|
|ismi = Iosif Vissarionovich Stalin
|asl ismi = იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი<br />Иосиф Виссарионович Сталин
|portret = Stalin Full Image.jpg
|eni = 200px
|tavsif = {{bayroq|the Soviet Union}} [[SSRI|Sovet Ittifoqi]] Bosh Vaziri<br />[[Sovet Ittifoqi Kommunistik Partiyasi|KPSS]] Bosh Kotibi
|tavallud sanasi = {{birth date|1878|12|18}}
|tavallud joyi = [[Gori]], [[Tiflis guberniyasi]], [[Rossiya imperiyasi]]
|vafot sanasi = {{death date and age|1953|3|5|1878|12|18}}
|vafot joyi = [[Moskva]] yaqinida, [[RSFSR]]
}}
'''Iosif Vissarionovich Stalin''' ([[gurji tili|gurjicha]]: იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი, '''Ioseb Besarionis dze Jugʻashvili''', [[rus tili|ruscha]]: ИосифIosif ВиссарионовичVissarionovich СталинStalin; 18-dekabr, 1878<ref name="dob">Bu sana Goridagi Iosif Jugʻashvili taʼlim olgan Uspenskiy cherkovi qaydlaridan olingan. 1921-yilgacha Stalin tugʻilgan kunini 18-dekabr, 1878, deb oʻz qoʻli bilan yozib koʻrsatgan. Biroq 1922-yili hukumat tepasiga kelib, Stalin tugʻilgan sanasini 21-dekabr, 1879, qilib oʻzgartirgan. {{web manbasi|url=http://state.rin.ru/cgi-bin/persona_e.pl?id=4140&id_subcat=6&r=8|publisher=State and Power in Russia|accessdate=19 July 2008|title=Prominent figures}}</ref> - — 5-mart, 1953) [[SSRI]] Bosh Vaziri, [[Sovet Ittifoqi Kommunistik Partiyasi]] [[Bosh Kotib]]i boʻlgan.
Millati [[gurji]] boʻlgan Stalinning haqiqiy ism-sharifi '''Ioseb Jugʻashvili''' boʻlib, uni qisqacha '''Soso''' deb chaqirishar edi. [[Oktabr inqilobi]]ga qadar Jugʻashvili koʻp taxallus va partiya laqablaridan foydalangan. Asosan '''Besoshvili''', '''Nijeradze''', '''Chijikov''', '''Ivanovich'''; eng mashhuri — '''Koba'''. „Stalin“ taxallusining kelib chiqishi bahsli: baʼzilar uni ruscha „stal“ („stal“ — [[poʻlat]]), boshqalar esa adib E. Stalinski sharifidan ilhomlangan deyishadi.
Siyosan noʻnoq Stalin hukumat tepasiga hamkorlari [[Grigoriy Zinovyov]] va [[Lev Kamenev]] hamda kotiblari [[Lev Mexlis]], [[Ivan Tovstuxa]] va [[Boris Bajanov]] yordamida keldi.<ref name="Bajanov">[http://lib.ru/MEMUARY/BAZHANOW/stalin.txt БорисBoris БажановBajanov. ВоспоминанияVospominaniya бывшегоbivshego секретаряsekretarya СталинаStalina]</ref>
STALIN (Jugashvili) Iosif Vissarionovich (laqabi — Koba, Coco va boshqalar) (1878, Gruziyaning Gori shahri — 1953.5.3, Moskva) — SSSRning mustabid hukmdori. Etikdoʻz oilasida tugʻilgan. Gori diniy bilim yurtini tugatgach (1894), Tiflis diniy seminariyasida oʻqigan (inqilobiy faoliyati uchun 1899 -yil haydalgan). 1898 -yil RSDRP tarkibidagi Gruziya "Mesamedasi"„Mesamedasi“ sotsialdemokratik tashkilotiga kirgan. 1902—13 -yillarda 6 marta qamaldi, surgun qilindi, 4 marta qamoq va surgundan qochdi. 1903 -yildan bolsheviklarga qoʻshildi. 1907 yilda RSDRP Boku komitetining rahbarlaridan biri. V. I. Lenin tarafdori, uning tashabbusi bilan 1912 -yilda RSDRP MK va MK Rus byurosiga kooptatsiya qilingan (sirtdan kiritilgan). 1917 -yil "Pravda"„Pravda“ gaz. taxrir hayʼati, RSDRP (b) MK Siyosiy byurosi, Harbiyinqilobiy markaz aʼzosi. 1917—22 -yillarda millatlar ishi boʻyicha xalq komissari, ayni vaqtda 1919—22 yillarda davlat nazorati xalq komissari, 1918 -yildan Rossiya Harbiy inqilobiy kengashi aʼzosi. 1922—53 -yillar partiya MK bosh kotibi.
20 yillarda partiya va davlatda yetakchi boʻlish uchun kurash davomida, partiya apparati va siyosiy fitnalardan foydalanib, partiyaga bosh boʻlib oldi va mamlakatda mustabid rejimni oʻrnatdi. Mamlakatni jadal industrlashtirish va majburiy kollektivlashtirish siyosatini oʻtkazdi. 20 yillarning oxiri — 30 yillarda haqiqiy va gumon qilingan raqiblarini yoʻq kildi. Ommaviy terror tashabbuskori boʻldi. 30 yillarning oxiridan fashistlar Germaniyasi bilan yakinlashish siyosatini tutdi (qarang [[Sovet-German bitimlari (1939]])), bu hol Ikkinchi jahon urushida xalqfojiasiga olib keldi. 1941 yildan SSSRXKS (Ministrlar Soveti) raisi. Urush yillarida S. Davlat Mudofaa komiteti raisi, Mudofaa xalq, komissari, Oliy Bosh koʻmondon. 1946—47 yillarda SSSR Qurolli kuchlari vaziri. Sovet Ittifoqi Mapshali (1943), generalissimus (1945). Urush yillarida S. AQSH prezidenti F.D. Ruzvelt va Buyuk Britaniya bosh vaziri U. Cherchill bilan birga gitlerchilarga qarshi harbiy ittifoq (koalitsiya) tuzdi. Urush tugagandan soʻng u "jahrn„jahrn sotsialistax tizimi"nitizimi“ni yaratishning gʻoyaviy rahnomasi va amaliyotchisi boʻlib qoldi, bu hol "sovuq„sovuq urush"urush“ hamda SSSR bilan AQSH oʻrtasidagi harbiy-siyosiy qaramaqarshilikni keltirib chiqargan va qurollanish poygasini kuchaytirgan.
"Marksizm„Marksizm va milliy masala"masala“ (1912), "Oktyabr„Oktyabr revolyusiyasi va rus kommunistlarining taktikasi"taktikasi“ (1924), "Leninizm„Leninizm asoslari toʻgʻrisida"toʻgʻrisida“ (1924), "Buyuk„Buyuk burilish yili"yili“ (1929). "Dialektik„Dialektik va tarixiy materializm toʻgʻrisida"toʻgʻrisida“ (1938), "Marksizm„Marksizm va tilshunoslik masalalari"masalalari“ (1950) va boshqa asarlarida oʻz siyosatini nazariy asoslashga uringan. S. tiriklik chogʻida, xuddi Lenin singari uning karashlari mutlaqlashtirildi, faoliyati va shaxsiy hayoti ilohiylashtirildi. KPSSning 20sʼyezdi (1956)da N.S. Xrushchyov S. shaxsiga sigʻinishni va uning faoliyatini keskin krraladi. Keyinchalik mamlakatning kommun istik rahbarlari S.ni siyosiy reabilitatsiya kilishga bir necha bor urindilar.
S. oʻz siyosiy faoliyatida Turkiston va Oʻzbekistonda sotsializm asoslarini zoʻravonlik bilan joriy etish yoʻllarini qoʻllagan. Buxoro boskinitl amalga oshirish uchun harbiy ishlar xalq komissari L. D. Trotskiyga "Frunze„Frunze retseptiga koʻra zoʻrlik bilan harakat qiling"qiling“, deb tayinlagan (1920 yil avgust). Turkiston ASSR rahbarlarini "bosmachilik"ka„bosmachilik“ka qarshi murosasiz kurash olib bormaganlikda ayblagan. Keyinchalik A. Ikromov, F. Xoʻjayev, S. Segizboyev, boshqa davlat va jamoat arboblari S.ning koʻrsatmasi bilan qatagʻon qilingan. Jasadi dastlab Moskva Qizil maydonidagi mavzoleyga (V.I. Lenin yoniga) qoʻyilgan. KPSS 22sʼyezdi qarori bilan esa mavzoley orqasiga dafn etilgan (1961 yil noyabr).
== Adabiyot ==
| 