Algu (Chigʻatoy): Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
MalikxanBot (munozara | hissa)
→‎top: Bot v2: Tuzatishlar, typos fixed: a’vo → aʼvo (3)
Qator 1:
{{Qirollik bilgiqutisi
| ismi = Algʻu
| tasvir = [[FileFayl:Arik_Buka_defeats_Alghu-Rashid_al%27Din_Jami_al_Tavarikhs-large.jpg|250px]]
| izoh = Ariq Buqa Algʻu qoʻshinlarini magʻlub etishi. Moʻgʻul miniaturasi.
| unvoni = [[Xon]]
| succession = 5-[[Chigʻatoy ulusi]] xoni
| hukmronlik = 1260 — 1265
| predecessor = [[Ergene-xatun_xatun (Chigʻatoy)|Ergene xotun]] (regent)<br>[[Kara-xulagu_xulagu (Chigʻatoy)|Qorahuloku]]
| successor = [[Mubarak-shoh_shoh (Chigʻatoy)|Muborakshoh]]
| house = Borjigin<br>[[Chingiziylar]]
| house-type =
Qator 18:
'''Algʻu''', Olgʻu – [[Chigʻatoy ulusi]]ning beshinchi xoni (1260-1265), mashhur moʻgʻul mergani [[:ru:Байдар|Baydar]]ning oʻgʻli, [[Chigʻatoy]]ning nabirasi, [[Chingizxon]]ning chevarasi.
 
Qoon Munke vafoti (1259)dan soʻng oliy hokimiyat taxtiga ayni vaqtda uning ikki ukasi – [[Yuan (sulola)|Xitoy]]da [[Xubilay]] va [[Moʻgʻuliston%20 (qadimgi%20davlat davlat)|Moʻgʻuliston]]da Oriqbuqo da’vogarlikdaʼvogarlik qildi. Natijada taxt uchun oʻzaro kurash boshlanib, Xubilay Xitoydan Moʻgʻulistonga gʻalla yubormay qoʻydi. Shunda Oriqbuqo Algʻuga ocharchilik boshlangan Moʻgʻulistonni Turkiston gʻallasi bilan ta’minlashnitaʼminlashni topshirdi. Lekin Algʻu Koshgʻarga kelgach, Chigʻatoy xonadoniga mansub shahzodalar va ularning tarafdorlarini oʻz atrofiga toʻplab, jiyani Nikpay oʻgʻilni 5 ming kishilik qoʻshin bilan birgalikda Movarounnaxrni bosib olish va u yerdan Berkaxon noiblarini quvib chiqarish uchun joʻnatdi. Shu tariqa Movarounnahr egallanib (1261), Algʻu oʻzini mustaqil xon deb e’loneʼlon qildi. Keyin u Xubilay, Oriqbuqo, Berkaxon va Oʻqtoyxonning nabirasi Xayduga qarshi muvaffaqiyatli urushlar olib borib, hatto hech qachon Chigʻatoy ulusi tarkibiga kirmagan Xorazm va Afgʻonistonda ham oʻz hukmini oʻrnatdi (1262–64). Algʻu davrida olib borilgan urushlar oqibatida Movarounnahrning koʻplab shahar va qishloqlari, bogʻ-rogʻ va ekinzorlari vayron boʻldi, minglab tinch aholi qirildi, xalq zimmasiga ogʻir majburiyat va soliqlar yuklandi.
 
Algʻu juda gʻayratli harakat qilib, chigʻatoylar va ularning tarafdorlarini, xususan, [[Mahmud Yalavoch]]ning oʻgʻli [[Masʼud Yalavoch|Masʼudbek]] va Noib Habash Amidning oʻgʻli Sulaymonbekni oʻz tomoniga tortdi. Ulus hukmdori, Qorahulokuning bevasi Ergene xotun sharqqa, Oriqbuqoga qoldi. Algʻu Chigʻatoy mulkining gʻarbiy qismidan [[Joʻji ulusi|Joʻji]] hokimlarini quvib chiqardi va hatto ilgari Chigʻatoylarga tegishli boʻlmagan yerlar — Xorazm va Shimoliy Afgʻonistonni ham oʻziga boʻysundirdi. U oʻz vakillarini Buxoro va Samarqandga joʻnatib, ilgari bevosita qoʻnga boʻysundi.
 
Algʻu kuchayib, Xubilay tomoniga oʻtdi va Xubilay tomonidan Moʻgʻulistondan Yenisey qirgʻoqlarigacha siqib chiqargan Oriqbuqoga qarshi chiqdi. U Oriqbuqoni qoʻllab-quvvatlagan oʻqtoylardan boʻlmish [[Xaydu (Chigʻatoy)|Xaydu]]ga hujum qildi. 1262-yilda Algʻu Sayram koʻli yaqinida Oriqbuqo avangardi (ilgʻori)ni magʻlub etishga muvaffaq boʻldi, lekin 1263-yil bahorida Ili vodiysida magʻlubiyatga uchradi va Sharqiy Turkistonga qochib ketdi. Oriqbuqo qoʻshinlari Ili vodiysini talon-taroj qilib, qishlash uchun Qoʻlja viloyatiga joylashdilar. Talonchilik mamlakatda ocharchilikni keltirib chiqardi, qishda bug‘doygabugʻdoyga o‘rganiboʻrganib qolgan Oriqbuqo jangchilarining otlari 1264-yil bahorida yaylovdan kasal bo‘libboʻlib o‘laoʻla boshlaydi. Sardorlarning aksariyati Oriqbuqoni tark etadi va u Algʻuning hujumidan xabar topib, Ergene Xotunni uning oldiga yuboradi va u mutelarcha Xubilay oldiga qaytib keladi.
 
Ergene Xotun Alg‘uningAlgʻuning xotini bo‘ldiboʻldi. 1265-yilda vafotidan keyin hokimiyat tepasiga Ergenaning oʻgʻli Muborakshoh keladi.
 
== Adabiyotlar ==