S-elementlar: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
{| style="float: right; border: 1px solid #ccc; margin: 0.5em 0pt 0.8em 1.4em; padding: 3px !important; width: 75px;"
! [[Группа периодической системы|ГруппаGruppa]] →!! [[Щелочные металлы|1]] !! [[Щёлочноземельные металлы|2]] !! [[Инертные газы|8]]
|-
! ↓ [[Период периодической системы|ПериодPeriod]]
!
|
|-
! 1 || {{Элемент периодической системы|view=center|rubber=1|number=1|fontsize=80%}}
|
Qator 36 ⟶ 34:
* [[vodorod]] va [[geliy]] .
 
S-elementlarning farqi shundaki, atomlarining yuqori [[Ionlanish energiyasi|energiyali]] [[Elektron|elektroni]] qo‘zg‘almagan holatda s- orbitalda joylashgan bo‘ladi. [[Vodorod]] va [[Geliy|geliydan]] tashqari, bu [[Elektron|elektronlar]] juda oson bo‘linib, [[Kimyoviy reaksiya|kimyoviy reaksiyada]] ijobiy [[Ion|ionlarga]] aylanadi. Geliy konfiguratsiyasi kimyoviy jihatdan barqarorligi uchun uni inert gazlar qatoriga kiritishadi.
 
S-elementlar (geliydan tashqari) kuchli qaytaruvchi moddalardir, shuning uchun ham tabiatda erkin shaklda uchramaydi. Metall shakldagi elementni faqatgina tuz eritmasinining [[Elektroliz|elektrolizi]] orqali olish mumkin. 1807 va 1808 yillarda Xamfri Deyvi birinchilardan bo‘lib s-metallarni tuzlaridan [[Litiy|(litiy]], [[Berilliy|berelliy]], [[rubidiy]] va [[seziy]]<nowiki/>lardan tashqari) ajratib olishga muvaffaq bo‘ldi. 1828 yilda Berelliyni tuzlaridan ikki mustaqil olim F. Vuller va A. A. Bazilar ilk marotaba ajratib olishgan. litiy esa 1854 [[Robert Bunsen|yilda R. Bunsen tomonidan]] avval u rubidiyi o'rganiliboʻrganilib, 9 yildan uni ajratib olingan. Seziy 1881 yilgacha, Karl Setterberg seziy siyanidini elektroliz qilganga qadar sof holda ajratilmagan edi.
 
Zich shakldagi (normal sharoitda) s-elementlarning qattiqlik darajasi juda kichik (barcha gidroksidli metallarni-pichoq bilan kesish mumkin) dan ancha yuqori (berilliy)gacha o'zgarishioʻzgarishi mumkin. Beriliy va magniy hisobga olmaganda, metallar reaksiyaga juda yaxshi kirishadi. Hatto [[Qoʻrgʻoshin|qo'rg'oshinliqoʻrgʻoshinli]] [[Qotishma|qotishmalarda]] oz miqdorda (<2%) ishlatilishi mumkin. Beriliy va magniy, ularning yuqori narxi tufayli, qattiqlik va yengillik talab qilinadigan qismlar uchun qimmatli komponentlar bo'lishiboʻlishi mumkin. Bu metallar juda muhim, chunki ular [[Titan (unsur)|titan]], [[sirkoniy]], [[toriy]] va [[Tantal (unsur)|tantalni]] [[mineral]] shakllaridan ajratib olishda harajatlarni tejash imkonini beradi. Hamda [[Organik kimyo|organik kimyoda]] tiklovchii moddalar sifatida qo'llanilishiniqoʻllanilishini topa oladi.
 
== Xavflilik darajasi va saqlash ==
S-qobig'igaqobigʻiga ega bo'lganboʻlgan barcha elementlar xavfli moddalardir. Berilliy va magniydan tashqari tashqari bari yong'inyongʻin (portlash)ni keltirib chiqarish ehtimoli katta, hamda maxsus tartibda yong'inyongʻin o'chirishnioʻchirishni talab qiladi. Shuning uchun ham [[Argon]] yoki [[Uglevodorodlar|uglevodorodlarning]] inert atmosferasida saqlanishi kerak. [[Suv]] bilan kuchli reaksiyaga kirishadi, bu jarayonda [[vodorod]] ning o'rnioʻrni katta, masalan:
 
: <math>\mathsf{2Li+2H_2O \longrightarrow 2LiOH+H_2\uparrow}</math> ,
Qator 54 ⟶ 52:
== Adabiyot ==
 
* ''Dikerson R, Grey G, Hayt J.'' Kimyoning asosiy qonunlari: 2 jildda. Per. ingliz tilidan.  — M.: Mir, 1982. 652 b., kasal. - — T. 1. - — S. 432-437.