Generativ grammatika: Versiyalar orasidagi farq

'''Generativ grammatika''' ([[Ingliz tili|ingliz.]] ʻʻ''generativeʼʼ'' — generativ, yaratuvchan, ʻʻ''grammarʼʼ'' — grammatika) [[grammatika]]<nowiki/>ni maʼlum bir tilda soʻzlar birikmasi orqali tuzilish jihatidan toʻgʻri gaplar yaralishiga asos boʻluvchi qoidalar tizimi deb hisoblaydigan [[tilshunoslik]] nazariyasidir. Ushbu atamani birinchi boʻlib [[Noam Chomsky|Noam Chomskiy]] 1950-yillarning oxirlarida oʻzi ishlab chiqqan tilshunoslik nazariyasiga tegishli qoʻllagan.<ref>{{Web manbasi|url=http://thebrain.mcgill.ca/flash/capsules/outil_rouge06.html|title=Tool Module: Chomsky’sChomskyʻs Universal Grammar|work=thebrain.mcgill.ca|accessdate=2017-08-28}}</ref> Generativ grammatika doirasida tadqiqot olib boruvchi tilshunoslar '''generativistlar''' deb nomlanadi. Generativ maktabi asosan [[sintaksis]] yoʻnalishi boʻyicha izlanishlar olib borishi bilan birga, tilshunoslikning boshqa yoʻnalishlari, xususan, [[morfologiya]] va [[fonetika]]<nowiki/>ga ham eʼtibor qaratadi.

Chomskiy nazariyasining dastlabki shakli ''transformatsion grammatika'' deb atalgan va bugungi kunda ushbu nazariyaning keyingi shakllarini<ref>{{Web manbasi|url=http://www2.leeward.hawaii.edu/hurley/ling102web/mod4-2_syntax/4mod4.2.3_generative.htm|title=Mod 4 Lesson 4.2.3 Generative-Transformational Grammar Theory|work=www2.leeward.hawaii.edu|accessdate=2017-02-02|archivedate=2018-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180916112025/http://www2.leeward.hawaii.edu/hurley/ling102web/mod4-2_syntax/4mod4.2.3_generative.htm}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180916112025/http://www2.leeward.hawaii.edu/hurley/ling102web/mod4-2_syntax/4mod4.2.3_generative.htm |date=2018-09-16 }}</ref> oʻz ichiga qamrab olgan, bularning eng soʻnggisi — ''minimalistik dastur''. Chomskiy va boshqa generativistlarning fikriga koʻra, generativ grammatika xususiyatlari atrof-muhitdan oʻrganish evaziga emas, balki inson miyasidagi tugʻma [[Universal grammar|universal grammatika]]<nowiki/>dan kelib chiqadi.

Generativ grammatikaga qarama-qarshi boʻlgan yoʻnalish — [[Constraint-based grammar|cheklov asosidagi grammatika]]<nowiki/>dir.<ref>Pollard, Carl. „The nature of constraint-based grammar“ ([http://isli.khu.ac.kr/journal/content/data/15/1.pdf PDF]). ''11th Pacific Asian conference on language, information and computation''.</ref> Generativ grammatika tildagi toʻgʻri shakllangan gaplarni yaratuvchi barcha qoidalarni roʻyxatga olish jarayoniga tayansa, cheklov asosidagi grammatika (va uning turlari) esa, aksincha, maʼlum bir cheklovdan boshqa hech qanday cheklovga amal qilmagan jarayonlarni oʻz ichiga qamrab olish qobiliyatiga ega.

Generativ grammatikaga turli xil yondashuvlar mavjud. Bularning umumiy jihati — [[Natural language|tabiiy til]]<nowiki/>dagi barcha toʻgʻri shakllangan ifodalar majmuasining har bir aʼzosini rasman tavsiflay oladigan qoidalar yoki prinsiplar toʻplamini ishlab chiqish. ''ʻʻGenerativ grammatikaʼʼ'' atamasi kamida quyidagi tilshunoslik maktablari bilan bogʻliq: