Avesto: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k {{oʻzbek adabiyoti}} oʻchirildi (via JWB)
MalikxanBot (munozara | hissa)
Bot v1: Tuzatmalar (xato haqida xabar berish)
Qator 1:
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''«Avesto»''' – jahon madaniyatining, jumladan, [[Markaziy Osiyo]] va [[Eron]] xalqlari tarixining qadimgi noyob yodgorligidir. Avesto (parfiyoncha: apastak – matn; ko‘pinchakoʻpincha "Zend-Avesto", ya’ni "tafsir qilingan matn" deb ataladi) – zardushtiylikning muqaddas kitoblari to‘plamitoʻplami.
 
[[Zardushtlik]] eʼtiqodiga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi sifatida Yagona Tangriga topinish shu taʼlimotdan boshlangan. Bu kitob tarkibi, ifoda uslubi va timsollar tizimi bilan adabiy manbalarga yaqin turadi. «Avesto»da tilga olingan joy nomlari ([[Varaxsha]], [[Vaxsh]])dan kelib chiqib, uning [[Amudaryo]] sohillarida yaratilgani aniqlangan. Shu asosda uning vatani [[Xorazm]]dir degan qarash mavjud.
Qator 21:
[[Oʻzbekiston Respublikasi]] hukumatning qarori bilan 2001 yilda «Avesto»ning 2700 yilligi nishonlandi. «Avesto» vatani [[Xorazm]]da bogʻ barpo qilindi, asarning oʻzbek tilidagi tarjimalari chop etildi, u haqda yangi tadqiqotlar yuzaga chiqdi.
 
Ko‘pchilikKoʻpchilik tadqiqotchilar fikriga ko‘rakoʻra, A. O‘rtaOʻrta Osiyoda, xususan Xorazmda miloddan avvalgi 1-ming yillikning 1-yarmida vujudga kelgan. A.da keltirilgan geografik ma’lumotlar ham buni tasdiqlaydi. Mac, xudo yaratgan o‘lkalaroʻlkalar sanab o‘tilaroʻtilar ekan, boyligi va ko‘rkamligikoʻrkamligi jihatidan qadimgi Xorazm, Gava (Sug‘dSugʻd), Marg‘iyonaMargʻiyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo‘libboʻlib tilga olinadi, Orol dengizi (Vorukasha yohud Vurukasha) va Amudaryo (Daiti) tavsiflanadi. A.dagi xalqning dastlabki vatani Sirdaryo, Amudaryo etaklari va Zarafshon vodiysi bo‘lganboʻlgan.A. uzoq vaqt mobaynida shakllangan. Unda keltirilgan ma’lumotlarning eng qadimgi qismlari miloddan avvalgi 2-ming yillik oxiri – 1-ming yillik boshiga oid bo‘libboʻlib, og‘zakiogʻzaki tarzda avloddan-avlodga o‘tiboʻtib kelgan. Keyingi asrlarda tar-kibiga turli diniy urf-odatlar bayoni, axloqiy, huquqiy qonun-qoidalar va hokazo qo‘shilibqoʻshilib borgan. A.ni Zardusht di-niy asar sifatida bir tizimga solgan. Dastlabki yozma nusxasi esa 12 ming mol terisiga bitilgan deb rivoyat qilinadi. U Persepolaa saqlangan. Aleksandr (Makedoniyalik Iskandar) Eronni zabt etganda, bu nusxa kuydirib yuborilgan. Arshakiylardan Vologes I davri (51–78)da qayta kitob qilingan, lekin u saqlanmagan. Sosoniylar davri (3–7-asr)da yaxlit kitob holiga keltirilgan. A. 21 nask (qism)dan iborat bo‘lganboʻlgan. A. hajmi katta kitob bo‘lganligiboʻlganligi sababli dindorlar kundalik faoliyatida foy-dalanish uchun uning ixchamlashtirilgan shakli – "Kichik A." (Xurdak A.) yaratilgan. Arablar Eronni fath etgach (7-asr) zardushtiy ruhoniylarining bir qismi Hindistonga ko‘chibkoʻchib o‘tganoʻtgan. Ularning av-lodlari (parslar) Bombay shahrida o‘zoʻz jamo-alarida hozirgacha A.ning asl nusxasini saqlab keladi. Fransuz tadqiqotchisi Anketil Dyuperron zardushtiylar jamoasida yashab, A. tilini va yozuvini urganib, uni tarjima qilib nashr etgan (1771). A.ning bu nusxasi 27 jilddan iborat bo‘libboʻlib, asarning yettidan bir qismidir. U Yasna, Vispered, Vendidad, Gatlar va Yashtlar nomi bilan yuritiladi-gan kitoblarni o‘zoʻz ichiga oladi. A.da bayon etilgan g‘oyalargagʻoyalarga ko‘rakoʻra, olam ikki asosning, ikki ibtidoning, ya’ni yorug‘likyorugʻlik bilan zulmatning, yaxshilik bilan yomonlikning tuxtovsiz kurashidan iborat. Yaxshilik va ezgulik xudosi Ahuramazda yer, o‘simlikoʻsimlik va boshqa hamma tabiiy boyliklarni yaratgan. Yomonlik va yovuzlik timsoli Anxramaynu Ahuramazdaga qarshi to‘xtovsiztoʻxtovsiz kurashadi, ammo uni yengishga ojizlik qiladi. Bu kurash abadiy davom etadi. Yaxshilikni ifodalovchi kuchlar osmonda, yomonlikni ifodalovchi kuchlar yer ostida joylashgan, yer sathi esa kurash maydonidir. Hayotdagi turfa o‘zgarishlaroʻzgarishlar qaysi kuchning g‘alabagʻalaba qilishiga bog‘liqbogʻliq. Inson ham tana va ruhning, axloq esa yaxshi va yomon xulqning o‘zarooʻzaro kurashidan iborat. Cheksiz, abadiy fazo va vaqt ham ikki qarama-qarshi qismdan: yaxshilik va Ahuramazda hukmron bo‘lganboʻlgan abadiy yorug‘likyorugʻlik bilan yomonlik va Anhramaynu hukmron bo‘lganboʻlgan abadiy zulmatdan tashkil topadi.A. ta’limotiga ko‘rakoʻra, birinchi inson Govamard (ho‘kizhoʻkiz-odam; forscha Qayumars) bo‘libboʻlib, undan barcha kishilar tarqalgan. Birinchi shoh Yima davri oltin davr hisoblangan, chunki unda o‘limoʻlim bo‘lmaganboʻlmagan, [[Ahuramazda]] doimiy bahor yaratgan. Ki-shilar bekamu kust, baxtiyor yashagan. 900 yil utgach shoh Yima g‘ururgagʻururga berilib, man etilgan sigir go‘shtinigoʻshtini yeydi va yovuzlik ramzi Anhramaynu hukmidagi kuchlar bosh ko‘taradikoʻtaradi. Olamni muzlik qoplaydi. Yima Ahuramazda amri bilan odamlar va hayvonlarni sovuqdan saqlab qolish uchun qo‘rg‘onqoʻrgʻon (var) qurib, unga har bir jonzotdan bir juftini joylashtirgan. Insoniyat tarixining ilk oltin davri tugagach, Hayr bilan Sharr (yaxshilik va yomonlik) o‘rtasidagioʻrtasidagi kurash davri bo‘lganboʻlgan ikkinchi davr boshlangan. Uchinchi davrda Ahuramazda g‘alabagʻalaba qilib, ezgulik salta-nati barqaror bo‘ladiboʻladi, o‘lganlaroʻlganlar tiriladi. A.ning axloqiy-falsafiy mohiyati "ezgu fikr", "ezgu so‘zsoʻz" va "ezgu amal" 87kabi muqaddas uchlik (axloqiy triada)da o‘zoʻz ifodasini topadi. Zardushtiylarning ibodat oldidan aytiladigan niyati, so‘zlarisoʻzlari shu 3 ibora bilan boshlanadi.A. o‘zbekoʻzbek, umuman [[O‘rtaOʻrta Osiyo]], Eron, Ozarbayjon xalqlarining qadimgi davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam to‘g‘risidagitoʻgʻrisidagi tasavvurlari, urf-odatlari, ma’naviy madani-yatlarini o‘rganishdaoʻrganishda muhim va yagona manba. "Bu nodir kitob bundan 30 asr muqaddam ikki daryo oralig‘idaoraligʻida, mana shu zaminda umrgo‘zaronlikumrgoʻzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir" (I.A. Karimov, "Adolatli jamiyatsari". T., 1998, 39–40-betlar). O‘zbekistonOʻzbekiston hukumatining tashabbusi bilan YUNESKO Bosh konferensiyasi 30-sessiyasi "Avesto" yaratilganining 2700 yilligini dunyo miqyosida nishon-lash haqida qaror qabul qildi (1999 yil noyabr). "Avesto"ning jahon madaniyati va dinlar tarixida tutgan o‘rninioʻrnini hisobga olgan holda hamda yuqoridagi qarordan kelib chiqib O‘zbekistonOʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi maxsus qaror e’lon qilib (2000 yil 29 mart), "Avesto"ning 2700 yilligini nishonlash tadbirlarini belgiladi. Unga ko‘rakoʻra 2001 yilning oktabr oyida O‘zbekistondaOʻzbekistonda xalqaro ilmiy kon-ferensiya va tantanali bayram tadbirlari o‘tkaziladioʻtkaziladi.Ad: Kadirov M., Otrivki iz Avesti (perevod), Materiali po istorii obshe-stvenno-filosofskoy misli v Oʻzbekistane, T., 1976; Makovelskiy A. O., Avesta, Baku, 1960;Sagdullayev A.S.,Qadimgi O‘zbekistonOʻzbekiston ilk yozma manbalarda, T., 1997.Muhammadjon Hodirov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->