|
[[Fayl:MarbleUSGOV.jpg|thumb]]
'''Marmar''' ([[Lotin tili|lotincha]]: marmor, yun. marmaros — yaltiroq tosh soʻzidan) — kristalli togʻ jinsi. Ohaktosh yoki dolomitning toʻla qayta kristallanishidan hosil boʻlgan. Mineral donachalarining oʻlchamiga qarab (0,05 — 2,25 mm) mayda, oʻrtacha va yirik donachali M.lar farq qilinadi. Mayda donachali M. sifatli hisoblanadi, chunki unda gʻovak va darzlik kam. M.ningtarkibi, asosan, kalsit (SaSO3)dan iborat, ozroq MgO, GʻeO, Gʻe2O3. MpO, A1O2 va A12°z bOʻladi. Tarkibida MgO koʻp boʻlgan turi dolomitli M. deb ataladi. M.ga boshqa minerallar (kvars, xalsedon, limonit, xlorit, gematit, pirit va boshqalar), shuningdek, organik birikmalarning kup qoʻshilganligi uning xossalarini (mustahkamligi, rangi, zichligi va h.k.) keng diapazonda oʻzgarishiga sabab boʻladi. M.ga kvars qoʻshilgan boʻlsa uning mustahkamligi ortadi, binobarin ishlov berish ham qiyinlashadi. Qoʻshimchalar M.ning sifatini yo oshiradi yoki kamaytiradi. Strukturasi bir xil boʻlgan M.lar sovuqqa chidamli boʻladi. Qurilish amaliyotida M. deb sayqal berish mumkin boʻlgan oʻrtacha qattiqlikdagi metamorfik jinsga aytiladi; bular — marmar, marmarlashgan ohaktosh, zich dolomit, ofikalsit, karbonatli brekchiya va kar-bonatli konglomeratlar. M.ning rangi (qizil, pushti, sargʻish, qoʻngʻir, yashil, jigarrang , qora, kulrang , oq) turli xil kimyoviy va mexanik aralashmalarga bogʻliq. M.ning fizik xossalari: zichligi 1900–2800 kg/m3, siqishga mustahkamlik chegarasi 10,0— 25,0 MPa, sinishga chidamlilik chegarasi 10—30 MPa, suv shimuvchanligi 0,15—0,50%, gʻovakligi 1%gacha. Qattiqligi 3—4. M.ning bir tekis oq yoki qora ranglisi juda qadimdan xaykaltaroshliqda ishlatilib kelinadi. Oʻzbekistonning qad. Samarqand, Buxoro, Xiva, Qoʻqon va boshqa shaharlaridagi meʼmoriy obidalarida M.ning katta harsang toshlaridan tortib, to mayda M. oniksi plastinkalarigacha ishlatilgan. Toshkent shahridagi koʻpgina teatr, maʼ-muriy binolar va metropoliten st-yalarida Oʻzbekiston M. ishlatilgan. M. karyerlarda, kam hollarda yer ostidan qazib olinadi. Yaxlit katta boʻlaklar tosh qirquvchi mashinalar, maxsus arralar yordamida qirqib olinadi. M. konlari Oʻzbekiston (Gʻozgʻon, Koʻkpatos, Omonqoʻton, Ogʻaliq va boshqalar), Kozogʻiston, RF (Kareliya, Ural, Sibir), Armaniston, Italiya, Gretsiya, Kuba, Fransiya, Norvegiya, AQSH va boshqa mamlakatlarda mavjud. ▼[[Fayl:Catedraldemarmol.JPG|thumb]]
[[Fayl:Inside a Carrara marble quarry 6396.jpg|thumb|Marmar qazib olish]]
▲'''Marmar''' ( [[Lotin tili{{Lang-la| lotincha]]: marmor }}, yun.{{lang-grc|μάρμαρος}} [marmaros ] — yaltiroq [[tosh ]] soʻzidan) — kristalli [[Togʻ jinslari|togʻ jinsi ]]. Ohaktosh yoki dolomitning toʻla qayta kristallanishidan hosil boʻlgan. Mineral donachalarining oʻlchamiga qarab (0,05 — 2,25 mm) mayda, oʻrtacha va yirik donachali M.larMarmarlar farq qilinadi. Mayda donachali M.Marmar sifatli hisoblanadi, chunki unda gʻovak va darzlik kam. M.ningtarkibiMarmarningtarkibi, asosan, kalsit (SaSO3)dan iborat, ozroq MgO, GʻeO, Gʻe2O3. MpO, A1O2 va A12°z bOʻladi. Tarkibida MgO koʻp boʻlgan turi dolomitli M.Marmar deb ataladi. M.gaMarmarga boshqa minerallar ( [[kvars ]], [[xalsedon ]], [[limonit ]], [[Xloritlar|xlorit ]], [[gematit ]], [[pirit ]] va boshqalar), shuningdek, organik birikmalarning kup qoʻshilganligi uning xossalarini (mustahkamligi, rangi, zichligi va h.k.) keng diapazonda oʻzgarishiga sabab boʻladi. M.gaMarmarga kvars qoʻshilgan boʻlsa uning mustahkamligi ortadi, binobarin ishlov berish ham qiyinlashadi. Qoʻshimchalar M.ningMarmarning sifatini yo oshiradi yoki kamaytiradi. Strukturasi bir xil boʻlgan M.larMarmarlar sovuqqa chidamli boʻladi. Qurilish amaliyotida M.Marmar deb sayqal berish mumkin boʻlgan oʻrtacha qattiqlikdagi metamorfik jinsga aytiladi; bular — marmar, marmarlashgan ohaktosh, zich dolomit, ofikalsit, karbonatli brekchiya va kar-bonatli konglomeratlar. M.ningMarmarning rangi (qizil, pushti, sargʻish, qoʻngʻir, yashil, jigarrang , qora, kulrang , oq) turli xil kimyoviy va mexanik aralashmalarga bogʻliq. M.ningMarmarning fizik xossalari: zichligi 1900–2800 kg/m3, siqishga mustahkamlik chegarasi 10,0— 25,0 MPa, sinishga chidamlilik chegarasi 10—30 MPa, suv shimuvchanligi 0,15—0,50%, gʻovakligi 1%gacha. Qattiqligi 3—4. M.ningMarmarning bir tekis oq yoki qora ranglisi juda qadimdan xaykaltaroshliqda ishlatilib kelinadi. Oʻzbekistonning qad. [[Samarqand ]], [[Buxoro ]], Xiva, Qoʻqon va boshqa shaharlaridagi meʼmoriy obidalarida M.ningMarmarning katta harsang toshlaridan tortib, to mayda M.Marmar oniksi plastinkalarigacha ishlatilgan. Toshkent shahridagi koʻpgina teatr, maʼ-muriy binolar va metropoliten st-yalarida Oʻzbekiston M.Marmar ishlatilgan. M.Marmar karyerlarda, kam hollarda yer ostidan qazib olinadi. Yaxlit katta boʻlaklar tosh qirquvchi mashinalar, maxsus arralar yordamida qirqib olinadi. M.Marmar konlari [[Oʻzbekiston ]] (Gʻozgʻon, Koʻkpatos, Omonqoʻton, Ogʻaliq va boshqalar), Kozogʻiston[[Qozogʻiston]], RF (Kareliya, Ural, Sibir), Armaniston, Italiya, Gretsiya, Kuba, Fransiya, Norvegiya, AQSH va boshqa mamlakatlarda mavjud.
[[Oʻzbekiston|Oʻzbekistonda]] [[sanoat]] ahamiyatiga ega boʻlgan M.Marmar konlari: Gʻozgʻon (yiliga 12 ming m3), Nurota (0,8 ming m3), Zarband (7 ming m3), Tomchiota (1,4 ming m3), Koʻchat (2 ming m3), Makrid (0,4 ming m3), Qaxralisoy (Qoraqalpogʻistonda) (1 ming m3) va boshqa M.ningMarmarning sanoat zaxiralari 50 mln. m3dan ziyod (2000). M.Marmar qazib oluvchi va ishlov beruvchi yirik korxonalar: "Oʻzsanoatqurilishmateriallari" AJ, "Qizilqumnodirmetalloltin" va "Oʻzavtoyoʻl" davlat aksiyadorlik kompaniyalari.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Manbalar ==
|
