Makka: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
MalikxanBot (munozara | hissa)
k Bot v1: Tuzatmalar
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Makka''' ([[Arab tili|arabcha]]: مكّة المكرمة‎ ''Makkah Al-Mukarramah'') — [[musulmonlar]] uchun muqaddas hisoblanadigan shahar. [[Saudiya Arabistoni]]<nowiki/>ning gʻarbida, [[Qizil dengiz|Qizil dengizdan]] 70&nbsp;km uzoqlikda joylashgan. [[Hijoz|Hijoz viloyatining]] maʼmuriy markazi. Aholisi 2 mln. kishidan ortiq (2020). Aholi soni boʻyicha [[Ar-Riyod]] va [[Jidda|Jiddadan]] keyin uchinchi oʻrinda turadi. Bu shaharni arablar Umm ul-Qurro, Umm ul-Madoin, yaʼni shaharlar onasi deb yuritadilar. [[Qurʼon|Qurʼonda]] „Bakka“ nomi bilan kelgan. Makkada musulmonlar [[haj]] qiladigan — musulmonchilikning beshinchi ahkomi bajariladigan [[Kaʼba]] joylashgan.
'''Makka''' (arab. Umm ul-Quro, Umm ulMadoin — shaharlar onasi va boshqalar) — Saudiya Arabistonining gʻarbiy qismidagi shahar, Qizil dengizdan 70&nbsp;km uzoqdikda joylashgan. Hijoz viloyatining maʼmuriy markazi. Aholisi 1 mln. kishiga yaqin (2001); haj vaqtida (hajga keluvchilar hisobiga) 2 mln.dan oshadi.
 
ziyoratgohi. Musulmon rivoyatlariga koʻra, Makkada [[Odamato]] va [[Momohavo]] hamda [[Shis alayhis-salom|Shis]], [[Ibrohim alayhis-salom|Ibrohim]], [[Ismoil alayhis-salom|Ismoil]] va [[Hojar]] yashaganlar. Makka shahrigaga qachon asos solingani maʼlum emas.
M. qad. shahar, asos solingan yili nomaʼlum. Dastlab Zamzam bulogʻi atrofida aholi turar joylari paydo boʻlgan. M. ilk bor Ptolemey asarlarida Makoraba deb qayd etilgan. Miloddan avvalgi 2—1ming yilliklarda M. arab qabilalari uchun muqaddas joy hisoblangan. Islom paydo boʻlishidan avval Sharq bilan Oʻrta dengiz boʻyi davlatlari oʻrtasidagi savdoda muhim oʻrin tutgan. Milodiy 5-asr oʻrtalarida M. quraysh qabilasi qoʻliga oʻtdi. Shu davrda quraysh qabilasining boshligʻi Zayd bin Kilob (Qusay laqabi bilan mashhur) Kaʼba atrofidagi yerlarni oʻz qabiladoshlariga boʻlib berdi. Qusay va uning avlodlari oʻtkazgan islohotlar natijasida M. tez suratlar bilan oʻsdi, bozorlar koʻpayib, ziyoratchilar uchun yangi quduklar qazildi. 6-asr oxiri — 7-asr boshida shahar Arabiston ya.o.ning faqat savdo va diniy emas, balki siyosiy markaziga ham aylandi. Shunday vaziyatda M.da yakkaxudolik (tavhid)ga asoslangan islom dinining targʻiboti boshlandi. M.da Muhammad tugʻilgan, 7-asrdan musulmonlarning muqaddas shahri va ziyoratgohi.
 
Makka qadimiy shahar, asos solingan yili nomaʼlum. Dastlab [[Zamzam|Zamzam bulogʻi]] atrofida aholi turar joylari paydo boʻlgan. Miloddan avvalgi 2—1ming yilliklarda Makka arab qabilalari uchun muqaddas joy hisoblangan. Makka ilk bor yunon tarixchisi [[Ptolemey Klavdiy|Ptolemey]] asarlarida Makoraba nomi bilan tilga olingan va bu yerda milodiy II asrda ibodatxona mavjudliga aytib oʻtilgan. [[Islom]] paydo boʻlishidan avval Makka majusiy arab qabilalarining diniy hamda Sharq bilan [[Oʻrta dengiz]] boʻyi davlatlari oʻrtasidagi savdoda muhim oʻrin tutgan. Islom vujudga kelishidan koʻp asrlar ilgari Makkadagi Kaʻba ibodatxonasi arab qabilalarining ziyorat markazi boʻlib, unda qabila xudolarining [[sanam]]lari saqlangan.
610 yil Muhammad M. yaqinidagi Hiro togʻida oʻziga birinchi bor vahiy, yaʼni Qurʼon oyatikarimalari nozil boʻlganini eʼlon qildi. 622 yilda musulmon jamoasi M. bilan raqobatlashib kelgan Yasrib (Madina) shahriga koʻchib oʻtdi (qarang [[Hijra]]). 630 yilda shahar musulmonlar qoʻl ostiga oʻtdi va M.ga haj qilish islomning 5 arkonidan biriga aylandi. Umaviylar davrida (661—750) shahar qiyofasi keskin oʻzgardi: koʻp qavatli qasr, saroylar paydo boʻldi. Bagʻdod xalifaligi (750—1258) inqirozga uchragandan soʻng M. Fotimiylar, Ayyubiylar va mamluklar qoʻl ostiga, keyinchalik Usmonli turk saltanati to-beligiga (1517) oʻtdi. 1916-yildan M. — Hijoz qirolligi poytaxti. 1924-yil Ibn Saʼud qoʻshinlari M.ni ishgol etdi. 1932-yildan Saudiya Arabistoni tarkibida.
 
M.Milodiy qad.V shahar, asos solingan yili nomaʼlum. Dastlab Zamzam bulogʻi atrofida aholi turar joylari paydo boʻlgan. M. ilk bor Ptolemey asarlarida Makoraba deb qayd etilgan. Miloddan avvalgi 2—1ming yilliklarda M. arab qabilalari uchun muqaddas joy hisoblangan. Islom paydo boʻlishidan avval Sharq bilan Oʻrta dengiz boʻyi davlatlari oʻrtasidagi savdoda muhim oʻrin tutgan. Milodiy 5-asr oʻrtalarida M.Makka [[quraysh]] qabilasi qoʻliga oʻtdioʻtadi. Shu davrda quraysh qabilasining boshligʻi Zayd bin Kilob (Qusay laqabi bilan mashhur) Kaʼba atrofidagi yerlarni oʻz qabiladoshlariga boʻlib berdi. Qusay va uning avlodlari oʻtkazgan islohotlar natijasida M.Makka tez suratlarsurʼatlar bilan oʻsdi, bozorlar koʻpayib, ziyoratchilar uchun yangi quduklar qazildi. 6-VI asr oxiri — 7-VII asr boshida shahar Arabiston ya.o.ningyarimorolining faqat savdo va diniy emas, balki siyosiy markaziga ham aylandi. Shunday vaziyatda M.daMakkada yakkaxudolik ([[tavhid]])ga asoslangan islom dinining targʻiboti boshlandi. M.daMakkada 571-yilda [[Muhammad|Muhammad paygʻambar]] tugʻilgan, 7-VII asrdan musulmonlarning muqaddas shahri va ziyoratgohiziyoratgohiga aylangan.
M.dagi Al-Masjid alharom va Baytulloh alharom—Kaʼba musulmonlar uchun muqaddas ziyoratgoh.
 
deb610-yilda ataladiganMuhammad Makka yaqinidagi Hiro togʻida oʻziga birinchi bor [[vahiy]], yaʼni Qurʼon oyati-karimalari nozil boʻlganini eʼlon qildi. 622-yilda musulmon jamoasi Makka bilan raqobatlashib kelgan [[Madina (shahar)|Yasrib (Madina)]] shahriga hijratkoʻchib qilganlaroʻtdi (qarang [[Hijra]]). 630-yilda shahar musulmonlar qoʻl ostiga oʻtdi va Makkaga haj qilish islomning 5 arkonidan biriga aylandi. [[Tasvir:mecca-1850.jpg|thumb|right|Makka 1850-yil]]Rivoyatga koʻra, qadimgi Jurhum, Xuzoʻa qabilalari, 4-IV asr oxiridan esa, [[Quraysh qabilasi]] koʻchib kelib yashay boshlagan. 6-7VI-VII asr oʻrtalarida [[Kaʻba]]danKaʻbadan 800—900 metr shimoli-sharqqa va taxminan 500 m janubi-gʻarbga choʻzilgan vodiy boʻylab aholi istiqomat qilardi. Markazda, Kaʼbadan janubroqda [[bozor]] boʻlgan. Turar-joylar devorlar bilan oʻralgan katta hovlilardan iborat boʻlib, hovli ichida qavmi qarindosh oilalarning imoratlari joylashgan. Oʻsha vaqtda Makkada 6-7 ming aholi yashagan. Makkada
M. aholisi, asosan, hajga kelganlarga xizmat koʻrsatish, ibodat qiluvchilar uchun diniy buyumlar (maxsus kiyimlar, yaʼni ihrom, tasbeh, atirlar, Zamzam suvi uchun idishlar) tayyorlash bilan shugʻullanadi. Gilam toʻqish korxonalari, ustaxonalar mavjud. Umm al-Quro unti bor (1981). M. savdo va avtomobil yoʻllari tuguni. Avtomobil yoʻllari shaharni Arriyod, Madina va Jidda shaharlari bilan bogʻlaydi. == Adabiyot ==
sugʻorish uchun [[suv]] yoʻqligi, muqaddas hududda [[dehqon]]chilik va ov bilan shugʻullanish
man qilingani ustiga atrofdaga qabilalar uchun muqaddas hisoblangani tufayli qurayshlarning savdo bilan mashgʻul boʻlishiga toʻgʻri kelgan.
 
[[Umaviylar]] davrida (661—750) shahar qiyofasi keskin oʻzgardi: koʻp qavatli qasr, saroylar paydo boʻldi. [[Bagʻdod xalifaligi]] (750—1258) inqirozga uchragandan soʻng Makka [[Fotimiylar]], [[Ayyubiylar]] va [[mamluklar]] qoʻl ostiga, keyinchalik [[Usmonlilar imperiyasi|Usmonli turk saltanati]] tobeligiga (1517) oʻtdi. 1916-yildan Makka — Hijoz qirolligi poytaxti. 1924-yil [[Abdulaziz ibn Abdurahmon as-Saud|Ibn Saʼud]] qoʻshinlari Makkani ishgʻol etadi va Makka shahrida u Hijoz va Najd davlati qiroli deb e'lon qilinadi. 1932-yilda bu davlat Saudiya Arabistoni nomini oldi.
 
MMakkadagi Al-Masjid al-harom (Baytulloh) — Kaʼba musulmonlar uchun muqaddas ziyoratgoh. Baytullohga har yili millionlab musulmonlar [[umra]] va haj ziyoratlari uchun tashrif buyurishadi.[[Tasvir:Makkah-1910.jpg|thumb|Makka 1910-yil]]Makka aholisi, asosan, hajga kelganlarga xizmat koʻrsatish, ibodat qiluvchilar uchun diniy buyumlar (maxsus kiyimlar, yaʼni [[Ehrom|ihrom]], [[Tasbih|tasbeh]], atirlar, Zamzam suvi uchun idishlar) tayyorlash bilan shugʻullanadi. Gilam toʻqish korxonalari, ustaxonalar mavjud. Umm al-Quro untiuniversiteti bor (1981). M.Makka savdo va avtomobil yoʻllari tuguni. Avtomobil yoʻllari shaharni ArriyodAr-Riyod, Madina va Jidda shaharlari bilan bogʻlaydi. == Adabiyot ==
* Hasanov A.A., Makka va Madina tarixi, T., 1992; Inogʻomov SR., Saudiya Arabistoni podshohligi, T., 1998; Abbud Gassan Axmad, Sovremennoye korolevstvo Saudovskaya Araviya, T., 2002.
 
Qator 14 ⟶ 20:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
'''Makka''' ({{lang-ar|مكّة المكرمة‎}} ''Makkah Al-Mukarramah'') — musulmonlarning muqaddas shahri. Saudiya Arabistonining gʻarbida, Qizil dengiz sohilidan 80&nbsp;km uzoqlikda togʻlar orasida joylashgan bu shaharni arablar Umm ul-Qurro, Umm ul-Madoin, yaʼni shaharlar onasi deb yuritadilar. Qurʻonda „Bakka“ nomi bilan kelgan. U Hijozning maʼmuriy va savdo markazi, musulmonlar haj qiladigan — musulmonchilikning beshinchi ahkomi bajariladigan joy. Qurʻoni karim 114 surasining 86 tasi Makkada nozil boʻlgan. M.da Kaʼba bilan bosh masjid — Harom masjidi bor. Makka — Muhammadning vatanlari, arablarning qadimgi
ziyoratgohi. Musulmon rivoyatlariga koʻra, Makkada Odamato va [[Momohavo]] hamda [[Shis alayhis-salom|Shis]], [[Ibrohim alayhis-salom|Ibrohim]], [[Ismoil alayhis-salom|Ismoil]] va [[Hojar]] yashaganlar. Makka shahrigaga qachon asos solingani maʼlum emas.
[[Tasvir:mecca-1850.jpg|thumb|right|Makka 1850-yil]]
[[Tasvir:Makkah-1910.jpg|thumb|Makka 1910-yil]]
Ilk bor [[Zamzam bulogʻi]] tevaragida aholi yashash maskanlari paydo boʻlgani haqida
maʼlumot bor. [[Islom]]ga qadar Makka [[majusiy dini|majusiy]] [[arab qabilalari]]ning diniy hamda Sharq bilan [[Oʻrta dengiz]] boʻyidagi davlatlar oʻrtasidagi muhim savdo markazi boʻlgan. Islom vujudga kelishidan koʻp asrlar ilgari Makkadagi [[Kaʻba ibodatxonasi]] arab qabilalarining
ziyorat markazi boʻlib, unda qabila xudolarining [[sanam]]lari saqlangan. Shahar birinchi
marta [[yunonlar|yunon]] tarixchisi [[Ptolemey]] asarlarida Makoraba nomi bilan tilga olingan va bu yerda milodiy 2-asrda ibodatxona mavjudliga aytib oʻtilgan. Makkada paygʻambar [[Muhammad]] tavallud topganlar va shu yerda islom targʻibotini boshlaganlar.
Muhammad [[622|622 yil]] oʻz [[sahobalar]]i bilan Makkadan Yasrib (keyinchalik al-Madina
deb ataladigan) shahriga hijrat qilganlar. Rivoyatga koʻra, qadimgi Jurhum, Xuzoʻa qabilalari, 4-asr oxiridan esa, [[Quraysh qabilasi]] koʻchib kelib yashay boshlagan. 6-7-asr oʻrtalarida [[Kaʻba]]dan 800—900 metr shimoli-sharqqa va taxminan 500 m janubi-gʻarbga choʻzilgan vodiy boʻylab aholi istiqomat qilardi. Markazda, Kaʼbadan janubroqda [[bozor]] boʻlgan. Turar-joylar devorlar bilan oʻralgan katta hovlilardan iborat boʻlib, hovli ichida qavmi qarindosh oilalarning imoratlari joylashgan. Oʻsha vaqtda Makkada 6-7 ming aholi yashagan. Makkada
sugʻorish uchun [[suv]] yoʻqligi, muqaddas hududda [[dehqon]]chilik va ov bilan shugʻullanish
man qilingani ustiga atrofdaga qabilalar uchun muqaddas hisoblangani tufayli qurayshlarning savdo bilan mashgʻul boʻlishiga toʻgʻri kelgan. Shahar aholisi asosan diniy marosimlar uchun zarur boʻlgan buyumlarni tayyorlagan va hajga kelganlarga xizmat qilgan. Muhammad Makkadan chiqib ketgach, [[Madina]]dagi yangi [[masjid]]ni [[Kaʻba]]ga qarshi qoʻya boshlaganlari yoʻq, aksincha, uni [[Kaʻba]] (qibla)ga toʻgʻrilaganlar. 630 yil musulmonlarning Makkani [[fath]] etishlari shaharning muqaddas markaz sifatidagi alohida mavqeini tiklabgina qolmay, uni yangi maqomga koʻtardi; haj qilish marosimida Kaʼbani tavof qilish bilan birga [[Arafot togʻi]]ga koʻtarilish ham qoʻshildi; Makkani ziyorat qilish islomning asosiy ruknlaridan biri hisoblanadi.
[[Umaviylar]] davrida Makka rivojlandi va qiyofasi butunlay oʻzgardi: bir qavatli imoratlar
oʻrnida koʻp qavatli uylar va qasrlar qad koʻtardi. Makka maʼmurlari suv yigʻiladigan inshootlar bunyod etdilar, osma quvurlar oʻtkazdilar, shahar atroflarida bogʻ-rogʻlar paydo boʻddi. [[Xalifalik]]ning hamma tomonidan kela boshlagan mablagʻlar, shuningdek, ziyoratchilardan tushgan daromad makkaliklarni imtiyozli musulmonlar guruhiga aylantirdi. Kaʼba 624 yil qibla deb eʼlon qilinganidan keyin Kaʼbaga tomon qarab ibodat qilina bopshagan.19-asr boshigacha Makkani [[Gʻarbiy Arabiston]]da hokimiyatni amalga oshirgan davlatlarning noiblari boshqarib kelganlar, lekin shaharning ichki hayotida koʻp narsalarni shariflar (Muhammad«» avlodlari) hal qilardi. Maʼlumki, [[Bagʻdod xalifaligi]] inqirozga uchraganidan soʻng Makka [[fotimiylar]], [[ayyubiylar]] va [[mamluklar]] qoʻl ostiga, keyinchalik — 1517-yilda Usmonli turk saltanati tobeligiga oʻtdi. 1925-yildan [[Saudiya Arabistoni]] tarkibida. [[Islom]] dini amal qilayotgan 14 asrdan ortiq vaqt davomida Makka gʻayridinlar uchun yopiq shahar hisoblanadi, ammo 18-asrdan eʼtiboran yevropalik ayrim tadqiqotchilar musulmon ziyoratchilari niqobida unga kira boshlaganlar. 20-asr boshigacha Makka [[abbosiylar]] davridagi hududga teng joyni egallab kelgan, doimiy aholisi 50 ming kishidan oshmagan. Hozirgi vaqtda Makkaning tub aholisi salkam 0,5 mln. kishini tashkil etadi, shahar avtomobil yoʻllari orqali tashqi dunyo bilan bogʻlangan.
 
== Manbalar ==