Vikipediya

Shariat: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Wikified
Qator 1:
{{Islom}}
'''Shariat''' (arab.[[arabcha]]: شريعة — toʻgʻri„toʻgʻri yoʻlyoʻl“; islomda qonunchilik maʼnosida ishlatiladi)  — [[Islom]] huquq tizimi. Sharhida sof huquqiy masalalardan tashqari axloqiy meʼyorlar va amaliy diniy talablar hamda qonun turlari berilgan. Musulmon kishi uchun dunyoga kelishidan to oʻlimigacha yurish-turishini belgilovchi qoidalar toʻplami sifatida qaralgan.▼
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
▲'''Shariat''' (arab. — toʻgʻri yoʻl; islomda qonunchilik maʼnosida ishlatiladi) — Islom huquq tizimi. Sharhida sof huquqiy masalalardan tashqari axloqiy meʼyorlar va amaliy diniy talablar hamda qonun turlari berilgan. Musulmon kishi uchun dunyoga kelishidan to oʻlimigacha yurish-turishini belgilovchi qoidalar toʻplami sifatida qaralgan.
 
Ilk islomda jamiyatni huquqiy boshqarish Qurʼon asosida olib borilgan. Keyinroq musulmonlarning barcha ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va diniy faoliyatini qamrab oluvchi qonunlar majmuasiga ehtiyoj tugʻilgan. Islom xuquqshunoslari bir necha asr mobaynida shariat meʼyorlarini ishlab chiqqanlar. Sharhiga Qurʼon, sunnat, ijmo va qiyos asos qilib olingan. Shariat huquqiy tizim sifatida 11 —12-asrlarda tugal shakllangan. Bunda yozma va ogʻzaki diniy, madaniy, axloqiy, huquqiy, mahalliy urf-odat va anʼanalarning taʼsiri boʻlgan.
https://t.me/Muslim_Mind
 
Islomda sunniylik va shialikdagi Sh.shariat tizimlari oʻrtasida muayyan tafovutlar bor. Sunniylikda hanafiylik, molikiylik, shofiʼiylik, hanbaliylik, shialikda esa jaʼfariylik mazhabining oʻziga xos huquqiy tartiblari mavjud. AslidaSharhida davlat(xalifalik) xuquqiy meʼyorlari va majburiyati, meros, jinoyat, jazo, oila, nikoh huquqi, shuningdek, sud ishlarini yuritish vasiylik koʻrsatmalari berilgan. Shariat xususiy mulkni Alloh tomonidan belgilangan, Shi'adoimiy Islomva e'tiqodigaoʻzgarmas butkuldeb zidhisoblaydi.▼
Sh. huquqiy tizim sifatida 11 —12-asrlarda tugal shakllangan. Bunda yozma va ogʻzaki diniy, madaniy, axloqiy, huquqiy, mahalliy urf-odat va anʼanalarning taʼsiri boʻlgan.
 
[[Tasvir:Taliban beating woman in public RAWA.jpg|left|thumb|Tolibon diniy politsiyasi 2001-yil 26 avgustda Kobulda ayolni kaltaklamoqda, deb xabar beradi RAWA oʻzining yuzi ochgani uchun]]
▲Islomda sunniylik va shialikdagi Sh. tizimlari oʻrtasida muayyan tafovutlar bor. Sunniylikda hanafiylik, molikiylik, shofiʼiylik, hanbaliylik, shialikda esa jaʼfariylik mazhabining oʻziga xos huquqiy tartiblari mavjud. Aslida Shi'a Islom e'tiqodiga butkul zid.
[[Fayl:Mecca 2012.jpg|left|thumb|Makka.https://en.wikipedia.org/wiki/Mecca]]
Sharhida hukmlari 5 toifaga boʻlingan. Bular: farz yo vojib — bajarilishi muhim va majburiy hisoblangan xatti-harakatlar (Alloh yagonaligiga ishonish, namoz oʻqish, zakot berish, ro'za tutish, Haj ziyoratini ado etish kabilar); sunnat yo mustahab — majburiy emas, lekin maʼqul, lozim deb hisoblangan normalar (misol u-n: uylanish, sadaqa berish); muboh yo joiz — ragʻbatlantirilmaydigan va uni bajarmaslik gunoh hisoblanmaydigan ixtiyoriy xatti-harakatlar (misol u-n: bitim, savdo shartnomalari tuzish, safar qilish, yemoq, ichmoq va boshqalar); makruh — jazoga tortilmaydigan, ammo nomaʼqul hisoblanadigan xattiharakatlar (misol u-n: soʻkinish, kattalarning hurmatini oʻrniga qoʻymaslik, suvni ifloslantirish, hayvonlarga haddan ortiq yuk ortish); harom — qatiy ravishda taqiqlangan xatti-harakatlar (misol u-n: choʻchqa goʻshti isteʼmol qilish, aroq ichish, odam oʻldirish va boshqalar). Sh. jinoyat uchun qatʼiy, lekin odilona choralarni belgilab bergan.▼
 
▲Sharhida hukmlaribarcha xatti-harakatlar, dastlab 2 tur: harom va halolga ajratilgan. Keyinchalik shariat shakllanib tugallangan davrda 5 toifaga boʻlingan. Bular: farz yo vojib  — bajarilishi muhim va majburiy hisoblangan xatti-harakatlar (Alloh yagonaligiga ishonish, namoz oʻqish, zakot berish, ro'zaroʻza tutish, Haj ziyoratini ado etish kabilar); sunnat yo mustahab  — majburiy emas, lekin maʼqul, lozim deb hisoblangan normalar (misol u-n: uylanish, sadaqa berish); muboh yo joiz  — ragʻbatlantirilmaydigan va uni bajarmaslik gunoh hisoblanmaydigan ixtiyoriy xatti-harakatlar (misol u-n: bitim, savdo shartnomalari tuzish, safar qilish, yemoq, ichmoq va boshqalar); makruh  — jazoga tortilmaydigan, ammo nomaʼqul hisoblanadigan xattiharakatlar (misol u-n: soʻkinish, kattalarning hurmatini oʻrniga qoʻymaslik, suvni ifloslantirish, hayvonlarga haddan ortiq yuk ortish); harom  — qatiy ravishda taqiqlangan xatti-harakatlar (misol u-n: choʻchqa goʻshti isteʼmol qilish, aroq ichish, odam oʻldirish va boshqalar). Sh.Shariat jinoyat uchun qatʼiy, lekin odilona choralarni belgilab bergan.
SH. ilmlari islom dini va unga bogʻliq boʻlgan masalalarni qamrab olgan. Bular tajvid (qiroat), tafsir, hadis, fiqh ilmlari, fiqhning farʼiy (juzʼiy) qismlari hamda kalom ilmidan iboratdir. Sh. ilmlari qatoriga arab tili va adabiyoti ham kiritiladi, chunki ularsiz Sh. ilmlarini oʻrganish mumkin emas, deb hisoblanadi (yana q. [[Musulmon huquqi]]).▼
[[Fayl:Al-Aqsa Shine.jpg|left|thumb|Aqso masjidi]]
'''[[Qasos]]'''; Bu qabila ijtimoiy tuzumidagi qasos sifatida tushuniladigan va '''ijtimoiy tenglik asosida''' amalga oshiriladigan dastur. O'ldirilgan ayolmi, erkakmi, qul, elita yoki oddiymi, hisobga olib, qotilın qabilasidan o'ldirilganga teng kimdir o'ldiriladi. Masalan, qul uchun faqat qulni, ayol uchun ayolni o'ldirish mumkin edi.<ref name="isamveri.org">[http://isamveri.org/pdfdrg/D03380/2010_3_1/2010_3_1_NAMLIT.pdf]</ref> Qasosda ijtimoiy ekvivalentlikning sharti shundaki, agar quyi ijtimoiy sinfdagilar yuqori sinfdan kimnidir o'ldirsa, qasos qo'llaniladi. Ammo agar yuqori sinfdan kimdir quyi sinfdan kimnidir o'ldirsa, qasos olish mumkin emas, lekin dietani to'lash mumkin.▼
 
▲SH.Shariat ilmlari islom dini va unga bogʻliq boʻlgan masalalarni qamrab olgan. Bular tajvid (qiroat), tafsir, hadis, fiqh ilmlari, fiqhning farʼiy (juzʼiy) qismlari hamda kalom ilmidan iboratdir. Sh.Shariat ilmlari qatoriga arab tili va adabiyoti ham kiritiladi, chunki ularsiz Sh.shariat ilmlarini oʻrganish mumkin emas, deb hisoblanadi (yana q. [[Musulmon huquqi]]).
Qur'on 2: 178 da ijtimoiy tenglik shartini o'z ichiga oladi;▼
 
[[Tasvir:Slaves Zadib Yemen 13th century BNF Paris.jpg|thumb|left|13-asr qul bozori, Yaman. Shariatda qul va kanizaklar mulk sanaladi; sotib olinishi, sotilishi, ijaraga berilishi, hadya qilinishi, taqsimlanishi va meros qilib olinishi mumkin]]
"Sizlarga oʻldirilgan kishilar uchun ozod kishi muqobiliga ozod kishidan, qul uchun quldan, ayol kishi uchun ayoldan qasos olish farz qilindi. Endi kimga birodari tomonidan bir oz afv qilinsa, u holda yaxshilik bilan boʻyinsunish va chiroyli suratda tovon toʻlash lozimdir".([[Baqara surasi]]:178)▼
 
▲'''[[Qasos]]'''; Bu qabila ijtimoiy tuzumidagi qasos sifatida tushuniladigan va '''ijtimoiy tenglik asosida''' amalga oshiriladigan dastur. O'ldirilganOʻldirilgan ayolmi, erkakmi, qul, elita yoki oddiymi, hisobga olib, qotilın qabilasidan o'ldirilgangaoʻldirilganga teng kimdir o'ldiriladioʻldiriladi. Masalan, qul uchun faqat qulni, ayol uchun ayolni o'ldirishoʻldirish mumkin edi.<ref name="isamveri.org">[http://isamveri.org/pdfdrg/D03380/2010_3_1/2010_3_1_NAMLIT.pdf]</ref> Qasosda ijtimoiy ekvivalentlikning sharti shundaki, agar quyi ijtimoiy sinfdagilar yuqori sinfdan kimnidir o'ldirsaoʻldirsa, qasos qo'llaniladiqoʻllaniladi. Ammo agar yuqori sinfdan kimdir quyi sinfdan kimnidir o'ldirsaoʻldirsa, qasos olish mumkin emas, lekin dietani to'lashtoʻlash mumkin.
== Adabiyot ==
 
* Burhoniddin Margʻinoniy, Hidoya, 1j., T., 2000; Abdulvahhob Xallof, Usul ul fiqh (Islom qonunshunosligi asoslari), 1—2qism, T., 1997; 3—4 qism. T., 1999; Abdulhakim Sharʼiy Juzjoniy, Islom huquqshunosligi, hanafiy mazhabi va Oʻrta Osiyo faqixlari, T., 2002; Saidov A.H., Burhoniddin Margʻinoniy — buyuk huquqshunos, T., 1997; Husniddinov 3., Islom: yoʻnalishlar, mazhablar, oqimlar, T., 2000.▼
▲Qur'onQur’on 2: 178 da ijtimoiy tenglik shartini o'zoʻz ichiga oladi;
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
▲"Sizlarga„Sizlarga oʻldirilgan kishilar uchun ozod kishi muqobiliga ozod kishidan, qul uchun quldan, ayol kishi uchun ayoldan qasos olish farz qilindi. Endi kimga birodari tomonidan bir oz afv qilinsa, u holda yaxshilik bilan boʻyinsunish va chiroyli suratda tovon toʻlash lozimdir"lozimdir“.([[Baqara surasi]]:178)
 
== Adabiyotlar ==
▲* Burhoniddin Margʻinoniy, Hidoya, 1j., T., 2000; Abdulvahhob Xallof, Usul ul fiqh (Islom qonunshunosligi asoslari), 1—2qism, T., 1997; 3—4 qism. T., 1999; Abdulhakim Sharʼiy Juzjoniy, Islom huquqshunosligi, hanafiy mazhabi va Oʻrta Osiyo faqixlari, T., 2002; Saidov A.H., Burhoniddin Margʻinoniy  — buyuk huquqshunos, T., 1997; Husniddinov 3., Islom: yoʻnalishlar, mazhablar, oqimlar, T., 2000.
 
'''Shariat''' (''arab tilida:شريعة'') deganda Islom Huquqshunosligi tushuniladi. Ushbu soʻz "yoʻl" maʼnosini anglatadi.
 
{{OʻzME}}
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Shariat" dan olindi