|
'''Pekin''' yoki '''Beijing''' (xitoycha: 北京) — [[Xitoy Xalq Respublikasi]]ning [[poytaxt]]i, dunyonming eng aholsi koʻp shaharlaridan biri. 2010-yilgi maʼlumotga koʻra oʻsha yili shaharning aholisi 19 612 368 kishi boʻlgan. Pekin [[Shanxay|Shanxaydan]]dam keyingi ikkinchi eng yirik xitoy shahridir.
'''Pekin ''', (xitoycha — shimoliy poytaxt) — Xitoyning poytaxti. Siyosiysiyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy markazi. Kattaligi jihatidan[[Buyuk mamla-katda Shanxaydan keyin 2-oʻrinda.Xitoy tekisligi|Buyuk Xitoy tekisligining ]] shimoliy qismida, uch tomondan togʻlar bilan oʻralgan. Iqlimi moʻʼtadil[[Moʻtadil iqlim|moʻtadil]], [[Mussonlar|mussonli ]] iqlim. Yanvarning oʻrtachat-rasioʻrtacha harorat —4,6°, iyulniki 26°. Yillik yogʻin 636 mm. Aholisi 12 mln. kishi (1999, shahar atrofi bilan). P. aloxdsa maʼmuriy birlik qilib ajratilgan.▼<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
▲'''Pekin''', (xitoycha — shimoliy poytaxt) — Xitoyning poytaxti. Siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy markazi. Kattaligi jihatidan mamla-katda Shanxaydan keyin 2-oʻrinda. Buyuk Xitoy tekisligining shimoliy qismida, uch tomondan togʻlar bilan oʻralgan. Iqlimi moʻʼtadil, mussonli iqlim. Yanvarning oʻrtachat-rasi —4,6°, iyulniki 26°. Yillik yogʻin 636 mm. Aholisi 12 mln. kishi (1999, shahar atrofi bilan). P. aloxdsa maʼmuriy birlik qilib ajratilgan.
P.Pekin — Xitoyning eng qad.qadimiy shaqarlaridanshaharlaridan. Miloddan avvalgi 2-ming yillikdayoq hozirgi P.Pekin oʻrnida aholi yashaganligi maʼlum. Miloddan avvalgi 1-mingyillik —milodiy— milodiy X 10-asr man-balaridamanbalarida shahar Szi deb atalgan. 10-X asrda Shimoliy Xitoyni [[Kidonlar|kidanlar]] bosib olgach, nomi Sitszin deb oʻzgartirilgan (936). Keyinchalik shahar kidanlar davlatining janubiy poytaxti — Nanszin boʻlib qolgan (937), 1153-yildan [[Szin|Szin davlati]] poytaxti. Bu davrda u Dasin (Chjundu) deb nomlangan. 1215-yilda shaharni [[Moʻgʻullar istilosi|moʻgʻullar]] istilo qilgan. 1263-yilda [[Xubilay|Xubilayxon]] Dasinni moʻgʻullar saltanati poytaxtiga aylantirgan va unga Xonbaliq (buyuk poytaxt, xitoycha Dadu) deb nom qoʻygan. Moʻgʻullar sulolasi [[Yuan (sulola)|Yuan]] davrida (1280—1368) shahar oʻrtasidan [[Buyuk kanal]] kazilganqazilgan. 1368-yilda Xitoydan moʻgʻullar quvib chiqarilgach, Beypin deb atalgan. 1421-yilda [[Min (sulola)|Min imperiyasi]] (1368—1644) poytaxti. Bu davrdan boshlab shahar hozirgi nomda Beyszin (Pekin) deb atala boshlagan. [[Sin (sulola)|Sin]] (manjurlar sulolasidansulolasi) davrida (1644—1911) P.Pekin imperiya poytaxti boʻlgan. 1912 i.-yilda Sin monarxiyasi tugatilgach, P.Pekin Xitoy Respublikasi poytaxti. 1927-yil hokimiyat gomindanchilar qoʻliga oʻtgach, poytaxt Nankinga koʻchirildi. P.Pekin yana Beypin deb atala boshladi. 1937—45 yillarda Beypin yaponlar qoʻl ostida boʻldi. 1945—49 yillarda unda gomindanchilar hukmronlik qildi. 1949-yilda ulardan ozod qili-nibqilinib Xitoy Xalq Respublikasi poytaxti deb eʼlon qilindi.
P.Pekin uzoq vaqt mamlakatning faqat maʼmuriy, harbiy va siyosiy markazi boʻlib keldi. Hunarmandchilik qadimdan rivojlangan boʻlib, chetga chiqarish uchun turli buyumlar tayyorlanar edi. Sanoati 1949-yildan rivojlana boshladi. P.Pekin — transport yoʻllarining yirik tuguni, mamlakatning yetakchi sanoat markazlaridan. AeroportiShaharda ikkita xalqaro ahamiyatgaaeroport ega.faoliyat Pkoʻrsatadi. Pekin va uning chekkalarida metallurgiya, stanoksozlik, metallPekinrivojlangan. Pekin shahridagi zamonaviy binolar., konstruksiyalar, avtomobilsozlik, qishloq xoʻjaligi, transport va energetika mashinasozligi, oziq-ovqat, elektrotexnika, telefon va radiotexnika, tibbiyot pri-borlaripriborlari, sintetik va sunʼiy tola, toʻqimachilik, kimyo, neftni qayta ishlash, qurilish materiallari, poligrafiya, energetika korxonalari bor. Shahar yaqinida koʻmir qazib chiqariladi. MetropolitenPekin metropoliteni dunyodagi eng koʻp yoʻlovchi tashiladigan metro tizimi hisoblanadi. Metroda kuniga 13 million, yiliga 3.9 milliard kishi qurilgantashiladi.
Meʼmorchiligida qad.qadimgi xitoy shahar qurilishiga xos xususiyatlar — qalʼalarning devorlar bilan oʻralganligi, koʻchalar boʻylab shimolidan janubga va gʻarbdan sharqqa yoʻnalgan toʻrtburchak shakldagi turar joy kvartallari qurish asosiy oʻrinni egallaydi. 12-XII asrga oid paxsa devorlarning qoldiklariga qaraganda shahar hozirgi P.ningPekinning janubi-gʻar-biygʻarbiy qismida joylashgan. 13-XIII asrda shahar shim.gashimolga tomon kengaya borgan. 1553-yilda atrofi gʻisht devor bilan oʻralgan "Tashqi shaxdrshahar", oʻz navbatida, "Imperator shaxrishahri" majmuasini oʻz ichiga olgan. Bu majmua tarkibida koʻplab saroylar, ibodatxonalar, pagodalar, bogʻlar, te-paliklartepaliklar va koʻllar boʻlgan. "Imperator shahri"ning markazi — "Taqiqlangan shahar"ning janubiy qismida "Osmon ibodatxonasi" ansambli (1420— 1530, 18-19XVIII-XIX asrlarda qayta qurilgan) joylashgan. P.ningPekinning bosh maydoni Tyan-anmindaTyananminda Xitoy kengashi binosi, Xitoy tarixi mu-zeyi, Millatlar madaniyati saroyi, koʻrgazma paviloni va boshqa imoratlar qurilgan. P.Pekin va uning atrofida juda koʻp bogʻ, saroy, ibodatxona va memorial ansambllar bor. P.Pekin — Xitoyning muhim fan va mada-niyatmadaniyat markazi. P.Pekin universiteti va boshkaboshqa universitetlar, pedagog, tibbiyot, qishloq xoʻjaligi institutlari, konservatoriya, Xitoy Fanlar akademiyasi va botanika bogʻi, rasadxona bor. Pekin universiteti THE reytingida dunyoda Osiyoda birinchi, dunyoda 16-oʻrinda qayd etilgan. Pekinda mamlakatdagi eng yi-rikyirik kutubxonalar, muzeylar, teatrlar, ilmiy tadqiqot institutlari joylashgan.<ref>[[Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi|OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
Pekin bir qator xalqaro sport musobaqalariga mezbonlik qilgan. Birinchi yirik koʻpkurashli musobaqa 1990-yilgi [[Osiyo oʻyinlari]] hisoblanadi. Pekin 2008-yilda [[2008-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlari|29-yozgi Olimpiya oʻyinlari]], 2022-yilda esa [[2022-yilgi Qishki Olimpiada oʻyinlari|24-qishki Olimpiya oʻyinlari]] oʻtkazilgan. Pekin ham qishki, ham yozgi olimpiya oʻyinlariga mezbonlik qilgan dunyodagi ilk shahar hisoblanadi.
<br><gallery class="center" caption="Pekin">
|
