[gipotalamus]]ga rivojlanadi, shuningdek [[optik pufakchalar]] (keyinchalik [[toʻr parda]])ga ham.<ref>{{citeKitob bookmanbasi|editor1-first=Eric R. |editor1-last=Kandel |title=Principles of neural science |date=2006 |publisher=McGraw-Hill |location=Appleton and Lange |isbn=978-0-07-139011-8 |edition=5th}}</ref> Dorsal telensefalon keyin oʻrta chiziq bilan ajralgan ikkita lateral telensefalik pufakchalarni hosil qiladi. Ular chap va oʻng [[bosh miya yarimsharlari]]ga rivojlanadi. Qushlar va baliqlarda barcha umurtqalilardagi kabi dorsal telensefalon bor, lekin qavatlanmagan va shuning uchun bosh miya poʻstlogʻi deb hisoblanmaydi. Faqatgina qavatlangan sitoarxitektonika poʻstloq deb hisoblanishi mumkin.

Eng sodda umurtqalilar, [[miksina]] va [[minoga]]larda, bosh miya [[hidlov piyozchasi]]dan [[nerv impulslari]]ni qabul qiluvchi nisbatan oddiy tuzilma. [[Togʻayli baliqlar]] va [[panja qanotli baliqlar]], shuningdek [[amfibiyalar]]da, anchagina murakkab tuzilma mavjud: bosh miya uchta alohida sohalarga boʻlingan. Eng pastki (yoki ventral) soha [[bazal oʻzaklar]]ni hosil qiladi va bosh miyaning qolgan qismlarini [[talamus]] bilan bogʻlovchi tolalar tutadi. Undan yuqorida va bosh miyaning lateral qismi ''paleopallium'' va eng yuqori (yoki dorsal) qismi ''arxipallium'' deb ataladi. Bu hayvonlarda bosh miya, [[amniot]]lardagi keng doiradagi funksiyalaridan farqli ravishda, asosan hidlov sezgisiga bagʻishlangan.<ref name="VB">{{citeKitob bookmanbasi |author=Romer, Alfred Sherwood|author2=Parsons, Thomas S.|year=1977 |title=The Vertebrate Body |publisher=Holt-Saunders International |location= Philadelphia, PA|pages= 536–543|isbn= 0-03-910284-X}}</ref>

[[Sut emizuvchilar]]da, bu rivojlanish yanada davom etadi va poʻstloq bosh miya yarimsharlarini toʻliq qoplaydi, xususan rivojlangan turlarda, masalan [[primatlar]]da. Paleopallium miyaning ventral yuzasiga itrilib, hidlov boʻlaklariga aylanadi, arxipallium boʻlsa medial dorsal burchak trofida aylanadi va [[gippokamp]]ni hosil qiladi. [[Yoʻldoshlilar]]da, keyinchalik ikki yarimsharni bogʻlovchi [[qadoqsimon tana]] ham rivojlanadi. Bosh miya yuzasining murakkab burmalari ham yuqori sutemizuvchilarda topilgan.<ref name="VB" /> Garchi yirik sutemizuvchilar (masalan, fillar) bosh miyasi ham mos ravishda yirik boʻlsada, [[delfinlar]] bosh miyasi tana massasining 2 foizidan koʻproqni tashkil qiluvchi yagona tur (odamdan tashqari) hisoblanadi.<ref>{{citeKitob bookmanbasi |author=T.L. Brink |year=2008 |title=Psychology: A Student Friendly Approach. |chapter=Unit 4: The Nervous System. |pages=62 |url=http://www.saylor.org/site/wp-content/uploads/2011/01/TLBrink_PSYCH04.pdf| format=PDF}}</ref>

[[Qushlar]] bosh miyasi ham sudralib yuruvchilardan farqli ravsihda sutemizuvchilarnikiga oʻxshash yiriklashgan. Qushlar miyasining kattalashgan oʻlchamini klassik jihatdan kattalashgan [[bazal oʻzaklar]]ga bogʻlashgan, qolgan sohalari ibtidoiy qolgan degan fikr boʻlgan, lekin bu qarash sezilarli darajada qolib ketgan.<ref>{{citeJurnal journalmanbasi |vauthors=Jarvis ED, Güntürkün O, Bruce L |title=Avian brains and a new understanding of vertebrate brain evolution. |journal=Nat. Rev. Neurosci. |year=2005 |volume=6 |issue=2 |pages=151–9 |doi=10.1038/nrn1606 |pmid=15685220 |pmc=2507884|display-authors=etal}}</ref> Qushlarda [[ensefalizatsiya]]ning alternativ jarayoni kechgan,<ref name="pmid16553307">{{citeJurnal journalmanbasi |author=Emery NJ |title=Cognitive ornithology: the evolution of avian intelligence |journal=Philos. Trans. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. |volume=361 |issue=1465 |pages=23–43 |date=2006-01-29 |pmid=16553307 |pmc=1626540 |doi=10.1098/rstb.2005.1736 |url=}}</ref> ular boshqa [[arxozavrlar]]dan kelib chiqqan boʻlsada, sutemizuvchilar va ularning [[terapsid]] ajdodlari boshidan oʻtkazgan tajribalari bilan kam sonli aniq parallellari bor.

FileFayl:Slide2KLI.JPG|Bosh miya. Lateral yuza. Chuqur kesma.

FileFayl:Slide4KLI.JPG| Bosh miya. Medial yuza. Chuqur kesma.

{{Reflistmanbalar}}

{{Reflistmanbalar|group=help}}

[[CategoryTurkum:Cerebrum| ]]