Saturn: Versiyalar orasidagi farq

'''Saturn''', Zuhal — Quyosh sistemasidagi 9 ta katta sayyoralardan biri; Quyoshdan uzoqligi boʻyicha 6sayyora. [[Astronomik belgi]]si fi [[FileFayl:Saturn symbol (fixed width).svg|16px|♄]]. Quyoshdan oʻrtacha uzoqligi 9,58 astronomik birlik (1429,3 mln. km) gateng . Kattaligi jihatidan Yupitertn keyin 2oʻrinda. Orbitasining ekssentrisiteta 0,056 boʻlgani tufayli bu masofa perigeliyda qisqarib, afeliyda uzayib turadi. S. Quyosh atrofini oʻz orbitasi boʻylab 29 yilu 167 kunda bir marta toʻla aylanib chiqadi. Uning oʻz oʻqi atrofidagi aylanish davri ekvatorida 10 soat 14,5 min. boʻlsa, qutblariga tomon Yupiterdagi singari ortib boradi. S.ning oʻrtacha radiusi 58 ming km, ekvatorida 60 ming km ga yaqin. S.ning zichligi 0,72 g/sm³ (bu Yer zichligining 0,13)ga, uning massasi 5681027 g (Yer massasidan 95,28 marta katta)ga teng . U, asosan, vodorod va geliydan iborat. Sayyora ekvatorining oʻz orbita tekisligiga ogʻmaligi 26°45’ni tashkil etadi. S. sirtida ekvatori boʻylab choʻzilgan qora mintaqalar va oq dogʻlarni kuzatish mumkin. Spektroskopik tekshirishlar S. atmosferasi, asosan, vodorod (N2) va metan (SN4) dan iboratligini koʻrsatgan boʻlsa, keyinchalik unda atsetilen (S2N2) va etan (S2N6) topilgan. Infranurlarda kuzatish S.dagi tra keskinligini (95 K) koʻrsatdi. S. muntazam radionurlanishiga va uz magnit maydoniga ega. S. atmosferasida shunday past trada ham muzlamaydigan metan va ammiak topilgan. S.ni ilk bor Galiley 1610-yilda kashf etgan. S.ning ajoyibotligi atrofidagi halqasidir. S.ning ekvator tekisligi boʻylab joylashgan bu halqa, asosan, 3 ta alohida konsentrik halqadan iborat. Ulardan sayyoraga eng yaqini S, oʻrtadagisi V va tashqisi A bilan belgilangan. Hamma halqalar deyarli shaffof boʻlib, ular orqasidagi yulduzlarni koʻrish mumkin. A halqa bilan V halqa oraligʻini Kassini nomli qora boʻshliq tashkil etadi. Halqalarning qalinligi bir necha km, diametri 250 ming km, yoshi 100 mln. yil atrofida. 20-asrning boshlaridayoq halqalar yaxlit qattiq jismdan iborat emasligi, ular S. atrofida Kepler qonuni asosida aylanadigan ayrimayrim kattiq zarralardan tashkil topganligi aniqlangan. Halqalarning infraqizil spektrlari, asosan, muz va qirov spektrlariga oʻxshaydi. S. 22 ta tabiiy yoʻldoshga ega. Ulardan eng kattalari: Mimas, Enselad, Tefiya, Diona, Reya, Titan, Giperion, Yapet, Feba, Yanus. Titan massasi va kattaligi (4850&nbsp;km) jihatidan Quyosh sistemasidagi ulkan (u Oydan ham katta) yoʻddosh hisoblanadi. Titan metan va vodoroddan tashkil topgan atmosferaga ega. S. yoʻldoshlaridan faqat Feba oʻz orbitasida boshqalarga nisbatan teskari tomonga harakatlanadi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>