|
'''Eritma''' - — bu moddaning ma’lummaʼlum temperatura ta’siridagitaʼsiridagi suyultirilgan , [[erish]] va qaynash nuqtalari o‘rtasidagi holatdir.
Qoidaga ko‘ra, amaliyotda, eritmalar qatoriga, kimyoviy reaksiya natijasida suyuq agregat holatda, normal sharoitda esa asosan qattiq agregat holatida bo‘lgan moddalar kiritiladi. Masalan, suyuq suv va spirt, suyultirilgan gazlar garchi ular eritma atamasiga ta'rifdataʼrifda keltiriladiganidek fizik va kimyoviy xossalariga ko‘ra suyuq bo‘lsada, eritmalar qatoriga kiritilmaydi.
Eritmalar harakatining tabiati va xarakteri erigan moddadagi [[Kimyoviy unsur|elementlarning]] kimyoviy bog'lanishbogʻlanish turi bilan belgilanadi. Eritmalar, odatda, uni tashkil etuvchi zarralar o‘rtasida qisqa masofali bog'lanishbogʻlanish tartibining mavjudligi va o'rtaoʻrta, uzoq masofali tartibning yo'qligiyoʻqligi bilan tavsiflanadi.
== Qo‘llanilishi ==
Eritmalar [[metallurgiya]], shishasozlik va texnikaning boshqa sohalarida keng qo‘llaniladi.
Moddaning erigan holatida uning tarkibidan boshqa moddani eritma ko'rinishidakoʻrinishida oson va istalgan hajmda ajratib olish imkoniyati mavjud. Xususan, ko‘plab qotishmalar, shu jumladan [[Poʻlat|po'latlarpoʻlatlar]], [[Bronza|bronzalar]] va [[jez]] olinadi.
Eritmalar, shuningdek, ularda erimaydigan moddalarning [[Suspenziya|suspenziyalarini]] oson va katta hajmda ajratib olishni nisbatan osonlashtiradi. Shunday qilib, asl [[Polimerlar|polimerlarning]] xususiyatlarini o‘zgartiradigan barcha [[Plastik materiallar|plastmassalarga]] to‘ldiruvchi moddalar kiritiladi.
Eritmalar murakkab kompozit materiallarni olish imkonini beradi, ularning tarkibiy qismlari qattiq shaklda bir-birida qisman eriydi: bunday materialning eng mashhur namunasi [[Choʻyan|cho‘yandir]]. Sanoatda xuddi shunday usulda, nikelning kristallanishi natijasida sun’iysunʼiy olmos nano kukunlari sinteziga erishiladi. Bu jarayonda dastlab nikel uglerod bilan to‘yintiriladi, so‘ngra uning matritsasi eriydi..
Sof materiallarni olishning eng samarali usullaridan biri bu metallurgik tozalash, ya’niyaʼni eritilgan faza orqali qayta kristallashtirishdir. Bunga eritmadan kristallashgan tozalash ham kiradi.
[[Monokristall|Monokristallarni]] yetishtirish usullarining aksariyati nazorat qilinadigan sharoitlarda eritmaning kristallanishini o‘z ichiga oladi. Kamdan-kam istisno holatlarda masalan, bug‘ fazasi orqali [[Karborund|kremniy karbid]] kristallarini olish, usulning ba'zibaʼzi modifikatsiyalarida, shuningdek, o‘sib borayotgan kristall yuzasida kremniy eritmasi plyonkasi orqali moddani tashishni ta'minlayditaʼminlaydi.
[[Oksid|Oksidlar]], [[gidroksidlar]] va elementlar tuzlari eritmalari ushbu [[Element|elementlarni]] erkin shaklda [[Elektrolitlar|elektrolitik]] ajratib olish uchun ishlatiladi. Eritmalarni [[elektroliz]] qilish natijasida olingan ma'lummaʼlum ommaviy mahsulotlar qatoriga [[Aluminiy|alyuminiy]], [[natriy]], [[Kaliy|kaliydlarni kiritish mumkin]] .
Eritmalar bitta elementdan, moddadan iborat bo'lishiboʻlishi yoki anchagina murakkab tarkibga ega bo'libboʻlib, turli xil o'zarooʻzaro ta'sirtaʼsir qiluvchi va aksincha xususiyatlarga ega komponentlar, fazalarni o'zoʻz ichiga olishi mumkin ( qarang [[Holat diagrammasi|faza diagrammasi]]).
== Turlari ==
* [[Metallar|metall]] ;
* [[Ion|ionli]] ;
* [[Atom|Atomlar]] orasidagi kovalent bog‘langan [[Yarimoʻtkazgich|yarimo'tkazgichyarimoʻtkazgich]] ;
* Van-der-Wals bog‘lanishli organik eritmalar;
* Yuqori [[Polimerlar|polimer]] ;
* tuzli ;
* [[Oksid|oksidili]] ;
* Oksid- silikat ( [[shlak]] ) va boshqalar.
Maxsus xususiyatlarga ega eritma:
* [[Evtektika|evtektik]] (qarang [[holat diagrammasi]] ).
== Erish harorati ==
[[Erish harorati|Erish nuqtasi]] - — bu moddaning qattiqdan suyuqlikka yoki suyuqlikdan qattiq holatga o'tadiganoʻtadigan harorat (ko'pkoʻp komponentli tizimlar uchun - — harorat oralig'ioraligʻi). Ikkinchi holda, "kristallanish„kristallanish harorati"harorati“ atamasi tez-tez ishlatiladi.
Aslini olganda erish nuqtasidagi muvozanat tizimida modda o'ziningoʻzining fazaviy holatini o'zgartirmaydioʻzgartirmaydi va ma'lummaʼlum miqdorda qattiq va suyuq fazalarni o'zoʻz ichiga olishi kerak. Erish sodir bo'lishiboʻlishi uchun tizimga qo'shimchaqoʻshimcha energiya beriladi. Amaliyotda, bu erigan faza haroratining muvozanati erish haroratidan ma'lummaʼlum darajada oshib ketishida ifodalanadi. Xuddi shunday, eritmaning kristallanishi paytida eritmaning erish haroratiga nisbatan biroz sovishi kerak. Shunday qilib, tizimdagi haqiqiy (muvozanat) erish (kristallanish) haroratiga faqat qattiq va suyuq fazalarga ajralish orasida erishiladi.
== Amorf holat ==
Moddaning amorf holati, moddada faqat qisqa masofali bog'larningbogʻlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi, ko'pinchakoʻpincha o'taoʻta yuqori yopishqoqlikka ega bo'lganboʻlgan moddaning erishi sifatida qaraladi.
== Shuningdek qarang ==
| 