|
'''Anqara jangi'''- [[Amir Temur]] va turk sultoni [[Boyazid I Yildirim]] oʻrtasida [[1402-yil]] [[20-iyul]] kuni [[Anqara]] yaqinidagi Chubuk mavzeyida boʻlib oʻtgan jang. Jang [[Amir Temur]]ning gʻalabasi bilan yakunlangan va natijada [[Usmoniylar imperiyasi]]da taxt uchun kurash boshlangan, shuningdek [[Vizantiya imperiyasi]] poytaxti Konstantinopol yana 50 yil yashagan.
Unda Amir Temurning taxminan 200 ming, Turkiya sultonining 160 ming askari qatnashgan. Ushbu jangning sodir bo‘lishigaboʻlishiga asosan quyidagi omillar sa-bab bo‘lganboʻlgan: Iroq, Shom, Dashti Qipchoq, Xuroson, Hindiston, Jeta singari mamlakatlarni o‘zigaoʻziga itoat ettirishga muvaffaq bo‘lganboʻlgan Amir Temur o‘zoʻz saltanatining janubi-g‘arbiygʻarbiy hududlariga yaqin joylashgan Bolqon yarim orol va Kichik Osiyoda barpo etilgan qudratli Usmonlilar davlatining kuchayib ketayotganligidan xavotirda edi, chunki G‘arbiyGʻarbiy Yevropa risarlaridan tashkil topgan katta armiyani tor-mor etgan, Bolqon davlatlarini egallagan usmoniy turklar Amir Te-murga taalluqli viloyatlarga ham tahdid sola boshlagan edi. Tarixning guvohlik berishicha, Amir Temur o‘zoʻz qo‘shiniqoʻshini bilan Sharqiy Anadolu sarhadlariga 1386 yil qadam qo‘yganqoʻygan va Arzinjon shahri yaqinida turklarning katta harbiy kuchlarini mag‘lubmagʻlub etgan. 1395 yil Sohibqiron bu o‘lkalargaoʻlkalarga ikkinchi bor yurish qiladi, Sivosni qo‘lgaqoʻlga kiritadi. Amir Temur Anqara jangiga qariyb ikki yildan ortiq tayyorlanadi: 1399 yil Rumga yuzlanadi va Boyazid tomonidan fath qilingan Kamoh qal’asini qamal qiladi. Kamoh fath etilgach, ko‘pkoʻp fursat o‘tmayoʻtmay Amir Temur Anqarani qamal qiladi. Sohibqironning bu harakati aslida taktik tadbir bo‘libboʻlib, tajribali sarkardaning asosiy maqsadi Boyazidni asosiy kuchlarini shahar mudofaasiga tashlashga majbur etib, so‘ngsoʻng unga qaqshatqich zarba berish edi. To‘qatToʻqat shahri yonida asosiy harbiy kuchlari bilan tur-gan Boyazid I Sohibqiron askarlarining Anqarani muhosara qilganligidan xabar topadi va qamaldagilarga ko‘makkoʻmak berishga oshiqadi. Amir Temur Anqara qamalini bekor qiladi va raqibini kutib olish taraddudini ko‘radikoʻradi. Qo‘shinQoʻshin qismlarini janggohning (Chibukobod degan yerda) qulay yerlariga joylashtiradi. Lashkargoh atrofida xandaklar qazilib, xavfsizlik choralari ko‘riladikoʻriladi. Natijada Boyazid I qo‘shiniqoʻshini o‘zioʻzi uchun o‘taoʻta noqulay shart-sharoitda jangga kirishga majbur bo‘ladiboʻladi. Sulton qo‘shiniqoʻshini ayniqsa, suv tanqisligi tufayli vujudga kel-gan tashnalikdan qattiq azob chekadi. Sohibqiron qo‘shiniqoʻshini o‘ziningoʻzining an’ana-viy jangovar tartibi – yasodda harakat qiladi. Qo‘shinningQoʻshinning qirq qismdan tashkil topgan markazi – qo‘ligaqoʻliga Amir Te-mur bevosita rahbarlik qiladi. So‘lSoʻl qo‘lqoʻl – juvang‘argajuvangʻarga Shohrux mirzo va Xalil Sulton mirzo, juvang‘arjuvangʻar hiravuli – ilg‘origailgʻoriga Sulton Husayn mirzo, o‘ngoʻng qo‘lqoʻl – barang‘argabarangʻarga Mironshoh mirzo, barang‘arbarangʻar hiravuliga Abu Bakr mirzo yetakchilik qiladi. Markaz – qo‘lningqoʻlning o‘ngoʻng tarafida Umarshayx mirzoning o‘g‘lioʻgʻli Ahmad mirzo, Toshtemir o‘g‘lonoʻgʻlon, Shohsuvor singari sarkardalar joylashadi. Qo‘lningQoʻlning chap tomonidan Jalol Islom, Tavakkal qarqara, Ali Muhammad kabi bahodirlar o‘rinoʻrin oladi. Qo‘shinningQoʻshinning saflari oldida 30 ta jangovar fil muhorabaga shay qilingan edi. Qarshi tarafda Boyazid I Rum va Farang mamlakatlaridan jamlan-gan cherikiga tartib berib, jangga hozir bo‘libboʻlib turdi. Qo‘shinningQoʻshinning o‘ngoʻng qanoti – barang‘ardabarangʻarda serb knyazi Stefan (Boyazid Ining qaynisi) 20 ming kishilik farangliklar bilan, chap kanoti – juvangarda esa Musulmon (Sulaymon) Chalabiy (Boyazid Ining o‘g‘lioʻgʻli) Rum lashkari bilan saf tortib turdi. Sulton Boyazid Ining o‘zioʻzi 572qo‘shin572qoʻshin markazida qolib, uch o‘g‘lioʻgʻli Muso, Iso va Mustafolarni chag‘davulchagʻdavul (qo‘shinqoʻshin orti)ga qo‘ydiqoʻydi. Jang Mironshoh mir-zo qo‘lqoʻl ostidagi barang‘arningbarangʻarning dushman juvang‘arigajuvangʻariga qilgan shiddatli hujumi bilan boshlandi.Boyazid I qismi amir Jahonshoh va amir Qora Usmon rahbarligidagi Geydar tomonidan qilingan hujumga bardosh bera olmay jang maydonini tash-lab qochadi. Boyazid I qo‘shiniqoʻshini saflarida paydo bo‘lganboʻlgan sarosimalikni payqagan Amir Temur barcha amirzodalar, umarolar, no‘yonlarningnoʻyonlarning birgalikda dushmanga hujum qilishlariga hukm qiladi. Shiddatli to‘qnashuvtoʻqnashuv uzoq va keskin davom etadi. Nihoyat, Sohibqiron kuchlarining qisuviga bardoshi qolmagan sulton askarlari chekina boshlaydi. Boyazid I qo‘mondonligidagiqoʻmondonligidagi jangchilar so‘nggisoʻnggi damgacha qarshilik ko‘rsatadilarkoʻrsatadilar. Yanicharlar bitta qolmay qirib tashlangandan so‘ngsoʻng Boyazid I va uning ikkinchi o‘g‘lioʻgʻli Musoni Amir Temur tomonidan 1388 yil Chig‘atoyChigʻatoy ulusi xonligiga ko‘tarilgankoʻtarilgan Sulton Mahmudxon ibn Suyurgatmish-xon asir oladi. Sohibqiron Boyazid I qo‘shinlariningqoʻshinlarining qolgan-qutgan qismini ta’qib etib, Bursa, Izmirni egallaydi va Marmar dengizi sohillariga chiqadi.Amir Temur tomonidan Boyazid I qo‘shininingqoʻshinining tor-mor etilishi Usmon-li turk saltanatining ma’lum muddatga zaiflashishiga sabab bo‘ldiboʻldi. Konstanti-nopolning turklar tasarrufiga kirishini hamda ularning Markaziy va G‘arbiyGʻarbiy Yevropaga qilmoqchi bo‘lganboʻlgan yurishlarini birmuncha fursatga orqaga surdi.
== Adabiyotlar ==
* Ibn Arabshoh, Ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur, T., 1992;
|
