19-May 2009, 17:34 dagi koʻrinishi tahrirlash Ptbotgourou (munozara \| hissa) 3 390 edits k Bot Qoʻshdi: bs:Tibetanski budizam Oʻchirdi: hy:Տիբեթական բուդդայականություն ← Avvalgi tahrir		30-May 2009, 23:47 dagi koʻrinishi tahrirlash bekor qilish Xqbot (munozara \| hissa) 42 546 edits k Bot Qoʻshdi: ca:Budisme tibetà; Kozmetik değişiklikler Keyingi tahrir →
Qator 1: {{buddizm}} '''Tibet Buddizmi''' — shuningdek '''lamaizm''' — [[Tibet]] va [[Himolay]]ga yaqin hududlardagilarga mansub [[Buddizm]]ning bir yo'nalishi. Tibet Buddizmi [[Hinayana]], [[Mahayana]], [[Vadjrayana]], [[sutra]], [[tantra]] va [[dzogchen]] kabi turli darajalarning nazariyalariga asoslangan serqirra va kompleks ta'limotdir. == Tibet Buddizmi tarixi == [[~~Image~~Tasvir:Lamas Rumtek.jpg\|thumb\|350px\|left\|Sikkim ibodathonasidagi Tibet ruhoniylari]] === Tibetga Buddizmning kirib kelishi === Qator 10: Birinchi Buddizmni qabul qilgan tibetliklar - [[kianglar]] edilar. Bu [[IV asr]]ning oxirlarida, ular shimoliy [[Xitoy]]ni boshqarayotgan paytlarga to'g'ri kelgan va Tibetga ta'sir ko'rsatmagan. Tibetga Buddizm (mahayan an'analari) birinchi bo'lib VII asrning birinchi yarmida Xotandan ([[Tarim]] daryosining janubiy qirg'oqlari, [[Turkiston]]ning sharqi) kirib kelgan. Bu voqea [[Sontsgen Gampo]]ning ([[627]]—[[649]]) hukmdorlik davrida bo'lib o'tgan. U nepallik va xitoylik malikalarga uylanadi. Ikki malika ham o'zlari bilan Buddaning rasmini va astrologik, tibbiy matnlarni olib keladilar. Qirol bu buddaviy matnlarni sanskrit tilidan tarjima qildiradi. Samye ibodathonasida bo'lib o'tgan mashhur munozarada [[VIII asr]]ning oxirlarida, qirol [[Trisong Detsen]] Tibetda [[Xitoy]] buddizmi emas, balki [[Hindiston]] buddizmi qabul qilinishi haqida qaror qabul qilgan edi. Buddizm esa [[Samarqand]]gacha borgan edi. Qirol Trisong Xitoy poytaxti [[Chanyan]]ni bosib olib qisqa vaqt qo'lida ushlab turadi. Xitoy buddizmidan yuz o'girilgan bo'lsa-da, ba'zi tibet buddizmi maktablarida Chan an'analarining ta'siri bor. U maktablarda ikki xil sindorlar haqida gapiriladi: biri hamma narsaga birdaniga ega bo'ladiganlar, ikkinchisi butun yo'llarni qadamba-qadam oshuvchilar. * Birinchi maktab Chan talimoti bo'lgan - yorug'likka intilishni eslatadi, ammo Tibetda bu umuman boshqacha sharxlanadi. [[Qirg'iziston]]da [[VI-asr\|VI]]-[[X-asr]]larga tegishli buddizm ibodathonalarining vayronalari topilgan. Ular uyg'ur an'analariga tegishligi noma'lum. Issiq-ko'l rayonida joylashgan [[~~Ili\|~~Ili]] va [[Chu]] daryolari vodiylarida devorda yuqorida yozilgan davrga mansub qadimiy buddaviy yozuvlar topilgan. Bu esa Tibet madaniyatini shu yerlarda ham bo'lganligidan dalolat. * Buddizmgacha bo'lgan tibet madaniyati - [[Bon dini\|~~Bon~~Bonning]]~~ning~~ eng gullagan davri [[Shan-Shun]] hukmronligi davrlariga to'g'ri keladi. Hukmronlikning eng g'arbiy rayoni - Tazik. Tazik hozirgi [[Tojikiston]] territoriyasida ekanligi noma'lum. Bu madaniyat [[O'rta Osiyo]]da yoyilgan [[Shamaniz\|shamanizm]] bilan bir-biriga o'hshasada, ularni tenglashtirib bo'lmaydi. Daraxtlarga o'qilgan bayroqlarni bog'lash va yana shuning kabi bir qancha an'analar Bon diniga Shamanizmdan o'tgan. Bon dini hozirgi kunimizda ham mavjud. U shunchalik Buddizm bilan uyg'unlashib ketganki, uni Buddizmning bir 'nalishi deb ham atashimiz mumkun. Bu dinda muqaddas siymolarning ismi va terminologiya boshqacha. Buddizmni birinchi to'lqinlarini Tibetga [[Padmasambxava]]lar yoki Guru Rinpoche olib kelgan. Guru [[Ningma]] an'analariga asos solgan. Qator 21: [[IX asr]]ning o'rtalarida buddizmga davat kuchaygan va Ningma an'anasiga e'tiqod qilganlar buni yashirin ravshda davom ettirganlar. Ko'p matnlar g'orlarga berkitilgan va bir qancha asrlar so'ngra topilgan. [[X-asr]]larda Hindistondan yangi dindor o'qituvchilar keltirganlar va Tibetga buddizmning yangi to'lqini kirib kelgan. Bu davr «yangi (tarjimalar)» nomi bilan mashhur. Uch asosiy an'analar vujudga keladi: [[Sakya]], [[Kagyu]] va [[Kadam]], XIV asrda Kadam an'anasi Yangi Kadamga (Gelug)ga o'zgartirilgan. === Tibet buddizm maktablarining kengayishi === Kagyu an'anasi ikki asosiy yo'nalishlarga bo'linadi: Qator 43: Antixitoy qo'zg'olonini bostirgach [[1959]]-yil [[17 mart]] Dalay-lama Hindistonda boshpana topish uchun Lxasa (Tibet poytaxti)ni tashlab ketishga tog'ri keldi. O'sha kundan beri u Dxaramsalada (u yerda [[Quvg'indagi Tibet Hukumati]] joylashgan) yashaydi. === [[Shambala buddizm]] === [[Shambala buddizm]] - tibet buddizmining g'arbda ta'lim beruvchi birinchi tashkilotlaridan biri. [[1959]]-yili, o'z vatanida juda mashhur buddizm o'qituvchisi, Kagyu lideri [[Chogyam Trungpa Rinpoche]] Xitoy bosqinidan qochib Tibetdan Hindistonga Himalay orqali yayov qochib, g'arbda tibet buddizmi haqida ta'lim berishni boshlaydi. [[1987]]-yil, uning o'limidan keyin, uning o'g'li Sakyong Mipam Rinpoche Shambala buddizmining an'analarini davom ettirmoqda. == Adabiyot == Qator 57: * Smith, E. Gene (2001). ''Among Tibetan Texts: History and Literature of the Himalayan Plateau''. Boston: Wisdom Publications. ISBN 0-86171-179-3 [[~~Category~~Turkum:Buddizm]] [[~~Category~~Turkum:Tibet buddizmi]] [[als:Tibetischer Buddhismus]] Qator 64: [[bo:ནང་པ་སངས་རྒྱས་པ།]] [[bs:Tibetanski budizam]] [[ca:Budisme tibetà]] [[cs:Tibetský buddhismus]] [[da:Tibetansk buddhisme]]

Tibet buddizmi: Versiyalar orasidagi farq