Mirzo Ulugʻbek: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
MalikxanBot (munozara | hissa)
Bot v1: Tuzatmalar (xato haqida xabar berish)
Qator 21:
 
== Shaxsiyati ==
Mirzo Ulugʻbek oʻn beshinchi asrning nabirasi, [[Amir Temur]]ning sevimli nabirasi va [[Shohrux Mirzo]]ning oʻgʻli boʻlib, asl ismi Muhammad Taragʻaydir. Yoshligidan uni „Ulugʻ bek“ deya izzat qilishgan va yosh shahzoda keyinchalik ayni shu nom bilan mashhur boʻlgan. Xat-savod, diniy va dunyoviy ilmlarning asoslari yosh Muhammad Taragʻayga begona emas edi. U Buyuk Yulduz bilimdoni va riyoziydon boʻlgan, [[Qur'on]]i Karimni yoddan bilgan. Ulugʻbekning onasi [[Gavharshod begim]] boʻlsa ham, Temur saroyida hukm surgan anʼanaga ko‘rakoʻra shahzoda sohibqironning katta xotini [[Saroymulk xonim]] tarbiyasiga topshiriladi. 3-4 yoshlaridayoq shayx [[Orif Ozariy]] unga murabbiy qilib tayinlanadi.
U yoshligini koʻpincha [[Oʻrta Sharq]] va [[Hindiston]]da oʻtkazgan boʻlib [[Amir Temur]] oʻlimidan keyin Samarqand yaʼni [[Mahmud Qoshgʻariy|Koshgʻarli Mahmud]]ga koʻra [[Samarqand|Samizkent]]da yerlashgan. Keyinchalik Otasi [[Shohrux Mirzo]] Hirotni oʻz davlatining boshkenti etib tayinlagach, oʻn olti yoshlik Ulugʻbek 1409-yilda [[Samarqand]] boshchisi boʻlib, 1411-yilda esa [[Movarounnahr]] xonliklarining erkin hukumdori boʻlgan.
 
== Hukmdorlik yillari ==
Temur vafotidan soʻng temuriylar oʻrtasida hokimiyat uchun jang avj oldi. Kurashlar natijasida [[Xuroson]] va [[Movarounnahr]]da ikki mustaqil davlat yuzaga keldi. [[1409|1409-yilda]] Ulug‘bekUlugʻbek markazi Samarqand bo‘lganboʻlgan Movarounnahrga hukmdor boʻldi. Ulug‘bekUlugʻbek [[Amir Temur|bobosi]] kabi harbiy yurishlar qilmadi. [[1425|1425-yilda]] Shermuhammadxonni yengib, [[1427|1427-yilda]] Baroqxonga magʻlub boʻlgach, 20 yil mobaynida harbiy yurish amalga oshirmadi.
 
== Meʼmorchilik ishlari ==
[[Fayl:Samarkand observatoire ulugh beg.jpg|thumb|Mirzo Ulugʻbekning Samarqanddagi observatoriyasi]]
Mirzo Ulugʻbek davrida [[Samarqand]] gullab-yashnadi. Uning farmoyishi bilan [[1417|1417-yilda]] [[Buxoro]]da, [[1420|1420-yilda]] [[Samarqand]]da va [[1433|1433-yilda]] Gʻijduvonda madrasalar barpo etildi. Marv shahrida xayriya muassasalari qurildi. Bibixonim masjidi, [[Goʻri Amir|Amir Temur maqbarasi]], [[Shohi Zinda|Shohi Zinda ansambli]] qurilishlari nihoyasiga yetkazildi. Shuningdek, Ulugʻbek karvonsaroy, tim, chorsu, hammom kabi talay jamoat binolari ham barpo ettirgan. Samarqanddagi XV asr meʼmorchiligining nodir namunalaridan biri [[Ulug‘bekUlugʻbek rasadxonasi]]dir. Bu inshoot Ulugʻbek farmoyishi bilan 1428-1429-yillarda Koʻhak tepaligida bunyod etilgan.
 
== Ilmiy-madaniy merosi ==
Ulugʻbek ilm-fan olamida buyuk astronom sifatida mashhur. Bu borada u amalga oshirgan eng buyuk ish "[[Ziji jadidi Koʻragoniy]]" deb nomlangan astronomik jadval sanaladi. Ulug‘bekUlugʻbek tibbiyot va musiqa bilan qiziqqan, sheʼrlar ham yozgan. [[Alisher Navoiy]]ning „Majolis un-nafois“ asarida uning sheʼrlaridan namunalar keltirilgan.
Olimdan bizga 4 ta asar meros qolgan:
1) „[[Ziji jadidi Koʻragoniy]]“ — astronomiyaga oid;
2) „[[Bir daraja sinusini aniqlash haqida risola]]“ — matematikaga oid;
3) „[[Risolayi Ulug‘bekUlugʻbek]]“ — yulduzlarga bag‘ishlanganbagʻishlangan;
4) „Tarixi arba’ ulus“ ([[To‘rtToʻrt ulus tarixi]]) — tarixga oid.
 
=== Astronomiya (Yulduzlar bilimi) ===
Qator 48:
Uchburchaklar bilimida esa Ulugʻbek soya va tanjont qimatlarini sakkiz oʻnlik kasr va sakkiz xona aʼshoryagacha aniq belgilagan.
 
Ulugʻbek davrida ko‘pginakoʻpgina asarlar arab va fors tilidan eski o‘zbekoʻzbek tiliga tarjima qilingan. U tashkil etgan boy kutubxonada 15000 dan ortiq kitob boʻlgan.
 
== Oʻlimi ==