Temir davri: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
MalikxanBot (munozara | hissa) →top: Bot v1: Tuzatishlar |
k (via JWB) |
||
Qator 1:
'''Temir davri''', ilk temir davri — insoniyatning ibtidoiy jamoa va ilk ishlab chiqarish. xoʻjaligi shakllanayotgan tarixidagi davr. Fanda tosh va jez deb yuritilgan davrlardan soʻng insoniyat hayotida sodir boʻlgan tarixiy bosqich. Bu davr xoʻjalikda ohangarlik (temir metallurgiyasi) yuzaga kelishi, tarkalishi va temir qurollar ishlatilishi bilan belgilanadi. "Temir davri" atamasi, garchi antik dunyoda tosh, jez asri tushunchalari qatorida yuzaga kelgan boʻlsada, fanga 19-asrning oʻrtalarida daniyalik arxeolog K.Yu.Tomsen tomonidan kiritilgan. Rudadan temirni ajratib olish usuli dastlab Misr va Mesopotamiyada (mil. av. 3ming yillikning 1yarmida) kashf etilgan. Keyinroq (mil. av. 2ming yillikning oxirida) bu usulni yunonlar bilib olishgan. Mil. av. 11-asrdan boshlab Falastin, Suriya, Kichik Osiyo, Zakavkazye, Hindiston va Xitoyda xoʻjalik va harbiy qurolaslahalar yasashda temirdan keng miqyosda foydalanilgan, soʻngra temir asboblar yasash Eron va Oʻrta Osiyoda ham keng tarqala boshlagan. Temir (meteoritdan tashkari) Amerika, Avstraliya, Tinch okeanning aksariyat orollarida va
Temir davrida ishlab chiqarishda buyuk texnika oʻzgarishlari yuz berdi. Temir rudasining mis va kalayga nisbatan tabiatda serobligi, mustahkam sifati uning ishlab chiqarish.da va harbiy sohada tez va keng tarqalishiga olib keldi. Ayniqsa, qishloq xoʻjaligi.da gemir qurollardan foydalanishga oʻtish katta voqea boʻldi. Chunki degʻqonchilik maydonlarini kengaytirishda temir asbob va kurollar (bolta, ketmon, kurak), ayniqsa, temir tishli omoch kabi mustahkam moslamalar paydo boʻldi. Temir davrida dehqonchilikdan hunarmandchilik ajralib chiqib, alohida ishlab chiqarish. xoʻjaligiga aylandi.
Qator 11:
Temir davriga mansub arxeologik yodgorliklar Toshkent viloyatida Burganliktepa, Qovunchitepa, Tuyaboʻgʻiztepa va Burchmulla xazinasi, Fargʻona vodiysida esa, Eylaton yodgorligi va Oqtosh qabristoni asosida oʻrganilgan. 80—90 yillardan Koʻktepa (Samarqand viloyati), Yerqoʻrgʻon va Uzunqir (Qashqadaryo viloyati) kabi mil. av. 7—6-asrlarga oid nodir obidalarda arxeologik qazishlar oʻtkazildi. Bu yodgorliklarning tadqiqotlarida R. Sulaymonov, M. Filanovich, A. Saʼdullayev, M. Isamiddinov, Sh. Odilov, B. Matboboyev va boshqalarning hissasi katta boʻddi. Temir davriga oid yodgorliklarning tadqiqot natijalari, shubhasiz, Oʻzbekiston tarixining eng muhim masalalaridan hisoblanadi. Shaharsozlik madaniyatining shakllanishi shaharlar va mamlakatlararo savdosotiq munosabatlarining rivoji hamda ilk davlatchilik tizimlarining shakllanishi va rivoji tarixini oʻrganishda samarali natijalar bermoqda. Chunki, Temir davrida mamlakatimiz hududida Xorazm, Baqtriya, Sugʻd, Choch va Fargʻona kabi qad. tarixiymadaniy oʻlkalar shakllanib, Katta Xorazm, YunonBaqtriya (Baxtar) podsholigi, Sugʻd mahalliy hokimlar konfederatsiyasi, Qangʻ davlati va Fargʻona afshinlari kabi hokimiyatlar tashkil topgan edi.
Ad..Tolstov S. P
Abdulahad Muhammadjonov.
| |||