Amerika Qoʻshma Shtatlari demografiyasi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Wikified
Qator 1:
[[Fayl:US Census Population Graph from 1790.svg|thumb|280x280px|1790 -yildan 2010 -yilgacha AQShda yashovchilar soni.]]
'''AQSHAQSh demografiyasi''' nisbatan qirgʻoqqa yaqin joylashgan boʻlib, aholining 57 % dan ortigʻi qirgʻoqdan 100 milyadan ortiq ichki qismda yashaydi (2003). <ref>[http://www.census.gov/prod/2005pubs/06statab/pop.pdf Statistical Abstract of the United States]</ref> Aholi punkti doimiy ravishda gʻarb va janubga siljiydi. [[Kaliforniya]] va [[Texas]] eng ko'pkoʻp aholi yashaydigan shtatlardir.
 
Ikkinchi jahon urushidan keyin tug'ilgantugʻilgan katta yosh guruhlari bundan mustasno, AQSh aholisining o'sishioʻsishi sekin deb ta'riflangantaʼriflangan. AQSh aholisi 2006 -yilda 300  million, 1967 -yilda 200  million va 1915 -yilda 100  milliondan oshdi. <ref>[http://socds.huduser.org/ 2003 Estimates of US Urban Population]</ref> AQSHAQSh aholisi 20-asrda uch baravar koʻpaydi, aholi soni yiliga taxminan 1,3 foizga oʻsdi. 2006 -yil 17 oktyabrda-oktabrda AQSh aholisi 300  milliondan oshdi.
 
== Irqlar ==
[[Fayl:Percentages of the us population by race - 2000.png|thumb|2000 -yilgi aholini ro'yxatgaroʻyxatga olish ma'lumotlarigamaʼlumotlariga ko'rakoʻra, amerikaliklarning ijtimoiy irqiy guruh bo'yichaboʻyicha taqsimlanishi.]]
[[Irqlar|Irq]] asosan siyosiy va ijtimoiy masala bo'libboʻlib, uning ta'riflaritaʼriflari va turli irqiy tasniflari mamlakatdan mamlakatga farq qiladi. AQSh ma'muriyatimaʼmuriyati aholini ro'yxatgaroʻyxatga olish va statistikada foydalanish uchun bir qator "poyga"„poyga“ ni belgilab qo'ydiqoʻydi. Bu irqiy sinflar ilmiy yoki antropologik tushunchalar emas , ijtimoiy-siyosiydir .<ref>{{Web manbasi|url=http://www.whitehouse.gov/omb/fedreg/1997standards.html|title=Revisions to the Standards for the Classification of Federal Data on Race and Ethnicity|date=October 30, 1997|publisher=OFFICE OF MANAGEMENT AND BUDGET}}</ref> Etnik kelib chiqishiga va shaxsning kelib chiqishiga qarab toifalar mavjud. AQSh aholini ro'yxatgaroʻyxatga olish kontekstida doimiy yashovchilar o'zlariningoʻzlarining etnik kelib chiqishini hisobga olishadi . O'zOʻz hisobotlariga ko'rakoʻra, aholini ro'yxatgaroʻyxatga olish byurosi odamlarni olti xil irqqa ajratadi: oqlar (bu guruhga Evropa, Yaqin Sharq yoki Shimoliy Afrikadan kelganlar kiradi), qora va [[Afro-amerikaliklar]], tubjoy amerikaliklar va alyaskaliklar, osiyoliklar (ishlari Sharqiy Osiyoda bo'lganlarboʻlganlar). Janubi-Sharqiy Osiyo yoki Janubiy Osiyo) . Tinch okeani orollari va nihoyat "boshqa„boshqa irq"irq“. Latino (ispan) irqidan qat'iqatʼi nazar, ispan madaniyatiga mansub yoki ildizlari bo'lganboʻlgan odamlarni o'zoʻz ichiga oladi<ref>{{Web manbasi|url=http://www.census.gov/prod/2001pubs/cenbr01-1.pdf|title=Overview of Race and Hispanic Origin|publisher=United States Census Bureau|date=22.12.2008|language=en}}</ref>.
 
2000 -yilgi aholini ro'yxatgaroʻyxatga olishda 97,6 foiz faqat bitta poyga borligini ma'lummaʼlum qilgan. 75,1 % oq , 12,3 % qora tanli yoki afro-amerikalik , 0,9 % tubjoy amerikalik yoki eskimos , 3,6 % osiyolik , 0,1 % Tinch okeani tub aholisi va 5 % 5 “boshqa„boshqa irq”irq“ ekanligini ma’lummaʼlum qilgan. Xuddi shu aholini ro'yxatgaroʻyxatga olishda 15,2 % nemis (amerikalik) , 12,9 % afro-amerikalik , 10,9 % irland (amerikalik) , 8,7 % britaniyalik , 7,3 % hisoblangan 3 % [[Meksikaliklar|meksikalik]], 5,6 % [[Italyanlar|italyan]] (amerikalik), 3,9 % frantsuz tilida so'zlashuvchisoʻzlashuvchi (frantsuz, kajun va kanada), 3,6 % latino (o'zigaoʻziga xos Lotin Amerikasi mamlakati deb e'loneʼlon qilganlar bundan mustasno), 3,2 % o'zoʻz oilasini [[Polyaklar|polyak]], 1,7 % shotland, 1,6 % deb hisoblaydi. [[Gollandlar]], 1,6 % [[norveglar]] (amerikalik norveglar) va 1,5 % shotland-irlandlar. 1,5 % o'zinioʻzini hindistonlik deb bilgan<ref>{{Web manbasi|url=http://pewhispanic.org/reports/report.php?ReportID=85|title=U.S. Population Projections: 2005–2050|date=2.11.2008|publisher=Pew Research Center}}</ref>.
 
2005 -yilda AQSh aholisining 14 % ispaniy edi. Mavjud tendentsiyalar davom etsa, 2050 -yilga kelib latinolarning ulushi 29 foizga ko'tariladikoʻtariladi va barcha oq tanlilar ulushi 47 foizga tushadi. Ispaniyalik bo'lmaganboʻlmagan oq tanlilarning mutlaq soni ortib bormoqda, ammo ularning ulushi kamayib bormoqda. Immigrantlarning umumiy aholi sonidagi ulushi 12 foizdan 19 foizga oshadi. <ref>{{Kitob manbasi|title=Szucs, Loretto Dennis & Hargreaves Luebking, Sandra (Ed.): The Source - A Guidebook to American Genealogy , s. 361. Üçüncü baskı. Ancestry Yayıncılık, 2006. ISBN 1593312776 . Kitabın çevrimiçi versiyonu .}}</ref>
 
Qo'shmaQoʻshma Shtatlarda taxminan bir million lo'liloʻli bor. Ular irqi yoki diniga qarab tasniflanmagan va ko'pchilikkoʻpchilik lo'lilarloʻlilar o'zlariningoʻzlarining etnik kelib chiqishini yashirishadi. Romanlarning eng katta aholisi Oregon shtatida joylashgan. Birinchi rumliklar mamlakatga, ehtimol Kristofer Kolumbning uchinchi sayohatida kelgan va shundan beri Yevropadagi ta'qiblaritaʼqiblari uchun surgun qilingan. Immigratsiyaning eng katta toʻlqinlari 1850-yilda Britaniya orollaridan, 1864-yildan keyin Sharqiy Yevropadan va 1989-yilda kommunizm qulagandan keyin kelgan. Roman tili hali ham Qo'shmaQoʻshma Shtatlarda yashaydigan tildir.<ref>{{Kitob manbasi|title=Heikinheimo, Mikko: Romanit, s. 138–142. Mediapinta, 2015. ISBN 978-952-235-886-8.}}</ref>
 
== Din ==
[[AQSHAQSh konstitutsiyasi]] barcha dinlarni himoya qiladi va dinlar va davlat oʻrtasidagi yevropacha aloqalarni taqiqlaydi. Shimoliy Amerikaga kelgan ilk muhojirlarning ko'pchiligikoʻpchiligi Evropadagi diniy ta'qiblardantaʼqiblardan qochib ketishgan. Masalan, 1620 -yilda yuzdan ortiq puritanlar Mayflower kemasida Angliyani tark etib, Yangi Angliyada birinchi doimiy aholi punkti - — Plimut shahrini tashkil etishdi. Diniy va etnik ta'qiblartaʼqiblar shundan so'ngsoʻng Shimoliy Amerikaga qochib ketdi, bunga yahudiylarning fashistlar Germaniyasidan surgun qilinishi misol bo'laboʻla oladi. Diniy ta'qiblartaʼqiblar Qo'shmaQoʻshma Shtatlarda ham qochib ketdi, masalan, mormonlar cho'lningchoʻlning o'rtasidaoʻrtasida joylashgan Solt-Leyk-Siti mintaqasiga ko'chibkoʻchib o'tishdioʻtishdi.
 
2014 -yilgi so'rovsoʻrov natijalariga ko'rakoʻra, AQSh aholisining 46,5 foizi [[Protestantizm|protestant]], 20,8 foizi katolik , 1,6 foizi mormon va 1,2 foizi boshqa nasroniylardir. 1,9 % [[yahudiylar]] , 0,9 % [[Musulmon|musulmonlar]] , 0,7 % [[Buddist|buddistlar]] , 0,7 % [[hindular]] va 1,8 % boshqa dinlar . Aholining 22,8 foizi dindor emas<ref>{{Web manbasi|url=http://www.pewforum.org/2015/05/12/americas-changing-religious-landscape/|title=America’s Changing Religious Landscape|date=12.05.2015|publisher=Pew Research Center}}</ref>.
 
Eng katta yagona konfessiya [[katolik cherkovi]] bo'lib boʻlib, undan keyin Janubiy Baptistlar Konventsiyasi joylashgan bo'libboʻlib, u asosan afro-amerikalik va kavkaz jamoatlariga bo'linganboʻlingan.
 
== Tillar ==
[[Fayl:United States Population by Age Sex and Marital Status.svg|thumb|AQSh aholi piramidasi]]
Mamlakatda rasmiy til yo'qyoʻq, ammo shtatlar o'zoʻz tilini tanlashda erkindir. AQSh aholisining aksariyati ingliz tilida so'zlashadisoʻzlashadi (aholining 82 foizi). Native English, American English, Buyuk Britaniyada so'zlashadigansoʻzlashadigan ingliz tilidan o'ziningoʻzining lug'atlugʻat boyligi va urg'usiurgʻusi bilan farq qiladi.
 
[[Ispan tili]] Qo'shmaQoʻshma Shtatlarda ikkinchi eng ko'pkoʻp gapiriladigan tildir. Bu tilda asosan Lotin Amerikasi va Ispaniyadan kelgan muhojirlar yoki immigrantlarning avlodlari gaplashadi. Xuddi shunday, ispan tilida ravon so'zlashadigansoʻzlashadigan ko'plabkoʻplab ispaniy bo'lmaganboʻlmagan amerikaliklar bor. Ispan tili odatda ikkinchi til sifatida o'rgatiladioʻrgatiladi. Xususan , ispan tili Texas , Nyu-Meksiko , Arizona , Kaliforniya , Florida va Nyu-York kabi ispaniylar yashaydigan hududlarda o'qitiladioʻqitiladi. 30  milliondan ortiq amerikaliklar, aholining qariyb 12 foizi ispan tilida so'zlashadisoʻzlashadi, bu Qo'shmaQoʻshma Shtatlarni ispan tilida so'zlashuvchisoʻzlashuvchi aholi soni bo'yichaboʻyicha Meksika, Kolumbiya, Ispaniya va Argentinadan keyin beshinchi o'rinnioʻrinni egallaydi.
 
Xitoy, asosan kanton tili, Qo'shmaQoʻshma Shtatlarda uchinchi eng ko'pkoʻp gapiriladigan tildir. Bu Amerika Xitoy aholisi orasida deyarli butunlay gapiriladi. 2  milliondan ortiq amerikaliklar xitoy lahjalarida gaplashadi.
 
Boshqa Yevropa tillari ham keng tarqalgan. [[Fransuz tili|Frantsuz tili]] to'rtinchitoʻrtinchi eng katta til bo'libboʻlib, asosan frantsuz, gaiti yoki kanada frantsuzlarining kichik aholisi gapiradi. Sobiq frantsuz mustamlakasi tarkibiga kirgan Meyn va Luiziana shtatlarida u keng tarqalgan bo'libboʻlib, ingliz tilidan tashqari, shtatning de-fakto rasmiy tili sifatida hamon foydalaniladi.
 
[[Tagal tili|Tagalog]] va [[Vyetnam tili|Vetnam tillari]] Qo'shmaQoʻshma Shtatlarda milliondan ortiq so'zlashuvchilargasoʻzlashuvchilarga ega, deyarli butunlay yangi immigrantlar orasida.
 
== Ta'limTaʼlim ==
[[Fayl:Vet Student Wisc 2005.jpg|thumb|Amerikalik talabalar]]
Qo'shmaQoʻshma Shtatlardagi ta'limtaʼlim, birinchi navbatda, shtatlar zimmasida. Maktab ta'limitaʼlimi maktabgacha ta'limdantaʼlimdan keyin boshlanadi va uch bosqichga bo'linadiboʻlinadi: boshlang'ichboshlangʻich, o'rtaoʻrta va o'rtaoʻrta maktab, keyin siz oliy ta'limgataʼlimga o'tishingizoʻtishingiz mumkin.<ref>{{Web manbasi|url=http://www2.ed.gov/about/offices/list/ous/international/usnei/us/edlite-structure-us.html|title=Structure of U.S. Education|date=26.11.2011|publisher=U.S. Department of Education}}</ref> Ta'limTaʼlim qonunlari va talablari shtatdan shtatga sezilarli darajada farq qiladi. Eng ko'pkoʻp uchraydigan yosh - — olti, oxirgi yosh — - o'noʻn olti. O'rtaOʻrta maktab, 7-12 yoki 8-12. U sinflarni qamrab oladi va ba'zanbaʼzan ikki bo'limgaboʻlimga (kichik va katta) bo'linadiboʻlinadi. Ko'pginaKoʻpgina o'rtaoʻrta maktablarda IB darajasiga ega bo'lishboʻlish mumkin, ammo bu qo'shimchaqoʻshimcha semestrni talab qilishi mumkin<ref>{{Web manbasi|url=http://globaled.us/wwcu/background/United-States.htm|title=United States of America - Education system|publisher=Higher Education Systems Database|date=26.11.2011}}</ref>.
 
2009 -yilgi PISA solishtirishda savodxonlik va fan boʻyicha AQSHAQSh talabalari OECD oʻrtachasiga yaqin,<ref>{{Web manbasi|url=http://nces.ed.gov/surveys/pisa/pisa2009highlights_2.asp|title=Reading Literacy Performance of 15-year-olds|publisher=PISA 2009 Results|date=26.11.2011|language=en}}</ref> lekin matematika boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha past edi. <ref>{{Web manbasi|url=http://nces.ed.gov/surveys/pisa/pisa2009highlights_3.asp|title=Mathematics Literacy Performance of 15-year-olds|date=26.11.2011|language=en|publisher=National Center for Education Statistics}}</ref>
 
2009 -yilda davlat maktablarida 49,4  million va xususiy maktablarda 4,7  million talaba bor edi. Xususiy maktablarning 68 % diniy yo'naltirilganyoʻnaltirilgan.
 
2007-yilda ota-onalarning maktabning diniy va axloqiy qadriyatlari, muhiti yoki taʼlim darajasidan noroziligi tufayli 1,5  million uyda taʼlim olgan oʻquvchilar bor edi.
 
Qo'shmaQoʻshma Shtatlardagi kollejlar davlat yoki xususiydir. Oliy maktab o‘quvchilarining qariyb 70 % davlat maktablarida o‘qiydi, bu ko‘pincha xususiy maktablarga qaraganda arzonroqdir. To'rtToʻrt yillik davlat universitetida o'quvoʻquv yili o'rtachaoʻrtacha 15 000 dollarni tashkil qiladi, lekin xususiy savdo kollejida bu narx ikki baravar oshishi mumkin. Ko'pginaKoʻpgina kunduzgi talabalar stipendiya (qarz yoki stipendiya) oladi, bu xarajatlarning yarmini qoplaydi. Grantlar nafaqat akademik yutuqlar, balki badiiy yoki sport qobiliyatlari yoki ozchilik guruhiga a'zolikaʼzolik uchun ham mavjud. Shunga qaramay, ko'pkoʻp ota-onalar o'zoʻz farzandlarini kollejga yillar davomida saqlab qolishadi. Turli xil taqqoslashlar bilan aytganda, dunyodagi eng yaxshi universitetlarning aksariyati amerikaliklardir. Ro'yxatdaRoʻyxatda Garvard, Berkli va Stenford universitetlari yetakchilik qilmoqda.<ref>{{Web manbasi|url=http://www.arwu.org/|title=Academic ranking of World universities 2011|date=3.3.2012|language=en|publisher=ARWU}}</ref>
 
== Manbalar ==
{{manbalar}}
<references />
 
== Havolalar ==
 
* [https://www.census.gov/ Census.gov]{{Commons turkum|Demographics of the United States}}
* [https://www.socialexplorer.com/ Social Explorer]
 
{{Tashqi havolalar}}
 
 
[[Turkum:Amerika Qoʻshma Shtatlari loyihasi maqolalari]]