|
==Shaxsiyat==
○[[Pol Kornyu]]●<br>○[[Boris Lisunov]]●<br>○[[Sharov Sergey Aldksandrovich]]●<br>○[[Muhammad ibn Saud]]●<br>○[[Ali Bongo Ondimba]]●
<br>[[Temur Shirinov]]<br>○[[Hjalmar Schacht]]●
==Stadionlar==
==Kompaniyalar==
□[[BMW i]]■<br>□[[Hilton Hotels & Resorts]]■<br> □[[Dongfeng]]■<br>□[[Coca-Cola Ichimligi Uzbekistan]]■<br>□[[Makro (Uzbekistan)]]■<br>□[[Metro AG]]■
<br>
<br>{{Davlat arbobi bilgiqutisi
| ismi = Yalmar Shaxt
| asl ismi = {{lang-de|Hjalmar Schacht}}
| tasvir = Bundesarchiv Bild 102-12733, Hjalmar Schacht.jpg
| uzunlik =
| izoh = Yalmar Shaxt 1931 yilda
| tartib = 19
| lavozim = Germaniya iqtisodiyot vaziri
| bayroq = Reichsadler.svg
| bayroq2 =
| ismi ostida =
| boshlanish davri = [[3-avgust]] [[1934-yil]]
| tugash davri = [[26-noyabr]] [[1937-yil]]
| premyer =
| prezident =
| vitse-prezident =
| gubernator =
| vitse-gubernator =
| vazir =
| bosh vazir =
| birinchi vazir =
| monarx =
| noib =
| kansler = Adolf Gitler
| parlament = | lider = | hokim = | hokim yordamchisi = | hukmdor = | hukmdor yordamchisi = | yordamchisi = | muvaqqat = | muxolif = | oʻrinbosar = | oʻtmishdoshi = Kurt Shmitt
| vorisi = German Vilgelm Gering
| avvalgisi =
| keyingisi = | toj kiydirish marosimi = | 1belginomi = | 1matnnomi = | 2belginomi = | 2matnnomi = | 3belginomi = | 3matnnomi = | 4belginomi = | 4matnnomi =
| 5belginomi =
| 5matnnomi =
| tartib_2 = 4
| lavozim_2 = Reyxsbank prizidenti
| bayroq_2= Flag_of_Germany_(3-2_aspect_ratio).svg
| bayroq2_2=
| ismi ostida_2 =
| boshlanish davri_2 = [[22-dekabr]] [[1923-yil]]
| tugash davri_2 = [[7-mart]] [[1930-yil]]
| premyer_2 =
| prezident_2 = | vitse-prezident_2 = | gubernator_2 = | vitse-gubernator_2 = | vazir_2 = | bosh vazir_2 = | birinchi vazir_2 = | monarx_2 = | noib_2 = | kansler_2 = | parlament_2 = | lider_2 = | hokim_2 = | hokim yordamchisi_2 = | hukmdor_2 = | hukmdor yordamchisi_2 = | yordamchisi_2 = | muvaqqat_2 = | muxolif_2 =
| oʻrinbosar_2 =
| oʻtmishdoshi_2 = Rudolf Xavenshtayn
| vorisi_2 = Gans Lyuter
| avvalgisi_2 =
| keyingisi_2 = | toj kiydirish marosimi_2 = | 1belginomi_2 = | 1matnnomi_2 = | 2belginomi_2 = | 2matnnomi_2 = | 3belginomi_2 = | 3matnnomi_2 = | 4belginomi_2 = | 4matnnomi_2 = | 5belginomi_2 = | 5matnnomi_2 =
| tartib_3 = 6
| lavozim_3 = Reyxsbank prizidenti
| ismi ostida_3 =
| boshlanish davri_3 = [[17-mart]] [[1933-yil]]
| tugash davri_3 = [[20-yanvar]] [[1939-yil]]
| premyer_3 =
| prezident_3 = | vitse-prezident_3 = | gubernator_3 = | vitse-gubernator_3 = | vazir_3 = | bosh vazir_3 = | birinchi vazir_3 = | monarx_3 = | noib_3 = | kansler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hokim_3 = | hokim yordamchisi_3 = | hukmdor_3 = | hukmdor yordamchisi_3 = | yordamchisi_3 = | muvaqqat_3 = | muxolif_3 =
| oʻrinbosar_3 =
| oʻtmishdoshi_3 = Gans Lyuter
| vorisi_3 = Valter Funk
| avvalgisi_3 =
| keyingisi_3 =
| toj kiydirish marosimi_3 =
| 1belginomi_3 = | 1matnnomi_3 = | 2belginomi_3 = | 2matnnomi_3 = | 3belginomi_3 = | 3matnnomi_3 = | 4belginomi_3 = | 4matnnomi_3 = | 5belginomi_3 = | 5matnnomi_3 = | tartib_4 = | lavozim_4 = | ismi ostida_4 = | boshlanish davri_4 = | tugash davri_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vitse-prezident_4 = | gubernator_4 = | vitse-gubernator_4 = | vazir_4 = | bosh vazir_4 = | birinchi vazir_4 = | monarx_4 = | noib_4 = | kansler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hokim_4 = | hokim yordamchisi_4 = | hukmdor_4 = | hukmdor yordamchisi_4 =
| yordamchisi_4 =
| muvaqqat_4 =
| tugʻilgan sanasi = {{birth date|1877|1|22}}
| tugʻilgan joyi = [[Schleswig-Holstein|Shlezvig-Golshteynning]] Tinglef shahri Germaniya imperiyasi<br> <small>(hozirgi Tinglev, [[Daniya]] )
| vafot sanasi = {{vafot sanasi va yoshi|1970|6|3|1877|1|22}}
| vafot joyi = [[Munhen|Myunxen]], GFR<br>Myunxen sharqiy qabristoni
| vafot sababi =
| fuqaroligi =
| millati =
| turmush_oʻrtogʻi =Mansi Shaxt
| taʼlim = Kil Universiteti<br>Myunxen Universiteti<br>Yoxanneum akademik maktabi<br>Parij Universiteti<br>Berlin Universiteti<br>Leypsig Universiteti
| alma_mater =
| partiya =NDP (1926)<br>MSNIP (1943)
| unvoni =
| mansubligi =lyuteran
| imzosi=[[Fayl:Hjalmar Schacht signature.svg]]
}}
'''Yalmar Horas Griliy Shaxt''' ( {{Lang-de|Hjalmar Horace Greeley Schacht}} ; [[22-yanvar]] [[1877|1877-yil]], Tinglef, [[Schleswig-Holstein|Shlezvig-Golshteyn]] - [[3-iyun|3-iyun,]] [[1970|1970-yil]], [[Munhen|Myunxen]] ) - nemis davlat arbobi va moliyaviy rahbari, Germaniya milliy banki direktori (1916-1923), Reyxsbank prizidenti (1923-1930, 1933-1939 ), Reyx iqtisodiyot vaziri (1936-1937), portfelsiz Reyx vaziri (1937-1943).
[[Uchinchi reyx|Fashistlar Germaniyasining]] urush iqtisodiyotining asosiy tashkilotchilaridan biri. Asosiy harbiy jinoyatchilardan biri sifatida u [[Nyurnberg sud jarayoni|Nyurnbergdagi Xalqaro harbiy tribunalda]] sudga tortildi. 1946 yil 1 oktyabrda u to'liq oqlandi.
== Biografiya ==
1877 yil 22 yanvarda [[Schleswig-Holstein|Shlezvig-Golshteynning]] Tinglef shahrida (hozirgi Tinglev, [[Daniya]] ) tug'ilgan. Otasi - Vilgelm Lyudvig Leonard Maksimillian Shaxt [[Amerika Qoʻshma Shtatlari|Amerika Qo'shma Shtatlari]] ko'chib borib, fuqarolikni qabul qilgan, lekin u yerda oyoqqa tura olmay 7 yildan so'ng 1876 yilda Germaniyaga qaytgan. Onasi - Konstans Yustina Sofiya fon Eggers, Daniya baronining qizi bo'lgan{{Sfn|Лиакват Ахамед|2011}}.
Shaxtning ikkinchi va uchinchi ismlari ekssentrik amerikalik jurnalist va siyosatchi Horas Greliyning (AQSh prezidentligiga nomzod bo'lgan) ismi va familiyasini ifodalaydi. Birinchi ismi, Yalmarning kelib chiqish ildizlari Daniyaga borib taqaladi.
Kil universitetida tibbiyot [[Berlin universiteti|, Berlin universitetida]] nemis [[Filologiya|filologiyasi]] va [[Lyudvig Maksimilian nomidagi Myunxen universiteti|Myunxen universitetida]] siyosiy iqtisod bo'yicha tahsil olgan. 1899 yilda Kil universitetida siyosiy iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini oldi, so'ngra Berlinda professor Gustav fon Shmoller bilan iqtisod bo'yicha o'qishni davom ettirdi.
O'qishni tugatgandan so'ng, 1903-yildan "Drezdner banki"da ishladi (1908 yildan - direktor o'rinbosari bõldi).
[[Birinchi jahon urushi|Birinchi jahon urushi paytida]] [[Belgiya|u Belgiyadagi]] nemis bosqinchi hokimiyatlarining iqtisodiy boshqaruvida ishlagan. [[Miopiya|Shaxt miyopi]] tufayli harbiy xizmatdan ozod qilinadi {{Sfn|Лиакват Ахамед|2011}} .
[[1916|1916 yilda]] Germaniyaning xususiy Milliy bankining rahbari bo'ldi ( {{Lang-de|Nationalbank für Deutschland}} ) va keyinchalik uning hammuassisiga aylandi.
1918 yil noyabrda u Germaniya Demokratik partiyasini tuzishda ishtirok etdi. Bir necha yil o'tgach, u aristokratiya mulkini ekspropriatsiya qilish bo'yicha partiya pozitsiyasiga rozi bo'lmagani uchun uni tark etdi, chunki u buni xususiy mulkning asosiy huquqiga zid deb baholardi.
1923 yil 22 dekabrdan - Germaniya Reyxsbankining prizidenti bo'ldi. U<nowiki/>[[Giperinflyatsiya|giperinflyatsiyani]] to'xtatgan va markaning kursini barqarorlashtirgan bir qator juda samarali moliyaviy-iqtisodiy chora-tadbirlarni amalga oshirdi.
1930 yil mart oyida u Reyxsbank prezidenti lavozimidan iste'foga chiqdi ( Yung rejasidagi o'zgarishlarga rozi bo'lmaganligi sababli. Bu reja bir yil oldin referendumda tasdiqlangan edi).
Keyin u Amerika moliya korporatsiyasi J.P.Morganning bosh nemis vakili edi. 1931 yildan boshlab u NSDAPni qo'llab-quvvatladi va [[Adolf Hitler|A. Gitlerni]] yirik sanoatchilar va siyosatchilar bilan, xususan, " Gartsburg fronti " orqali yaqinlashishiga hissa qo'shdi.
1933 yil 17 martda Gitlerning parlament saylovlarida g'alaba qozonganidan so'ng, Shaxt yana Reyxsbankni boshqaruvini o'z qo'liga oldi va bu lavozimda G. Lyuterni o'rnini egalladi.
1934 yilda Shaxt Germaniyada kredit tizimi ustidan to'liq nazorat o'rnatdi, 22 iyundan - Reyx iqtisodiyot vaziri bo'ldi. 1934-yil 30-sentabrda u Gitlerga «Iqtisodiyotni safarbar qilish bo‘yicha ishlarning borishi to‘g‘risida»gi ma’ruzasini taqdim etdi, unda u Iqtisodiyot vazirligiga «urushga iqtisodiy tayyorgarlik» vazifasi yuklanganligini ta’kidladi.
[[Fayl:SchachtDavar.jpg|thumb|left|Yalmar Shaxt (chapda) Tehronga tashrifi. O'ngda iqtisod vaziri Ali Akbar Dovar. (1935-yil)]]
1935-yil 21-mayda u urush iqtisodiyoti boʻyicha bosh vakil etib tayinlandi, unga “urushga iqtisodiy tayyorgarlik koʻrish”ni boshlash topshirildi. Iqtisodiyot vazirligini ham, Reyxsbankni ham boshqarib, u harbiy sanoatni moliyalashtirish uchun marka kursi bilan o'ynash va "MEFO" veksellari bilan o'ynash uslubidan foydalandi.
1936 yil sentyabr oyida To'rt yillik reja uchun idora boshlig'i sifatida [[Gering German|G. Gering]] tayinlangach, Shaxt harbiy iqtisodiyotni boshqarish bo'yicha bir qator funktsiyalardan voz kechishga majbur bo'ldi.
1937 yil 5 sentyabrda ta'tilga chiqadi va 26 noyabrda uning o'rniga Iqtisodiyot vaziri etib V. Funk tayinlanadi. Gitlerning talabiga binoan Shaxt hukumatda portfelsiz imperator vaziri sifatida qoldi va Reyxsbank prezidenti lavozimini saqlab qoldi.
[[Fayl:Bundesarchiv Bild 183-R98364, Hjalmar Schacht, Adolf Hitler.jpg|thumb|Yalmar Shaxt va Adolf Gitler (1935-yil).]]
1938 yilda [[Anshlyus|Avstriyaning anshlyusidan]] keyin u Avstriya Milliy bankini tugatish va [[Avstriya]] bank tizimini butun nemis tizimiga qo'shish ishlariga rahbarlik qildi.
1939-yil 7-yanvarda u Gitlerga maktub yo‘llab, unda hukumat tutayotgan yo‘l Germaniya moliya tizimining qulashi va giperinflyatsiyaga olib kelishini ko‘rsatib, moliya ustidan nazoratni Imperiya Moliya Vazirligi va Reyxsbank qo‘liga topshirishni talab qildi. 20 yanvar kuni u Reyxsbank prezidenti lavozimini tark etdi, ammo portfelsiz vazir lavozimini saqlab qoldi. 1939 yil sentyabr oyida u Polshaga bostirib kirilishiga keskin qarshi chiqdi.
Shaxt, shuningdek [[Barbarossa rejasi|, SSSR bilan urushga]] salbiy munosabatda bo'lib, Germaniya urushda iqtisodiy sabablarga ko'ra mag'lub bo'ladi deb xisoblardi. 1941-yil 30-noyabrda u Gitlerga uning tuzumni qattiq tanqid qilib, maktub yo‘lladi.
1942 yil 22 yanvarda u Reyx vaziri lavozimidan iste'foga chiqdi.
1930-yillarda. Shaxt "SS reyxsfyurerining do'stlari davrasi " a'zosi edi , lekin keyinchalik Gitler rejimiga qarshi fitnachilar bilan aloqalarni davom ettirdi, lekin o'zi bu fitna ishtirokchisi emas edi. 1944 yil 21-iyulda "Gitlerga iyul oyida qilingan suiqasd" muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan so'ng, Shaxt hibsga olinadi va Ravensbryuk, Flossenbyurg va [[Daxau|Dahau]] kontslagerlarida saqlanadi.
===Ikkinchi jahon urushidan so'ng===
[[Fayl:Hjalmar-Horace-Greeley-Schacht.jpg|thumb|1947 yil]]
1945 yil may oyida Ittifoqchilar tomonidan ozod qilingan, ammo darhol Pustertalda (Avstriya) Amerika qo'shinlari tomonidan hibsga olingan. [[Nyurnberg sud jarayoni|Nyurnbergdagi Xalqaro harbiy tribunalda]] sud qilingan va 1946 yil 1 oktyabrda oqlangan. Keyin u 1947 yil aprel oyida Vyurtembergda nemis denasifikatsiyasi bo'yicha sudi tomonidan hibsga olindi va sakkiz yillik [[Katorga|og'ir mehnatga]] hukm qilindi.
Apellyatsiya bo'yicha ( [[Ludwigsburg|Ludvigsburgda]] ) oqlandi va 1948 yil 2 sentyabrda ozod qilindi. Keyinchalik Germaniyada bank sohasida ishlagan, "Shaxt GmbH" ( [[Dusseldorf|Dyusseldorf]] ) bank uyiga asos solgan va unga rahbarlik qilgan.
U 1970 yil 3 iyunda [[Munhen|Myunxenda]] vafot etadi.
== Insholar ==
* {{Книга|автор=Шахт Яльмар.|заглавие=Главный финансист третьего рейха. Признания старого лиса 1923-1948|место=М.|издательство=[[Центрполиграф]]|год=2011|страниц=511|isbn=978-5-9524-4975-6}}
== Qarang ==
{{Manbalar|2}}
== Adabiyot ==
* A. A. [https://исторический-сайт.рф/Взаимоотношения-Ялмара-Шахта-и-НСДАП-1.html Yalmar Shaxt va NSDAP o'rtasidagi munosabatlar] // XV Lebedev o'qishlari: Butunrossiya materiallari. ilmiy-amaliy konf. (Penza, 2014 yil 3 aprel). - Penza: GUMNITS PSU, 2014. S. 20-23.
* A. A. [https://исторический-сайт.рф/Ялмар-Шахт-в-оценках-современников-1.html Xjalmar Shaxt zamondoshlar] bahosida // Talaba va Rossiyaning kelajagi. XVII rus talabalari ilmiy konferentsiyasi tezislari / Ed. V.V. Volova M .: SSU nashriyoti, 2014 yil, 324-327-betlar.
* {{Книга|автор=[[Залесский К. А.]]|заглавие=Кто был кто в Третьем рейхе: Биографический энциклопедический словарь|ссылка=|место=М.|издательство=Астрель|год=2002|страницы=|страниц=944|isbn=5-17-015753-3}}
* {{Книга|автор=Лиакват А.|заглавие=[[Повелители финансов]]. Банкиры, перевернувшие мир|оригинал=Lords of Finance: The Bankers Who Broke the World|издательство=«[[Альпина Паблишер (издательство)|Альпина Паблишер]]»|год=2011|место=М.|страниц=467|isbn=978-5-9614-1568-1|ref=Лиакват Ахамед}}
* Шахт, Яльмар / Matveeva A.G. // Ignalilar - Shervinskiy. - M. : Katta rus entsiklopediyasi, 2017. - BILAN. 720. - ( Buyuk rus entsiklopediyasi : [35 jildda] / ch. ed. Yu.S.Osipov ; 2004-2017, jild. 34). - <nowiki>ISBN 978-5-85270-372-9</nowiki> .
* {{Книга|автор=Heinz Pentzlin.|заглавие=Hjalmar Schacht. Leben und Wirken einer umstrittenen Persönlichkeit|ссылка=|место=B.|издательство=Ullstein|год=1980|страницы=|страниц=295|isbn=3-550-07913-3}}{{Ref-de}}
* {{Книга|автор=John Weitz.|заглавие=Hitler's Banker: Hjalmar Horace Greeley Schacht|ссылка=https://archive.org/details/hitlersbankerhja00weit|место=Boston|издательство=Little Brown & Co|год=1997|страниц=361|isbn=0-316-92916-6}}{{En icon}}
* {{Книга|автор=André Wilmots.|заглавие=Hjalmar Schacht, Grand argentier d'Hitler|ссылка=|место=Brux.|издательство=Le Cri|год=2001|страницы=|страниц=246|isbn=2-87106-278-1}}{{Fr icon}}
* {{Книга|автор=Christopher Kopper.|заглавие=Hjalmar Schacht. Aufstieg und Fall von Hitlers mächtigstem Bankier|ссылка=|место=Münch.|издательство=Carl Hanser|год=2006|страницы=|страниц=432|isbn=3-446-40700-6}}{{Ref-de}}
== Havolalar ==
* [http://www.hrono.info/biograf/bio_sh/shaht.html Biografiya] // "Chronos" (rus. <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на русском языке">)</span>
* [http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/SchachtHjalmar/ Nemis tarixiy muzeyi veb-saytida qisqacha tarjimai hol]{{Ref-de}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на немецком языке">)</span>
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Holocaust/Schacht.html Yahudiy virtual kutubxonasi veb-saytida kon faoliyatining tahlili]{{En icon}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</span>
* [https://web.archive.org/web/20061231032152/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/GERschacht.htm Biografiya] ''spartacus.schoolnet.co.uk saytida''{{En icon}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</span>
* [https://spandau-prison.com/jalmar-shaht-prigovor-njurnbergskogo-tribunala/ Xalmar Shaxt.] [https://spandau-prison.com/jalmar-shaht-prigovor-njurnbergskogo-tribunala/ Nyurnberg tribunalining hukmi]
[[Turkum:Alifbo boʻyicha shaxsiyatlar]]
[[Turkum:1970-yilda vafot etganlar]]
[[Turkum:3-iyunda vafot etganlar]]
[[Turkum:1877-yilda tugʻilganlar]]
[[Turkum:22-yanvarda tugʻilganlar]]
[[Turkum:Reyxvazirlar]]
[[Turkum:Germaniya iqtisod vazirlari]]
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]
| 