Kron kasalligi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Wikisurgery94 (munozara | hissa)
MalikxanBot (munozara | hissa)
+ loyiha
Qator 7:
nozologik birlikni amaliyotga tatbiq etdilar. Ularning taʼkidlashicha, bu kasallik
ingichka ichakning boshqa turlaridan mutlaqo farq qilgan holda, yonbosh ichakni
jarohatlaydi. Lekin keyinchalik shu narsa maʼlum bo‘ldikiboʻldiki, kasallik, asosan,
yo‘g‘onyoʻgʻon ichakda va kam hollarda oshqozon-ichak tizimining boshqa sohalarida
uchraydi. 1959-yil Brooke. 1960-yil Lockhart-Mammery va Morton Kron
kasalligining yo‘g‘onyoʻgʻon ichak turi va yarali kolit butunlay alohida patologiya
ekanligini taʼkidlab o‘tdilaroʻtdilar. Kron kasalligi erkaklar va ayollarda bir xil miqdorda
uchraydi. Lekin oq tanli odamlarda qora tanlilarga nisbatan 5 barobar ko‘pkoʻp
uchraydi. Turli millatlar ichida esa yahudiy millati orasida, bilinarli darajada ko‘pkoʻp
uchraydi. Kasallik epidemiologiyasini o‘rganishoʻrganish shu narsani ko‘rsatadikikoʻrsatadiki, oxirgi
uch un yillik ichida bemorlar soni tez ortib bormoqda.
 
Qator 21:
Kron kasalligining etiologiyasi hozirgacha aniq
emas. Lekin yarali kolitga xos 5 etiologik sabab Kron kasalligiga ham tatbiq etilsa
bo‘ladiboʻladi. Genetik va infeksion sabablar asosiy omillar hisoblanadi, chunki ikkalasi
ham Kron kasalligi bilan og‘riganogʻrigan bemorlarda mavjud. Har bir bemorda
limfangioektaziya va mezenterial limfangiopatiya kabi morfologik o‘zgarishlaroʻzgarishlar
kuzatilishi „obstruktiv limfangitni“ asosiy sabablardan biri ekanligini ko‘rsatadikoʻrsatadi.
Kron kasalligida ichakning shilliq osti qavatida shish, fibroz, limfa yo‘llariningyoʻllarining
kengayishi hisobiga devori qalinlashgan bo‘ladiboʻladi. Shilliq pardasida kichik-kichik
ariqsimon yaralar kuzatiladi. Uning ko‘rinishikoʻrinishi „tosh ko‘cha“nikoʻcha“ni eslatadi. Shunday
yaralardan tashqari, sohalarda shilliq pardaning tuzilishi deyarli o‘zgarmaganoʻzgarmagan holda
bo‘ladiboʻladi. Ko‘pKoʻp hollarda, ichakning tutqich yuzasida, shilliq pardada uzunasiga
ketgan chuqur yarali ariqchalar paydo bo‘ladiboʻladi. Baʼzida bu yaralar ichakning barcha
qavatlarini qamrab teshiklar, chandiqlar va surunkali abssesslar hosil qiladi. Ko‘pKoʻp
yadroli ulkan epitelial hujayralardan iborat granulomalar 60 % bemorlarda
uchraydi. Bunday granulomalar shilliq osti qavatida, baʼzida seroz osti, muskul
qavati va regional limfa bezlarda topiladi. Kron kasalligi bo‘yichaboʻyicha operatsiya
davrida ichak devorining qalinlashganligi, seroz osti tomirlarning kengayganligi,
qattiqlashganligi va torayganligini hisobga olgan holda, yallig‘lanishningyalligʻlanishning
uzunligini oson aniqlab ola oladi. Lekin, bazida yallig‘lanishyalligʻlanish segmentar
xususiyatga ega bo‘ladiboʻladi.
 
== Makroskopik ko'rinishi ==
Qator 46:
== Klinikasi ==
 
Kron kasalligi, ko‘pinchakoʻpincha katta yoshdagi odamlarda uchraydi. Lekin oxirgi yillarda, bolalarda ham tez-tez uchramoqda. Ko‘pginaKoʻpgina
mualliflarning eʼtiroficha, 20 % bemorlarda kasallik belgilari 15 yoshgacha
bo‘lganboʻlgan davrda paydo bo‘lganboʻlgan. Baʼzi adabiyotlarda kichik yoshdagi bolalarda ham
uchrab turishi qayd qilinadi. Kasallikning belgilari quyidagilardan iborat: og‘irlikogʻirlik
massasini yo‘qotishyoʻqotish (90 % hollarda), qorin og‘rig‘iogʻrigʻi (70 %), diareya (67 %), tana
haroratining ko‘tarilishikoʻtarilishi (25 %). Baʼzida kasallikning dastlabki belgilari
bo‘g‘imlardaboʻgʻimlarda og‘riqogʻriq (artrit) bilan boshlanadi. Kron kasalligida to‘g‘ritoʻgʻri ichakdan
axlat aralash qon kelish, yarali kolitga nisbatan kam uchraydi. Lekin faqat yo‘g‘onyoʻgʻon
ichak lokalizatsiyasida „qonli diareya“ Kron kasalligiga xos belgi hisoblanadi.
Deyarli 2/3 qism kasallarda diagnoz bir yildan keyin aniqlanadi. Kasallarning 1/3
qismida birlamchi diagnoz oshqozon-ichak tizimiga bog‘liqbogʻliq bo‘lmaganboʻlmagan tashxislar
bilan davolanadi.
Yarali kolitda kasallik kechishi qaytalanuvchi, zo‘rayishzoʻrayish davri vaqtincha
zaiflashish bilan almashib turuvchi xususiyatga ega bo‘lsaboʻlsa, Kron kasalligida
doimiy bo‘ladiboʻladi. Kasallikning bolalarga xos shakli „ileokolit“ hisoblanadi (55 %).
Yo‘g‘onYoʻgʻon ichak (34 %) va ingichka ichak (10 %) shakllari kamroq uchraydi. Og‘izOgʻiz
bo‘shlig‘iboʻshligʻi shilliq pardasi biopsiya qilinganda, Kron kasalligiga xos granulomalar
aniqlanadi. Baʼzida, kasallikning og‘irogʻir shakllarida barmoqlarning
„tug‘nog‘ichsimon“„tugʻnogʻichsimon“ yo‘g‘onlashishiyoʻgʻonlashishi rivojlanadi.
Kron kasalligiga chalingan bolalar jismoniy rivojlanishdan orqada qoladi,
og‘irligiogʻirligi kam bo‘ladiboʻladi. Kasallikning ileosekal shaklida eng ko‘pkoʻp uchraydigan
belgilardan biri, qorinning o‘ngoʻng pastki to‘rtdantoʻrtdan birida og‘riqogʻriq paydo bo‘lishidirboʻlishidir.
Kolorektal shaklida perianal yaralar, yoriqlar paydo bo‘ladiboʻladi. Ular, ko‘pinchakoʻpincha
og‘riqliogʻriqli va oqmalar, granulomatoz to‘qimadantoʻqimadan iborat g‘adirgʻadir-budir yuzalar hosil 152
qilib, oraliq sohasiga tarqalishi mumkin. Baʼzida yaralarning jadal rivojlanishi
natijasida, perianal soha muskullari ham jarohatlanishi mumkin. Ingichka ichak,
sigmasimon va to‘g‘ritoʻgʻri ichakdan yuqorida joylashgan yo‘g‘onyoʻgʻon ichak
jarohatlanganda, sigmoidoskopiyada shilliq parda o‘zgarishsizoʻzgarishsiz bo‘ladiboʻladi. Kron
kasalligining rektal shaklida shilliq pardada chiziqsimon yaralar aniqlanadi.
== Kasallik darajasi ==
Qator 107:
Irrigogramma qilinadi.
Laboratoriya tekshiruvlarida anemiya, EChT oshganligi, gipoalbuminemiya, LgA
ko‘rsatkichiningkoʻrsatkichining oshganligi, qon quyilishi vaqtining cho‘zilishichoʻzilishi kabi ko‘rsatkichlarkoʻrsatkichlar
kuzatiladi. Rentgenologik tekshiruvda oshqozon-ichak tizimining barcha
sohalarida - qizilo‘ngachdanqiziloʻngachdan tortib to‘g‘ritoʻgʻri ichakgacha Kron kasalligiga xos
o‘zgarishlaroʻzgarishlar aniqlanadi, lekin eng ko‘pkoʻp uchraydigan sohalari yonbosh va yo‘g‘onyoʻgʻon
ichak hisoblanadi. Shuningdek, ichak oqmalari, qorin bo‘shlig‘iboʻshligʻi abssesslari,
o‘smasimonoʻsmasimon hosilalar va terining jarohatlanishi kuzatiladi.
 
== Asoratlari ==
 
Kron kasalligiga ichki oqmalar va yo‘llaryoʻllar hosil bo‘lishiboʻlishi xosdir. Bunday
asoratlar qorin og‘rig‘iogʻrigʻi, qorin devorining taranglashuvi va qorinda o‘smasimonoʻsmasimon
hosila paypaslanishi kabi klinik belgilar bilan o‘tadioʻtadi. Oqma, ko‘pinchakoʻpincha, yonbosh
ichakning so‘nggisoʻnggi qismi bilan ko‘tariluvchikoʻtariluvchi chambar yoki sigmasimon ichaklar
orasida vujudga keladi. O‘tkirOʻtkir appenditsit diagnozi bilan appendektomiya
operatsiyasi o‘tkazilgandanoʻtkazilgandan so‘ngsoʻng, tashqariga ochilgan oqma hosil bo‘lsaboʻlsa, bemorda
Kron kasalligi bo‘lishiboʻlishi mumkinligi ehtimoli mavjud. Bunda finajasogrammada
oqma chuvalchangsimon o‘simtaningoʻsimtaning asosiga emas, balki yonbosh ichakning
so‘nggisoʻnggi qismiga ochilganligi ko‘rinadikoʻrinadi. Baʼzida oqma ichak bilan siydik qopi yoki
uretraga ochilishi mumkin. Bunda siydik yo‘llariningyoʻllarining infeksiyasi, siydik bilan havo
yoki ichak massasi ajralganda, Kron kasalligining asorati ekanligini tasdiqlaydi.
Kron kasalligida yo‘g‘onyoʻgʻon ichakning dilatatsiyasi (megakolon) va
perforatsiyasi kamdan kam hollarda uchraydi. Biroq ichakning distal qismlarining
obstruksiyasi ichak perforatsiyasi bilan tugashi mumkin. Kasallikda steroid
terapiya perforatsiyaga sabab bo‘laboʻla olmaydi. Shuni taʼkidlab o‘tishoʻtish joizki, Kron
kasalligi kolorektal sohaning karstinomasiga sabab bo‘lishiboʻlishi mumkin. Statistik
maʼlumotlar shuni ko‘rsatadikikoʻrsatadiki, Kron kasalligining bunday asorati aholi orasida
uchraydigan ko‘rsatkichgakoʻrsatkichga nisbatan 20 barobar ko‘pkoʻp.
 
== Davolash ==
Bemor bolalar uzoq davr mobaynida konservativ davo oladilar. Davoning asosiy komponentlaridan biri
oqsilga boy, yuqori kalloriyali parhezdir. Dag‘alDagʻal, qattiq oziq-ovqatlar tavsiya
etilmaydi. Steotoriya dardi bor bemorlarga yog‘liyogʻli ovqat kam miqdorda isteʼmol
qilish va qo‘shimchaqoʻshimcha trigliseridlar tavsiya etiladi.
Sulfosalazin (azulfidin) qo‘llashqoʻllash, yarali kolitlarda (YaK) samarali natija
bergan holda, Kron kasalligida taʼsiri kam. Shunga qaramasdan, uni qo‘llashqoʻllash
maqsadga muvofiq hisoblanadi. Steroid gormonlar qo‘llashqoʻllash quyidagi hollarda
tavsiya etiladi: (1) xirurgik davoga ko‘rsatmakoʻrsatma bo‘lmaganboʻlmagan holda, konservativ davo
yordam bermasa: (2) bemorda toksikoz belgilari bilan umumy ahvolining og‘irogʻir
bo‘lishidaboʻlishida: (3) bemorda asosiy kasallikdan tashqari ichakdan tashqari ko‘rinishlarkoʻrinishlar
(artralgiya, teri kasalliklari) mavjud hollarda: (4) og‘irogʻir bemorlarda keng tarqalgan,
operatsiya qilish mumkin bo‘lmaganboʻlmagan enteritda. Ambulator davo yordam bermasa,
bemor ahvolining og‘irlashishiogʻirlashishi yoki ovqatlanishning buzilishi kuchaygan hollarda,
kasalxonaga yotqizilishi shart. Enteral oziqlantirishning to‘xtatibtoʻxtatib, parenteral
oziqlantirishga o‘tishoʻtish, elektrolit, vitamin, mikroelementlar tanqisligini bartaraf
etish, ko‘pinchakoʻpincha, bemor ahvolining yaxshilanishiga olib keladi.
 
== Operativ davosi ==
Qator 158:
 
Kron kasalligida operativ davo kam hollarda, bemorning
butunlay sog‘ayibsogʻayib ketishiga olib keladi. Bunga sabab, kasallikning tez-tez
qaytalanishi bilan bog‘liqbogʻliq. Baʼzida operatsiya bemor ahvolining sezilarli darajada
klinik yaxshilanishiga olib keladi. Bu esa dori-darmonlar dozalarini qisqartirishga,
yoki umuman to‘xtatishgatoʻxtatishga sabab bo‘lishiboʻlishi mumkin. Operativ davoga kasallikning
zo‘rayishishizoʻrayishishi dalil hisoblanadi. Jumladan, bola bo‘yiningboʻyining o‘smasligioʻsmasligi, konservativ
davoning taʼsir qilmasligi, ichak tutilishi, ichak oqmalari (ichki va tashki),
pararektal abssess va oqmalar, qon ketish, qorin og‘rig‘iogʻrigʻi va qorin bo‘shlig‘iboʻshligʻi
abssessi kabilardir. Operatsiyadan oldin va keyin butunlay enteral oziqlantirishni
to‘xtatibtoʻxtatib, umumiy parenteral oziqlanishga o‘tishoʻtish, operatsiyadan keyin
kuzatiladigan asoratlarni kamaytirishga, bemor ahvolining tiklanishiga va
ko‘pinchakoʻpincha, faol hayot tarziga qaytishiga sabab bo‘ladiboʻladi.
Kron kasalligining ileostekal shakli, ko‘pinchakoʻpincha ichak tutilishiga olib keladi va
operatsiya o‘tkazishgaoʻtkazishga sabab bo‘ladiboʻladi. Bu barcha ichak tutilishlarning 90 %ni
tashkil qiladi. Aksincha, kolorektal shaklida deyarli ichak tutilishi kuzatilmaydi.
Lekin bu shaklda ichakdan qon ketish ko‘pkoʻp uchraydi. Bunda o‘sishdanoʻsishdan qolish,
ikkilamchi jinsiy belgilar rivojlanishining orqada qolishi ikkala jinsga xosdir.
Operatsiya mobaynida zararlangan (yallig‘langanyalligʻlangan) ichakni rezeksiya qilish va
anastomoz qo‘yishqoʻyish optimal uslub (usul) hisoblanadi. Rezeksiyani „sog‘lom“„sogʻlom“
to‘qimatoʻqima bo‘ylabboʻylab o‘tkazishoʻtkazish zarur degan tushunchalar, hozirgi paytda zarur emasligi
tasdiqlandi. Shu sababli, rezeksiyani faqat yallig‘langanyalligʻlangan ichak chegarasida
o‘tkaziladioʻtkaziladi. Yallig‘langanYalligʻlangan sohada o‘tkazishgaoʻtkazishga to‘g‘ritoʻgʻri kelsa ham, anastomozning
bitishiga taʼsir ko‘rsatmaydikoʻrsatmaydi. Bu esa operatsiyadan keyin kuzatilishi mumkin
bo‘lganboʻlgan „kalta ichak sindromi“ni yuzaga kelmasligini taʼminlaydi. Yallig‘lanishYalligʻlanish
ichakning boshqa sohalarida ham ayrim-ayrim joylashishi kuzatilsa (agar ularda
obstruksiya yoki boshqa asoratlar bo‘lmasaboʻlmasa), ular o‘zoʻz holida qoldiriladi. Ileostoma
yoki „chetlab o‘tish“oʻtish“ anastomozi ichak rezeksiyasiga nisbatan ko‘pkoʻp asoratlar bilan
o‘tadioʻtadi hamda kam hollarda kasal ahvolini yaxshilanishiga olib keladi. Operatsiya
paytida, ichki oqmalar aniqlansa, ular rezeksiya qilingan ichak bilan birga olib
tashlanadi. Agar oqma rezeksiya qilinuvchi yallig‘langanyalligʻlangan ichakdan uzoqda
joylashgan bo‘lsaboʻlsa, ichakning bu sohasi ham oqma bilan birga, alohida qo‘shimchaqoʻshimcha
rezeksiya qilinib anastomoz qo‘yiladiqoʻyiladi.
Kron kasalligida qorin og‘rig‘iogʻrigʻi tufayli operatsiya paytida, ileostekal sohada
kuchli yallig‘lanishyalligʻlanish aniqlanmasa, appendektomiya operatsiyasi bilan
chegaralanadi. Shuni taʼkidlash kerakki, Kron kasalligi tufayli appendektomiyadan
keyin yuzaga keladigan oqmalar, mazkur kasallik aniqlanmagan bemorlarga
nisbatan 6 marta ko‘pkoʻp uchraydi. Kron kasalligida bu kasallik bo‘lmaganboʻlmagan bolalarga
nisbatan appenditsit kam uchraydi. Agarda yallig‘lanishyalligʻlanish 12 barmoqli ichakda
joylashgan bo‘libboʻlib, yuqori ichak tutilishi aniqlansa, gastroeyunoanastomoz
operatsiyasi bajariladi. Bunda, och ichakda yaralar hosil bo‘lishiningboʻlishining oldini olish
maqsadida vagotomiya ham bajariladi. Lekin shunga qaramasdan, kasallikning qaytalanishi uchrab turadi. Adabiyotlarda ko‘rsatilishichakoʻrsatilishicha, operatsiyadan keyin 3 yil ichida qaytalanish 50 %ni tashkil qiladi, vaqt o‘tishioʻtishi bilan esa qaytalanish
90 %ga yotadi. Bu ko‘rsatkichlarkoʻrsatkichlar shuni ko‘rsatadikikoʻrsatadiki, operativ davolab, bu
kasallikni butunlay yo‘qyoʻq qilishning iloji yo‘qyoʻq. Lekin operatsiya ichak tutilishi,
anoreksiya, doimiy qorin og‘rig‘iogʻrigʻi singari hollarda, bemorlarni sog‘lomsogʻlom turmush
tarziga qaytishiga yordam beradi. Ko‘pKoʻp hollarda, rezeksiya o‘tkaziliboʻtkazilib, anastomoz
qo‘yilganqoʻyilgan hollarda, kasallik (anastomozning proksimal yoki distal qismlarida)
qaytalanadi. Bunda konservativ (medikamentoz) davolash 70 % hollarda yaxshi
natija beradi. Ileostoma qo‘yilgandanqoʻyilgandan keyin qaytalanish, ko‘pinchakoʻpincha, uning
proksimal qismida vujudga keladi. Birlamchi rezeksiya o‘tkazilganoʻtkazilgan bemorlarda
qaytalanish tufayli qayta operatsiya o‘tkazishoʻtkazish taxminan 30 % hollarda kerak
bo‘ladiboʻladi. Bemor ahvolining qayta operatsiyadan keyin yaxshilanishi 50 % hollarda
kuzatiladi. Operatsiyadan keyin perianal oqmalar paydo bo‘lganboʻlgan bemorlarda,
yaraning bitishi juda qiyin bo‘ladiboʻladi yoki umuman bitmaydi. Bu hollarda oqmani
kesib tashlab to‘g‘ritoʻgʻri drenajlash yaxshi natija beradi.
Bolalarda Kron kasalligi tufayli operatsiyadan keyin qaytalanishi (restidivi)
yuqori bo‘lishigaboʻlishiga qaramasdan, bemor bolalarning ahvoli ancha yaxshilanadi.
Ishtahasi ochiladi, tana og‘irligiogʻirligi oshadi, ko‘pkoʻp vaqt mobaynida qorindagi og‘riqogʻriq
bo‘lmaydiboʻlmaydi. Shunga qaramasdan, ko‘pkoʻp hollarda, qayta-qayta operatsiyalar
(rezeksiya) o‘tkazishgaoʻtkazishga to‘g‘ritoʻgʻri keladi. Bunda bolalarning ahvoli qayta
yaxshilanadi. Afsuski, Kron kasalligini davolashda bir operatsiya bilan
muvaffaqiyatga erishish kam hollarda uchraydi.