Orbital davr: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
„'''Orbital davr''' — ma'lum bir astronomik obyekt boshqa obyekt atrofida bir orbitani aylanib chiqishi uchun ketadigan vaqt miqdori. Astronomiyada bu odatda Quyosh atrofida aylanadigan sayyoralar yoki asteroidlarga, sayyoralar orbitasidagi yo'ldoshlarga, boshqa yulduzlar orbitasidagi ekzosayyoralarga yoki qo'shaloq yulduzlarga nisbatan qo'llaniladi. Umuman samoviy jismlar uchun yulduz davri (yulduz yili) bir jismning birlamchi jism atrofida, mas...“ yozuvi orqali yangi sahifa yaratildi |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
'''Orbital davr''' — ma'lum bir astronomik obyekt boshqa obyekt atrofida bir orbitani aylanib chiqishi uchun ketadigan vaqt miqdori. Astronomiyada bu odatda Quyosh atrofida aylanadigan sayyoralar yoki asteroidlarga, sayyoralar orbitasidagi yo'ldoshlarga, boshqa yulduzlar orbitasidagi ekzosayyoralarga yoki qo'shaloq yulduzlarga nisbatan qo'llaniladi.
Umuman samoviy jismlar uchun [[yulduz]] davri (yulduz yili) bir jismning birlamchi jism atrofida, masalan,[[Yer]]ning
* ''Tropik davr,'' ayniqsa, asosiy yulduzning pozitsiyasiga bog'liq. Quyosh yili va mos ravishda kalendar yil uchun asosdir hioblanadi.
Qator 16:
* ''Sinodik davr'' - obyektning ikki yoki undan ortiq boshqa obyektlarga nisbatan xuddi shu nuqtada qayta paydo bo'lishi uchun ketadigan vaqt. Umumiy foydalanishda bu ikki obyekt odatda Yer va Quyoshdir. Ikki ketma-ket qarama- qarshilik yoki ikkita ketma- ket bog'lanish orasidagi vaqt ham sinodik davrga teng. Quyosh sistemasidagi samoviy jismlar uchun sinodik davr (Yer va Quyoshga nisbatan) Yerning Quyosh atrofidagi harakati tufayli tropik davrdan farq qiladi. Masalan, Quyoshga nisbatan Yerdan ko'rinadigan Oy orbitasining sinodik davri 29,5 o'rtacha quyosh kuni, chunki Oyning fazasining Quyosh va Yerga nisbatan pozitsiyasi bu davrdan keyin takrorlanadi. Bu Yerning Quyosh atrofidagi harakati tufayli uning Yer atrofidagi orbitasining yulduz davridan uzoqroq, ya'ni 27,3 o'rtacha quyosh kuniga teng.
* ''Drakonit davri'' (shuningdek, drakonik davr yoki tugun davri), obyektning ko'tarilish tugunidan ikki marta o'tishi o'rtasida o'tadigan vaqt, uning orbita nuqtasi, u ekliptikani janubdan shimoliy yarim sharga kesib o'tadi. Bu davr yulduz davridan farq qiladi, chunki obyektning orbital tekisligi ham, ekliptika presessining tekisligi ham qo'zg'almas yulduzlarga nisbatan, shuning uchun ularning kesishishi, tugunlar chizig'i ham qo'zg'almas yulduzlarga nisbatan o'tadi. Garchi ekliptika tekisligi ko'pincha ma'lum bir davrda egallagan holatda sobit bo'lsa ham, obyektning orbital tekisligi hali ham oldinga o'tadi, bu esa drakonit davrining yulduz davridan farqlanishiga olib keladi<ref name="bir">{{veb manbasi |last1=Oliver Montenbruck |first1=Eberhard Gill (2000) |title=Satellite Orbits: Models, Methods, and Applications |url=https://books.google.com/books?id=hABRnDlDkyQC&pg=PA50 |publisher=Springer Science & Business Media}}</ref>.
* ''Anomalistik davr'' - bu ob'ektning periapsisdagi ikkita o'tishi orasidagi vaqt (Quyosh tizimidagi sayyoralar misolida, perigeliy deb ataladi), uning jalb qiluvchi jismga eng yaqin kelish nuqtasi. U yulduz davridan farq qiladi, chunki obyektning yarim katta o'qi odatda sekin oldinga siljiydi.
* Shuningdek, Yerning tropik davri ( tropik yil ) - uning aylanish o'qining Quyosh bilan ikki tekislanishi orasidagi interval, shuningdek, 0 soatlik o'ng ko'tarilishda obyektning ikkita o'tish joyi sifatida qaraladi. Bir Yer yili Quyoshning ekliptika bo'ylab bitta aylanish davrini (yulduzli yil) yakunlash davridan biroz qisqaroq, chunki egimli o'q va ekvator tekisligi orbita tugashidan oldin [[Quyosh]] bilan mos keladiganga nisbatan sekin o'tadi ( yo'naltiruvchi yulduzlarga nisbatan aylanadi ). Yer uchun eksenel presessiyaning bu aylanishi, deb nomlanadi. Tengkunlik kunlarining retsessiyasi taxminan har 25770 yilda takrorlanadi<ref>{{veb manbasi |last1=Hannu Karttunen |first1=et al. (2016) |title=Fundamental Astronomy |url=https://en.wikipedia.org/wiki/Orbital_period#:~:text=Fundamental%20Astronomy |publisher=(6th ed.). Springer. p. 145.}}</ref>.
==Markaziy jism atrofida aylanish==
[[File:Ellipse semi-major and minor axes.svg|thumb|upright=1.2|Ellipsning yarim katta o'qi (''a'') va yarim kichik o'qi (''b'').]]
Keplerning uchinchi qonuniga ko'ra , aylana yoki elliptik orbita bo'ylab bir-birini aylanib yuruvchi ikki nuqta massasining orbital davri T:
<math>T = 2\pi\sqrt{\frac{a^3}{\mu}}</math>
Bu yerda:
* a - orbitaning yarim katta o'qi
* m = GM - standart tortishish parametri
* G - tortishish doimiysi ,
* M - kattaroq jismning massasi.
Berilgan yarim katta o'qi bo'lgan barcha ellipslar uchun ekssentriklikdan qat'i nazar, orbital davri bir xil bo'ladi.
== Manbalar ==
{{manbalar}}
| |||