Qorabogʻ: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
MalikxanBot (munozara | hissa)
k Bot v1: Tuzatmalar
Qator 2:
[[Fayl:Ethnic_Caucasia.PNG|thumb|235x235px|Milloddan avalgi V-IV asrlardagi Kavkazning etnik kartasi. Ushbu karta antik mualliflar tomonidan hamda arxeologik fikrlar asosida tashkil etilgan edi. Bo'yalmagan joylari - bu hali mustahkam o'rganmagan hududlar.]]
[[Fayl:Горный_Карабах.png|left|thumb|304x304px|Tog' Ustidagi Qarabag' zangori rangda  ko'rsatilgan, Ravonli Karabax esa kulrang  rang bilan ajratib ko'rsatilgan.]]
XVI - XVII asr o'rtasida "beglarbek"xonlik (tumani) Sefevid imperiyasining tarkibiga kirgan edi. Bu davrda ravonliklar hamda to'g etaklari - musulmon xonliklarga qaragan bo'lsada, to'glar ustidagi hududlar arman "melikstva"lar tarkibiga kirar edi. XVIII asr o'rtasi - XIX asr boshlarida shu yerlarda Qorabog’ xonlik bo'lgan bolsa, 1805-chi yildan boshlab u Rossiya imperiyasi tarkibida, Sovet davrda esa [[Ozarbayjon]] Respublika tarkibida bolgan. hozirgi kunlarda ham, bu hudud rasmiy Ozarbayjon tarkibiga kiradi, ammo 1990 -yillardan buyon hududiningning ko'p qismi To'g ustidagi - Qorabog’ Respublikasining nazoratida.
 
Qorabog’ - kichik Kavkaz togʼlarning zanjiridan to Kura va Araks daryolarningʻ qoʼshilishigacha hududiningsini qamrab oladi. U (Qorabog’) 2 qismga: Togʼ ustidagi Qorabog’ va Ravonli Qorabog’ga bo'lingan. Bu hududni asosan xar hil Kavkaz xalqlar egallaganlar. Tarixchilar fikrlashicha, Persiya boshqarishningʻ engʻ yetuk pallasida, yuqorida aytilgan mahalliy Kavkaz xalqlar [[Ahamoniylar]] imperiyasi tarkibiga kirardi. Miloddan oldingi IV asrda Qorabog’ hududiningsi Armanistonningʻ Ervandid<ref>Hewsen, Robert H. [http://www.press.uchicago.edu/Misc/Chicago/332284.html Armenia: A Historical Atlas.] Chicago, IL: University of Chicago Press, 2001, p. 33, карта 19 (территория Нагорного Карабаха показана в составе Армянского царства Ервандидов (IV-II вв. до н. э.))</ref><ref>Кембриджская история Ирана, том 3, книга 1. Стр. 510:</ref> podsholigi tarkibiga kirar edi. Miloddan avvalgi II asr boshlarida hududni Middii Atropatenidan Buyuk Armaniston tomonidan bosib olindi va uning tumanlari tashkil etildi: Arsax (to'gʻ ustidagi qismi) va Utik (ravonli qismi)<ref>[http://vehi.net/istoriya/armenia/geographiya/04.html <nowiki>[1]Анания Ширакаци. Армянская География</nowiki>]</ref>. Shu davrdan boshlab, 600 yil davomida, miloddan avvalgi 390chi yillargacha bu hududiningsi Buyuk Armaniston davlatining chegaralarida joylashgan edi. Qadimgi grek, rim va arman tarixchilar, geograflar ta'kidlashicha mazkur davlatning Sharqiy-Shimoliy chegarasi "Kura"<ref>Очерки истории СССР: Первобытно-общинный строй и древнейшие государства на территории СССР. М.: АН СССР, 1956, стр. 615 [http://www.vehi.net/istoriya/armenia/kagantv/novoseltsev.html А. П. Новосельцев. К вопросу о политической границе Армении и Кавказской Албании в античный период] С. В. Юшков. К вопросу о границах древней Албании. Исторические записки, № I, М. 1937, с. 129—148 [[Паули-Виссова|Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft]]. Erster Band. Stuttgart 1894. p. 1303 Яновский А. О древней Кавказской Албании// журнал министр. народного просвещения, 1846. ч. 52. стр. 97 Marquart J. Eranlahr nach der Geogrphle des Ps.Moses Xorenac’i. In: Abhandlungen der koniglichen Geselsch. der Wissenschaften zu Gottingen. Philologisch-hisiorische Klasse. Neue Folge B.ffl, No 2, Berlin, 1901,S 358 [[Дорн, Борис Андреевич|Б. А. Дорн]]. «Каспий. О походах древних русских в Табаристан» («Записки Академии Наук» 1875, т. XXVI, приложение 1, стр. 187) [[ЭСБЕ/Карабах|Карабах]] // <nowiki/>[[Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона]] : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — <abbr>СПб.</abbr>, 1890—1907. [[Клавдий Птолемей]]. География, 5, 12; <nowiki/>[[Плиний Старший]]. кн. VI, 28-29, 39; <nowiki/>[[Дион Кассий]] (II—III вв.), «Римская История», кн. XXXVI, гл. 54,1; кн. XXXVI, гл. 54, 4, 5; кн. XXXVII, гл. 2, 3, 4; кн. XXXVI, гл. 53, 5; 54, 1; <nowiki/>[[Аппиан]] (I—II вв.), «Римская История» , Митридатовы войны, 103; <nowiki/>[[Плутарх]] (I—II вв.), «Сравнительные жизнеописания» , Помпей, гл. 34-35; [http://www.vehi.net/istoriya/armenia/khorenaci/index.html Мовсес Хоренаци, кн. II, гл.8, 65]; [http://vehi.net/istoriya/armenia/geographiya/04.html#_ftnref72 «Армянская География VII века по Р.Х (приписывавшаяся прежде Моисею Хоренскому)», СПб.,1877]; <nowiki/>[[Фавст Бузанд]], «История Армении», кн. III, гл. 7; кн. V, гл. 13; <nowiki/>[[Агатангелос]], «Житие и история святого Григора», 28, «Спасительное обращение страны нашей Армении через святого мужа-мученика» , 795 CXII , <nowiki/>[[Марк Юниан Юстин|Юстин]], XLII, 2,9 ; <nowiki/>[[Плиний]], VI, 37; 27; <nowiki/>[[Стефан Византийский]], s.v. Ο τ η ν ή, Ω β α ρ η ο ί</ref> daryodan o'tgan edi. Buyuk Armaniston davlatining qulashidan so'ng bu tumanlar( Arsax va Utik) Kavkaz Albaniya<ref>История древнего мира, М., 1989, т. 3, стр. 286</ref><ref>Всемирная История, М., т. 2, стр. 769, и карта-вкладыш [http://www.sno.pro1.ru/projects/cartography/maps/perifer/zakavkaz.jpg Закавказье в I—IV вв. н. э.]</ref> polietnik davlatga tegishli bo'ldi. Keyinchalik, V asr o'rtalarida, uning poytaxti Ravonli Qorabog’ga ko'chirildi, endilikda asoslangan Partav shaharga (Barda).
Qator 10:
''"....Berda'a va Shamkur orqasida arman qabilasidan xalq..." "...Mayli, Berda'adan Dabilga borsin arman yerlardan, va bu barcha shaharlar Ashutning oʼgli, Sanbat podsholigidan".''<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/Karaulov/text1.htm Караулов Н. А. Сведения арабских писателей X и XI веков по Р. Хр. о Кавказе, Армении и Адербейджане.]</ref>
 
Tahminan 1420 -yilda Qorabog’ga birinchi marta yevropalik, nemis Iogann Shiltberg<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4670000/4670649.stm Том де Ваал, Глава 10. Урекаванк. Непредсказуемое прошлое (интервью с Р. Хьюсеном)]</ref> tashrif buyurdi va bunday yozdi:
 
''" [[Amir Temur|Tamerlan]] vafotidan so'ng men uning oʼgʻʼli bilan tanishdim. Shu [[Shohrux Mirzo|Mirzo Shohrux]] ismli oʻʼgʻʼli, Armanistonda 2ta qirollikning egasi bo'lib, qishni kunlari katta Qorabog’ ataluvchi ravonlikda o'tkazish an'anaga ega edilar. Bu ravonlik yonida Kur yoki Tigr daryo oqaveradi va uning qirg'og'ida eng yaxshi ipakni terishadilar. Shu ravonlik Armanistonda joylashganligiga qaramay, u musulmonlarga qarashli bo'lgan. Qishloqlarda armanlar ham yashaydilar, ammo ular musulmonlarga soliq to'lashga majbur bo'lgan. Armanlarning menga nisbatan bo'lgan munosabati yaxshi edi, chunki men nemis edim, ular nemislarni hurmat qilishardi. Ular menga o'zlarining tilini oʼrgatardilar va o'zlarini "Pater noster "ni berishdi."''<ref>«Путешествие Ивана Шильтбергера по Европе, Азии и Африке». Перевод и примечания Ф.Бруна, Одесса, 1866, с.110; Johannes Schiltberger, Als Sklave im Osmanischen Reich und bei den Tataren: 1394-1427 (Stuttgart: Thienemann Press, 1983), p. 209 [http://books.google.com/books?id=E9qODPDJBWsC&pg=PA86&vq= Johann Schiltberger. Bondage and Travels of Johann Schiltberger]. Translated by J. Buchan Telfer. Ayer Publishing, 1966. <nowiki/>[[Служебная:Источники книг/083373489X|ISBN 0-8337-3489-X]], 9780833734891, р 86</ref>
Qator 19:
 
====== Tumanlar soniga ko'ra: ======
1 - Charapert, 2 - Igermadar, 3- Duzax, 4-Varand, 5- Xachen. Har bir tuman 1 minggacha harbiylarni chiqarish mumkin edi. Meliklarni Nodir tasdiqlagan edi va ular to'g'ridan to'g'ri shoxga qarashardilar. Mahalliy hokimiyat vakolati esa Armaniston tomondan ko'rsatilgan patriarx bajargan edi. U qo'shimcha "agvan" (Armanistonning qadimgi nomi) titulga ega bo'lgan." Hujjat, 1740 -yil.<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/Butkov1/pril2.htm Материалы для Новой истории Кавказа с 1722 по 1803 Год]. Топоним Агванк был распространен на восточных территориях исторической Армении в частности на территории древней области Арцах, однако название Албания/Арран в армянсонаселенном Нагорном Карабахе являлось лишь топонимом без какого-либо этнического указания. См. [http://armenianhouse.org/caucasian-albania/433-456.html А. Л. Якобсон, Из истории армянского средневекового зодчества (Гандзасарский монастырь), стр. 447]</ref>
 
Sefevid davrlarda (1502-1722yillar) Qorabog’ o' o'zgacha beglarbekni tashkil etgan. Uning to'g ustidagi qismi arman xonlar qo'lida qoldi, tekislik hududi va to'g etaklari esa musulmon xonliklar tarkibiga kirardi.<ref>''[[Шнирельман, Виктор Александрович|Шнирельман В. А.]]'' Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: <nowiki/>[[Алаев, Леонид Борисович|Л. Б. Алаев]]. — <abbr>М.</abbr>: Академкнига, 2003. — С. 199. — 592 с. — 2000 экз. — <nowiki/>[[Служебная:Источники книг/5946281186|ISBN 5-94628-118-6]].</ref> 1736 -yilda Persiyada hukumat yangi Afsharid dinastiyadan [[Nodirshoh Afshor|Nodir-shaxga]] o'tdi. U 5ta arman to'g ustidagi Qorabog’ tuman yerlarni hamda Zangizurni Gyandjin (Qorabog’) beklarbekdan ajratdi va to'g'ridan to'g'ri shox hukumatiga bo'ysondi.<ref>В. Н. Левиатов, «Очерки из истории Азербайджана в XVIII веке» стр. 82—83:</ref><ref>''Петрушевский И. П.'' Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX вв. — <abbr>Л.</abbr>, 1949. — С. 65.:</ref> 1747 -yilda Ravonli Qorabog’da xonlik tashkil etilib, tarixda birinchi<ref>''[[Шнирельман, Виктор Александрович|Шнирельман В. А.]]'' Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: <nowiki/>[[Алаев, Леонид Борисович|Л. Б. Алаев]]. — <abbr>М.</abbr>: Академкнига, 2003. — С. 199. — 592 с. — 2000 экз. — <nowiki/>[[Служебная:Источники книг/5946281186|ISBN 5-94628-118-6]].</ref> marotaba To'g Ustidagi Qorabog’ ustida o'z hukumati tashkil etdi.<ref>Richard G. Hovannisian. [http://books.google.com/books?id=s2ByErk19DAC&pg=PA94&dq=Eastern+Armenia+areas&lr=&as_brr=3&hl=ru&cd=3#v=onepage&q=Eastern%20Armenia%20areas&f=false The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign dominion to statehood : the fifteenth century to the twentieth century], Palgrave Macmillan, 2004, p.96:</ref> Aslida u (xonlik) Persiya, 1805 chi yildan so'ng Rossiya himoyasida edi. Xonlik 14 may 1805chi<ref>[http://www.hrono.ru/dokum/1800dok/18050514kara.html Акты собранные Кавказскою Археографическою комиссиею. Том II. Тифлис 1868 г., с. 705.]:<!-- Оригинальный текст (рус.)
ВО ИМЯ ВСЕМОГУЩЕГО БОГА Мы, то есть Ибрагим-хан Шушинский и Карабахский и Всероссийских войск генерала от инфантерии, Кавказской инспекции по инфантерии, инспектор и проч. кн. Павел Цицианов по полной мочи и власти, данной мне от Его Императорского Величества всемилостивейшего моего великого Государя Импреатора Александра Павловича, приступив с помощью Божею к делу о вступлении Ибрагим-хана Шушинского и Карабахского со всем его семейством, потомством и владениями в вечное подданство Всероссийской Империи. --></ref> yildan Rossiyaga qo'shildi, Rossiya-Persiya urushdan so'ng.
 
Xonlikni yo'q qilganidan keyin, Qorabog’ tumani harbiy boshqaruvi bilan vujudga kelgan ( 1846 -yildan boshlab Shemaxin, keyinchalik Baku) viloyati tarkibida; 1868 -yildan boshlab - Yelizavetpol viloyatidagi va u quyidagi: Shushin, Djebrail, Djevanshir va Zangezur tumanlarga bo'lingan edi. 1828 -yilda Qorabog’ga 700ta arman oilalar kuchib kelgan edi, asosan Ravonli Qorabog’ga. Lekin, 300 oila qaytib keldi, ko'pi esa o'lat epidemiyasidan vafot etganlar. XVIII- XIX asrlarda Qorabog’ o'zgacha " Qorabog’" nomli otlarning turi bilan mashhur bo'lgan. 1918 -yildan ravonli Qorabog’ yangitdan tashkil etilgan Ozarbayjon Demokratik Respublikasi tarkibida; to'g ustidagi Qorabog’ esa bahsli hududiningsi edi va to 1920 -yilgacha u yerda ozarbayjon va armanlar o'rtasida to'qnashuvlar bo'lgan edi. 1920 -yilda To'g Ustidagi Qorabog’ga Qizil Armiya kirdi. 1921 -yilning 5 iyuldan To'g Ustidagi Qorabog’ning hududiningsi (94% arman xalqidan tashkil etgan hudud) Ozarbayjon SSR tarkibiga kiritildi, keng avtonom huquqlari va erkinliklari bilan.
 
== <big>Qorabog’ to'qnashuvi (urushi).</big> ==
1987 -yilning 2chi yarmidan boshlab To'g Ustidagi Qorabog’ Avtonom Viloyatida(T.U.K.A.V.) va Armanistonda, T.U.K.ni Ozarbayjon SSR tarkibidan Armaniston SSR tarkibiga o'tkazish uchun harakati faollashgan edi. 1987 -yilning sentyabr-oktyabr oylarida Shamxor tumanning Chardaxli (arman) qishlog'ida, xalq va Ozarbayjon Kom. partiyasining birinchi kotibasi M.Asadov o'rtasida to'qnashuv vujudga kelgan. 1987 -yilning noyabr oyida etnik a'ro to'qnashuvlar natijasida Kafan va Megriy (Armaniston SSR ) tumanlarida yashovchi ozarbayjonliklar Ozarbayjonga ketiptilar.Tomas de Vaal o'zining kitobda, armanlik Svetlana Pashayeva hamda ozarbayjonlik Arif Yunusovning misolida Armanistondan Bakuga ozarbayjonliklar ko'chishlari(1987 -yil noyabr va 1988 -yil yanvar oyida) haqida guvohlar keltirgan. Pashayeva, 2 odamlarga to'la vagon ( keksalar va bolalar ular qatorda) Ozarbayjonga kelgani haqida gapirib berdi.
 
1988 -yilning 20 fevralda T.U.K.A.V.deputatlar sessiyada T.U.K.A.V.ni Armaniston SSR tarkibiga qo'shilishi haqida murojaatni qabul qilishgan edi. 22 fevralda shu Askeran yonida armanlar va ozarbayjonlar o'rtasida to'qnashuvga olib keldi, va 2 odam natijada halok bo'ldi. 26 fevralda Yerevanda T.U.K.A.V.ni Armanistonga qo'shilish talabi bilan katta miting (0,5 mln kishilar) bo'lib o'tdi. 27 fevralda Sovet hukumati tomonidan markaziy televideniyesi orqali, Askeranda vafot etganlar ozarbayjonlar bo'lganligi ( aytgancha, ulardan biri ozarbayjon-milisioner tomonidan otilgan o'qidan favot etgan edi) haqida e'lon qilindi. 1988 -yilning 27-29 fevralgacha Sumgait shahrida........ ....natijasida rasmiy ma'lumotiga ko'ra 26ta armanlar va 6ta arzaybayjonlar vafot etganlar. 1988 -yil davomida To'g Ustidagi Qorabog’da etnik a'ro, arman va ozarbayjon mahalliy aholi o'rtasida to'qnashuvlar, tinch xalqni o'z doimiy yashash joyidan vos kechishga majbur etgan. Bularning hammasi Sovet hukumatini favqulod vaziyatni e'lon qilishga majbur etdi. Tartib intizomni saqlash uchun u yerga VDV va militsiya jo'natildi. T.U.K.A.V.da komendant soati e'lon qilindi. 1991 -yilda T.U.K.A.V. va ba'zi unga yaqin arman tumanlar hududiningsida To'g Ustidagi Qorabog’ Respublikasi e'lon qilindi. Qorabog’ urush davri (1991-1994 -yillar) mobaynida, ozarbayjonlar - Shaumyanov( avval armanlar yashaydigan) tumani Ozarbayjon SSR ning ustida nazorat o'rnatdi; armanlar esa - oldingi T.U.K.A.V. va ba'zi unga yaqin bo'lgan ( asosan ozarbayjonlar va kurdlar yashaydigan) tumanlar ustida o'z nazoratni o'rnatganlar.
 
== Izohlar ==