Avtomobil yoʻli: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
kTahrir izohi yoʻq
MalikxanBot (munozara | hissa)
Bot v1: Tuzatmalar (xato haqida xabar berish)
Qator 1:
'''Avtomobil yo‘liyoʻli''' – avtomobil transporti qatnoviga mo‘ljallanganmoʻljallangan muhandislik inshooti. Avtomobil yoʻli ahamiyatiga qarab xalqaro, davlat (respublika) va mahalliy ahamiyatga ega bo‘lganboʻlgan yo‘llargayoʻllarga bo‘linadiboʻlinadi. Xalqaro Avtomobil yoʻli ga mamlakatlarni, yirik sanoat markazlarini bog‘lovchibogʻlovchi va katta iqtisodiy ahamiyatga ega bo‘lganboʻlgan yo‘llaryoʻllar kiradi. Davlat ahamiyatidagi yo‘llargayoʻllarga yirik sanoat markazlari, muhim temir yoʻl stansiyalari, pristanlar va boshqa bilan bog‘lovchibogʻlovchi yo‘llaryoʻllar, mahalliy yo‘llargayoʻllarga esa viloyat, qishloq, jamoa xo‘jaliklarixoʻjaliklari yo‘llariyoʻllari kiradi. Avtomobil yoʻli muhandislik inshooti sifatida quyidagi elementlardan tashkil topadi: yer poyi ko‘tarmasikoʻtarmasi; yo‘lyoʻl to‘shamasitoʻshamasi; qatnov qismi; yo‘lyoʻl cheti; sun’iy va chiziqli inshootlar va boshqa jihozlar. Avtomobil yoʻli tabiiy yoki tuproq ko‘tarmasikoʻtarmasi, asos va qoplamalardan iborat. Asos (o‘rtaoʻrta qatlam) qum, shag‘alshagʻal, tosh, shlak va shahrik. materiallardan qilinadi. Avtomobil yoʻlining ahamiyatiga qarab, quyidagi qoplama xillari ish-latiladi: a) yer sirtiga qumoq tuproq, shag‘alshagʻal sochilgan past navli qoplamalar; b) qoramoy shimdirilgan shag‘alshagʻal yoki may-dalangan tosh yotqizilgan qoplamalar; v) maydalangan tosh va shag‘algashagʻalga qoramoy aralashtirilgan yengil qoplamalar; g) asfalt-beton, sement-beton singari kapital qoplamalar. Yo‘llarningYoʻllarning ken-gligi avtomobillarning ikki va undan ortiq qator bo‘libboʻlib yurishiga imkon beradi. Bir qatorniig kengligi 3 m gacha oli-nadi. Chekka yo‘llarningyoʻllarning eni 2 – 2,5 m bo‘ladiboʻladi. Harakat qulayligini ta’minlash maqsadida ba’zan yo‘lningyoʻlning o‘rtasioʻrtasi ma’lum kenglikda ko‘kalamzorlashtiriladikoʻkalamzorlashtiriladi. Avtomobil yoʻli qurilishida sun’iy inshootlar (tonnellar, ko‘priklarkoʻpriklar, tayanch devorlar, himoya yo‘laklariyoʻlaklari) barpo etiladi. Avtomobil yoʻlida suv o‘tkazuvchioʻtkazuvchi va drenaj qurilmalari bo‘ladiboʻladi. Harakat xavfsizligini ta’min-lash uchun yo‘lyoʻl belgilari, ko‘rsatkichlarkoʻrsatkichlar, himoya vositalari va transport oqimini boshqarish qurilmalari o‘rnatiladioʻrnatiladi. Shuningdek, Avtomobil yoʻlida texnika xizmati ko‘rsatuvchikoʻrsatuvchi stansiyalar, yonilg‘iyonilgʻi stansiyalari va boshqa joylashadi.Jahon standartlari bo‘yichaboʻyicha Avtomobil yoʻlilari mamlakat umumiy transport tarmog‘idagitarmogʻidagi ahamiyati va hisobiy harakat jadalli-giga ko‘rakoʻra besh toifaga bo‘linadiboʻlinadi. Eng yuqori (I) toifadagi avtomobil yo‘lidayoʻlida har ikkala yo‘nalishdayoʻnalishda o‘rtachaoʻrtacha sutkalik harakat jadalligi 7000 dan ko‘proqkoʻproq avtomobilga, hisobiy tezlik 150 km/so-atga, eng past toifadagi yo‘ldayoʻlda harakat jadalligi sutkasiga 100 ga yaqin avtomobilga va hisobiy tezlik 60 km/so-atga mo‘ljallanadimoʻljallanadi. Xalq xo‘jaligidaxoʻjaligida avtomagistrallarning ahamiyati katta. Jahondagi Avtomobil yoʻlilarining umumiy uz. 20,8 mln. km (qattiq qoplamalilari 14 mln. km dan ortiq, 1990). Qattiq qoplamali Avtomobil yoʻli uzunligi (ming km) AQShda 6243 (1986), Buyuk Britaniyada 356, Fransiyada 741, Germaniyada 496, Yaponiyada 782, Hindistonda 759 (1990). 20-asr boshida O‘zbekistondaOʻzbekistonda 27 ming km yo‘lyoʻl bo‘libboʻlib, asosan ot-arava, karvon va yo‘lovchilargayoʻlovchilarga mo‘ljallanganmoʻljallangan, shundan faqat 2 ming km ga shag‘alshagʻal yotqizilgan edi. 1920 yilga qadar yo‘lyoʻl ishlari bilan munta-zam shug‘ullanadiganshugʻullanadigan davlat tashkiloti bo‘lmaganboʻlmagan. 1922 yil noyabrda Turkiston mahalliy transport boshqarmasi, 1925 yil iyunda viloyat yo‘lyoʻl boshqarmalari tashkil etildi. Boshqarmalar viloyat yo‘lyoʻl qurilishi va ulardan foydalanishga oid masalalar bilan shug‘ullanganshugʻullangan. 1932 yildan yo‘lyoʻl qurilishida bitum va shag‘alshagʻal aralashmasi keng qo‘llanildiqoʻllanildi. 1928 – 32 yillarda respublikada birinchi bo‘libboʻlib uz. 62 km bo‘lganboʻlgan qora qoplamali Buxoro – G‘ijduvonGʻijduvon – Qiziltepa yo‘liyoʻli, so‘ngrasoʻngra Samarqand – Panjakent, Toshkent – Pskent – Murotali, Qo‘qonQoʻqonSho‘rsuvShoʻrsuv – Andijon – Kuyganyor va boshqa yo‘llaryoʻllar qurildi.1929 yilda Respublika XKS huzurida yo‘llaryoʻllar va avtomobil trans-porti bosh boshqarmasi, 1930 yilda "O‘zyo‘lqurilishtrestOʻzyoʻlqurilishtrest" aksiyadorlik jamiyati tashkil etildi. 1941 yil gacha uz. 708 km bo‘lganboʻlgan Katta O‘zbekistonOʻzbekiston trakti, hashar yo‘liyoʻli bilan To‘ytepaToʻytepa – Angren, Samarqand – Jizzax – Navoiy, Farg‘onaFargʻona – Gorchakova kabi qoplamasi yaxshilangan yo‘llaryoʻllar qurildi. 1953 yil O‘zbekistonOʻzbekiston Avtomobil transporti vazirligi hamda O‘zSSROʻzSSR MS huzuridagi yo‘llaryoʻllar bosh boshqarmasi negizida O‘zbekistonOʻzbekiston Avtomobil transporti va tosh yo‘llaryoʻllar vazirligi tashkil etildi. 1950 – 55 yillarda Zarafshon Avtomobil yoʻli, 1957 yil Toshkent – Qo‘qonQoʻqon (Qamchiq dovoni orqali) Avtomobil yoʻli foydalanishga topshirildi (uz. 240 km). 1957 yil respublika avtomobil yo‘llariyoʻllari tarmoqlari ro‘yxatiroʻyxati o‘tkazildioʻtkazildi.60-80-yillarda Toshkent – Chinoz, Toshkent avtomobil halqa yo‘liyoʻli, Samarqand halqa yo‘liningyoʻlining 1-navbati, Nurota – Boymurot – Oqtov, Qo‘qonQoʻqon ay-lanma yo‘llariyoʻllari va boshqa foydalanishga top-shirildi. Yo‘lYoʻl qurilishida yangi mashina va mexanizmlarni qo‘llashqoʻllash kengaydi, yo‘lyoʻl qurish industriyasining asfalt-beton, 134ko‘priklar134koʻpriklar qurish uchun yig‘mayigʻma temir-beton konstruksiyalar ishlab chiqaruvchi korxonalari ishga tushirildi. 80-yillarning 2-yarmidan xalq xo‘jaligidaxoʻjaligida yuklarning 90% dan ko‘prog‘ikoʻprogʻi avtomobil transportida tashildi.Sobiq Ittifoq davrida O‘zbekistondaOʻzbekistonda qurilgan Avtomobil yoʻlilari xalqaro andozalar ta-lablariga to‘liqtoʻliq javob bermagan.Respublika mustaqillikka erishganidan keyin O‘zbekistonOʻzbekiston Respublikasining Prezidenti Islom Karimovning ichki va tashqi transport kommunikatsiyasi, jum-ladan avtomobil yo‘llariniyoʻllarini zamonaviy asosda rivojlantirish konsepsiyasiga binoan Ko‘shniKoʻshni davlatlar va Jahon okea-niga chiqishni ta’minlaydigai eng qisqa va ishonchli transport yo‘llariniyoʻllarini bar-po etish, mavjud avtomobil yo‘llariniyoʻllarini xalqaro andozalarga moslash. yo‘llarniyoʻllarni saqlash va ta’mirlash, yangi barpo eti-layotgan sanoat markazlarini xalqaro magistrallar bilan bog‘laydiganbogʻlaydigan yo‘llaryoʻllar qurilishi masalalariga e’tibor kuchaydi. 1992 yil 3 iyulda "Avtomobil yo‘llariyoʻllari to‘g‘risidatoʻgʻrisida" O‘zbekistonOʻzbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi. 1993 yil fevralda O‘zbekistonOʻzbekiston avtomobil yo‘llariniyoʻllarini qurish va undan foydalanish davlat-aksiyadorlik konserni ("O‘zavtoyo‘lOʻzavtoyoʻl") ish boshladi (1969 – 1993 yillarda vazirlik). Konsern tarkibida Qoraqalpog‘istonQoraqalpogʻiston Respublikasi va viloyatlar avtomobil yo‘llariyoʻllari boshqarmalari, 154 tuman avtomobil yo‘llariyoʻllari boshqarmalari, 512 yo‘llarniyoʻllarni asrash va ulardan foydalanish bo‘limlariboʻlimlari, "O‘zyo‘lloyihaOʻzyoʻlloyiha" yo‘lyoʻl va inshootlar qurish, qayta qurish va ta’mirlash loyiha-qidiruv instituti, ko‘prikkoʻprik temir-be-ton qurilmalari zavodi va boshqa korxonalar bor.O‘zbekistonOʻzbekiston Xitoy va Pokistonga chiqish imkoniyatini beruvchi Andijon – O‘shOʻsh – Ergashtom – Kashqar avtomobil yo‘liniyoʻlini ishga tushirishda qatnashmoqda (2000). Respublikaning o‘zidaoʻzida Farg‘onaFargʻona vodiysi bilan Toshkent vohasini Qamchiq dovoni (tonnel) orqali bog‘laydiganbogʻlaydigan yirik Avtomobil yoʻli hamda Qo‘ng‘irotQoʻngʻirot – Beynov avtomagistrali qurilishi jadal olib borilmoqda, umumiy uzunligi 1250 km dan ortiq bo‘lganboʻlgan Andijon–Toshkent–Nukus–Qo‘ng‘irotAndijon–Toshkent–Nukus–Qoʻngʻirot avtomagistrali qurilishi loyihalashtirilmoqda (2000). Respublika rivojlangan yo‘lyoʻl xo‘jaligixoʻjaligi va zamonaviy talablarga javob beradigan xalqaro, respublika, mahalliy ahamiyatga ega bo‘lganboʻlgan avtomobil yo‘llarigayoʻllariga ega. Mamlakatdagi avto-mobil yo‘llariningyoʻllarining jami uz. 146,4 ming kmdan ortiq. Umumiy foydalaniladigan avtomobil yo‘llariningyoʻllarining uz. 43,4 ming km, jumladan 3237 km xalqaro, 18767 km davlat (respublika), 21459 km mahalliy (viloyat) ahamiyatiga ega bo‘lganboʻlgan yo‘ldiryoʻldir. Shuningdek respublika idoralar (korxo-na, jamoa xo‘jaliklarixoʻjaliklari, xo‘jalikxoʻjalik tashkilotlari)ga qarashli yo‘llaryoʻllar ham mavjud.O‘zbekistondaOʻzbekistonda umumiy foydalanuvdagi jami yo‘llarningyoʻllarning 95,6% iga qattiq qoplamalar yotqizilgan, jumladan se-ment-beton qoplamali yo‘llaryoʻllar 0,8% (336 km), asfalt-beton qoplamali yo‘llaryoʻllar 49,6% (21819 km), qora shag‘allishagʻalli va qora qoplamali yo‘llaryoʻllar 40,6% (17796 km)ni tashkil etadi (1999). Respublikada 1864 km Avtomobil yoʻli 1-toifali yo‘lgayoʻlga kiradi.Murodullo Abdullayev, Vohid A’za-mov.
 
== Adabiyotlar ==