Algu (Chigʻatoy): Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
MalikxanBot (munozara | hissa) k Bot v1: Tuzatmalar |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
{{Qirollik bilgiqutisi
| ismi = Algʻu
| tasvir = [[File:Arik_Buka_defeats_Alghu-Rashid_al%27Din_Jami_al_Tavarikhs-large.jpg|250px]]
| izoh = Ariq Buqa Algʻu qoʻshinlarini magʻlub etishi. Moʻgʻul miniaturasi.
| unvoni = [[Xon]]
| succession = 5-[[Chigʻatoy ulusi]] xoni
| hukmronlik = 1260 — 1265
| predecessor = [[Ergene-xatun_(Chigʻatoy)|Ergene xotun]] (regent)<br>[[Kara-xulagu_(Chigʻatoy)|Qorahuloku]]
| successor = [[Mubarak-shoh_(Chigʻatoy)|Muborakshoh]]
| house = Borjigin<br>[[Chingiziylar]]
| house-type =
| otasi = [[:ru:Байдар|Baydar]]
| tugʻilgan_sanasi = XIII asr
| vafot_sanasi = 1265
| vafot_joyi = Almaligʻ ([[Xitoy]])
}}
'''Algʻu''', Olgʻu – [[Chigʻatoy ulusi]]ning beshinchi xoni (1260-1265), mashhur moʻgʻul mergani [[:ru:Байдар|Baydar]]ning oʻgʻli, [[Chigʻatoy]]ning nabirasi, [[Chingizxon]]ning chevarasi.
'''Al gu''', Olgu (7-1264) – Chigʻatoy ulusi xoni (1260–64). Mashhur moʻgʻul mergani Baydarning oʻgʻli, Chigʻatoyxonning nabirasi. Qoon Munke vafoti (1259)dan soʻng oliy hokimiyat taxtiga ayni vaqtda uning ikki ukasi – Xitoyda Xubilay va Moʻgʻulistonda Oriqbuqo da’vogarlik qildi. Natijada taxt uchun oʻzaro kurash boshlanib, Xubilay Xitoydan Moʻgʻulistonga gʻalla yubormay qoʻydi. Shunda Oriqbuqo A.ga ocharchilik bosh-langan Moʻgʻulistonni Turkiston gʻallasi bilan ta’minlashni topshirdi. Lekin A. Koshgʻarga kelgach, Chigʻatoy xonadoniga mansub shahzodalar va ularning taraf-dorlarini oʻz atrofiga toʻplab, jiyani Nikpayoʻgʻilni 5 ming kishilik qoʻshin bilan birgalikda Movarounnaxrni bosib olish va u yerdan Berkaxon noiblarini quvib chiqarish uchun joʻnatdi. Shu tariqa Movarounnahr egallanib (1261), A. oʻzini mustaqil xon deb e’lon qildi. Keyin u Xubilay, Oriqbuqo, Berkaxon va Oʻqtoyxonning nabirasi Xayduga qarshi muvaffaqiyatli urushlar olib borib, hatto hech qachon Chigʻatoy ulusi tarki-biga kirmagan Xorazm va Afgʻonistonda ham oʻz hukmini oʻrnatdi (1262–64). A. davrida olib borilgan urushlar oqibatida Movarounnahrning koʻplab shahar va qishloqlari, bogʻ-rogʻ va ekinzorlari vay-ron boʻldi, minglab tinch aholi qirildi, xalq zimmasiga ogʻir majburiyat va soliqlar yuklandi. ▼
▲
Algʻu juda gʻayratli harakat qilib, chigʻatoylar va ularning tarafdorlarini, xususan, [[Mahmud Yalavoch]]ning oʻgʻli [[Masʼud Yalavoch|Masʼudbek]] va Noib Habash Amidning oʻgʻli Sulaymonbekni oʻz tomoniga tortdi. Ulus hukmdori, Qorahulokuning bevasi Ergene xotun sharqqa, Oriqbuqoga qoldi. Algʻu Chigʻatoy mulkining gʻarbiy qismidan [[Joʻji ulusi|Joʻji]] hokimlarini quvib chiqardi va hatto ilgari Chigʻatoylarga tegishli boʻlmagan yerlar — Xorazm va Shimoliy Afgʻonistonni ham oʻziga boʻysundirdi. U oʻz vakillarini Buxoro va Samarqandga joʻnatib, ilgari bevosita qoʻnga boʻysundi.
Algʻu kuchayib, Xubilay tomoniga oʻtdi va Xubilay tomonidan Moʻgʻulistondan Yenisey qirgʻoqlarigacha siqib chiqargan Oriqbuqoga qarshi chiqdi. U Oriqbuqoni qoʻllab-quvvatlagan oʻqtoylardan boʻlmish [[Xaydu (Chigʻatoy)|Xaydu]]ga hujum qildi. 1262-yilda Algʻu Sayram koʻli yaqinida Oriqbuqo avangardi (ilgʻori)ni magʻlub etishga muvaffaq boʻldi, lekin 1263-yil bahorida Ili vodiysida magʻlubiyatga uchradi va Sharqiy Turkistonga qochib ketdi. Oriqbuqo qoʻshinlari Ili vodiysini talon-taroj qilib, qishlash uchun Qoʻlja viloyatiga joylashdilar. Talonchilik mamlakatda ocharchilikni keltirib chiqardi, qishda bug‘doyga o‘rganib qolgan Oriqbuqo jangchilarining otlari 1264-yil bahorida yaylovdan kasal bo‘lib o‘la boshlaydi. Sardorlarning aksariyati Oriqbuqoni tark etadi va u Algʻuning hujumidan xabar topib, Ergene Xotunni uning oldiga yuboradi va u mutelarcha Xubilay oldiga qaytib keladi.
Ergene Xotun Alg‘uning xotini bo‘ldi. 1265-yilda vafotidan keyin hokimiyat tepasiga Ergenaning oʻgʻli Muborakshoh keladi.
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
* Бартольд В. В. Очерк истории Семиречья // Бартольд В. В. Сочинения. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — Т. II, ч. 1. — С. 71, 72.
* Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Пер. с персидского Ю. П. Верховского, редакция проф. И. П. Петрушевского. — М., Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1960. — Т. 2.
* Biran M. Qaidu and the rise of the independent Mongol state in Central Asia. — Curzon, 1997. — 198 p. — ISBN 0700706313.
{{OʻzME}}
{{Chigʻatoylar}}
[[Turkum:Chigʻatoy ulusi hukmdorlari]]
| |||