Yangi yil: Versiyalar orasidagi farq

'''Yangi yil''' — [[Yil|eski yil]] tugaganidan keyin boshlanadigan navbatdagi yil; eski yilning tugashi va yangi yilning boshlanishi nishonlanadigan [[kun]]. Yilning boshlanishi turli [[xalq]]lardaxalqlarda har xil vaqtgatoʻgʻrivaqtga toʻgʻri keladi. Koʻpchilik mamlakatlarda, xususan, [[Yevropa|Yevropa mamlakatlari]] har yili Yangi yilni milliy bayram sifatida 1-yanvar ([[Yangi yil kuni]]) kunida nishonlashadi.<ref>{{Kitob manbasi|last=Forsythe|first=Gary |title=Time in Roman Religion: One Thousand Years of Religious History|url=https://books.google.com/books?id=hTDku_ZQ0JgC&pg=PA14|year=2012|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-52217-5|page=14}}</ref>. [[Hijriy yil hisobi]] qabul qilingan joylarda esa quyosh yilining turli sanalarida bayram qilinadi. [[Oʻrta Osiyo]] va [[Sharq|Sharq mamlakatlari]]da, shu jumladan, [[Oʻzbekiston]]da [[navroʻzNavroʻz]] bayramini Yangi yilning kirib kelishi tariqasida qadimdan keng nishonlanadi.

Yangi Yil bayrami insoniyatning eng qadimgi bayramlaridan biri boʻlib, qadimgi [[Bobil]] va qadimgi Misrda[[Misr]]da eramizdanmiloddan avvalgi 3000 yillikda birinchi marta nishonlanishni boshlagan. Garchi Yangi Yil sanalari maʼlum sivilizatsiyalar va madaniyatlarda turlicha nishonlangan boʻlishiga qaramasdan bayramning tub mohiyati bir hilligicha qolib kelgan, yaʼni Yangi Yil bu yangilanish, yangi maqsadlar va oʻtgan yilda qilingan ishlar yuzasidan ijobiy tahlil qilishga asoslangan. Masalan qadimgi Misrda Yangi Yil bayrami Nil daryosining eng toʻlib toshgan davriga, yaʼni Sentyabr oylariga toʻgʻri kelgan boʻlib, misrliklar uchun bu davr dexqonchilik uchun yangi davrni boshlanishi hisoblanib, Ra xudosi sharafiga bayram oʻtkizilib qurbonliklar qilingan. Bobilda yangi yil bahorning birinchi oyidagi yangi oyning tugʻilishi davriga toʻgʻri kelib dexqonchilik uchun yangi davrni boshlanishi boʻlib, yangi yilda dexqonchilikni moʻl koʻl boʻlishini soʻrab mabudlar sharafiga qurbonliklar qilinib bayram qilingan. Bizning qadimgi Oʻrta Osiyoda yangi yil Zardushtiylik[[zardushtiylik]] udumlariga koʻra bahorning dastlabki oylarida nishonlangan boʻlib, koʻkalamzorlikning kelishi va tabiatning uygʻonishi sifatida nishonlangan. Biz hozirgi kunda nishonlaydigan Navroʻz bayramimiz ana shu Zardoʻshtiylardanzardoʻshtiylardan qolgan urf-odatlarning mevasidir va uni hozirgi dinimiz Islomga umuman aloqadorligi yoʻqdir. Undan tashqari barcha davrlarda Yangi Yil bayrami turli hil dinlarga bogʻliq holda nishonlanishiga qaramasdan,uning asli xristianlarga borib taqaladi. ular o'zlarinioʻzlarini ilohini (musulmon uchun paygʻambar) Isoni[[Iso Masih|Iso]]ni shu kunda archa daraxti tagida tugʻulgan shuning uchun archa hamisha yashil rangda deb e'tiqod qilishadi.

Tarixda birinchi mata rasmiy jihatdan Yangi Yil bayrami qadimgi Rim imperiyasida Yuliy Sezar tomonidan ermil.avv. 46-yilda taʼsis etilgan boʻlib u 1 Yanvar-yanvar deb eʼlon qilingan. Bu bayramga asos qilinib qadimgi Rimdagi xudolardan biri Janus xudosi olingan boʻlib, u yangi yilning boshi va eski yilning ohirida tugʻilganligi aytiladi. Uning yuzi ikki tomonlama boʻlib, bir yuzi eski yilga, ikkinchi yuzi yangi yilga qaratilgan boʻlgan. 1-yanvar kuni qadimgi Rimda katta bayram tashkil etilgan boʻlib JanusYanus xudosi sharafiga turli hil sovgʻa salomlar ulashilgan. Lekin shu oʻrinda bir narsani taʼkidlab oʻtish lozim Rimliklar kalendari boʻyicha Yanvar oyi hozirgi dunyoda ishlatiladigan Grigorian kalendarining mart oyiga toʻgʻri kelgan.

Rim imperiyasining qulashi va Xristianizmningnasroniylikmning keng tarqalishi bilan Yangi Yil bayramini nishonlash har bir mamlakatda turlicha yoʻnalish oladi. Masalan Angliyada yangi yil aprel oyida nishonlansa, Fransiyada bu sana Paxsa bayrami haftasining birinchi kuniga toʻgʻri keladi, Xitoyliklarda 20-yanvar va 18-fevral oraligʻida har yilgi kalendarning oʻzgarishiga qarab oʻzgargan, Provaslav cherkovidagi xalqlarda (jumladan Ruslarda) yangi yil 13-yanvar atrofida nishonlangan, Italiyada esa Yangi Yil Iso alayhsalomni tugʻilgan kuni 25-dekabrda nishonlangan. Bu bayram xar bir xalqning iqlimi, hayot tarzi va jamiyatining rivojlanishiga qarab oʻzgargan. Oʻrta Osiyo va Yaqin sharqda bu bayram asosan bahorda nishonlangan boʻlib, keyinchalik Islomning kirib kelishi bilan koʻpchilik xalqlar bu bayramni nishonlashdan voz kechishgan, Oʻrta Osiyo, Eron va boshqa Navroʻz bayramini nishonlovchi xalqlar bundan mustasno.

Islom dinida ham Yangi Yil mavjud boʻlib u 15-16 iyul oylariga toʻgʻri kelib, Muharram deb ataladi. Aynan 622-yil 15 yoki 16 iyuldan boshlab Musulmonlar uchun Hijriy yil boshlangan hisoblanadi. Lekin bu sanalarning Islomda bayram sifatida oʻtkazilishi hamon bahsli boʻlib qolmoqda. Shia mazhabidagilar uchun bu sana muqaddas hisoblansa, Sunniylarda bu sanani bayram sifatida nishonlash bidat sifatida qaraladi. Lekin u ikkita mazhabdagi turli diniy yoʻnalishlarga qarab oʻzgarishi mumkin. Shuningdek Islom dini boshqa sivilizatsiyalar mahsuli boʻlgan barcha Yangi Yil bayramlarini (1-yanvar, 21-mart, Xitoy yangi yili, Iso alayhsalomalayhisalom tugʻilgan kuni) qatiyan rad qiladi.