Tatariston: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Shafii04 (munozara | hissa)
→‎Aholisi: Fixed typo
Teglar: Qaytarildi Mobil qurilma orqali Mobil ilova orqali Android-ilova orqali
Shafii04 (munozara | hissa)
→‎Tarixi: Fixed typo
Teglar: Qaytarildi Mobil qurilma orqali Mobil ilova orqali Android-ilova orqali
Qator 11:
Аҳолиси, асосан, [[Татарлар]] 53,2%, [[Руслар]] 39,7%, [[Чувашлар]] 3,08%, [[Удмуртлар]] 0,62%, [[Украинлар]] 0,48%, [[Мордва]] 0,51%, [[Марийлар]] 0,50%, [[Бошқиртлар]] 0,36%дан иборат. Чуваш, мордва, удмурт, украин ва бошқа ҳам яшайди. Шаҳар аҳолиси 74%. Давлат тиллари — татар ва рус тиллари. Диндорлари — мусулмон суннийлар ва христианлар. Йирик шаҳарлари: Қозон, Набережние Челни, Алмат, Нижнекамск, Зеленодолск. Татаристон аҳолиси [[2010]]-йилга келиб — 3780,6 минг кишини ташкил этади. Шаҳар аҳолиси — 74,5 % ([[2005]]). Аҳоли зичлиги — 55,4 киши./км ([[2005]]).
 
== TarixiТарихи ==
Татаристон ҳудудида одам илк палеолит давридан яшай бошлаган. Тош даврининг барча босқичларига хос манзилгоҳлар топилган. 6—7-асрларда Татаристоннинг Турк хоқонлиги билан алоқаси кучайган. 9-асргача ҳозирги Татаристон ҳудудида мажор (мадяр) қабилалари яшаган. Кейинчалик уларни ВолгаКама булғорлари суриб чиқарган. 10—14-асрларда Татаристон Волга Кама Булғорияси таркибига кирган. 1236-йил мўғуллар бостириб келган ва у 1241-йилда Олтин Ўрда хонлигида қўшиб олинган. 14-аср охири — 15-аср бошларида Қозон татарлари шакллана борди ва Олтин Ўрда барбод бўлгач, Татаристон ҳудудида Қозон хонлиги ташкил топди (1438). Рус кўшинларининг юришлари (1545—52) натижасида Қозон хонлиги босиб олинди. 1708-йилда Қозон губернияси ташкил этилди. 18—19-асрларда ўлкада саноат ва маданият ривожланди. Мовут тўқиш, кемасозлик, кўнчилик, мис эритиш, совунгарлик корхоналари барпо этилди. 1804-йил Қозон университети очилди. 1861-йил деҳқонлар ислоҳотидан кейин деҳқонларнинг Бездна қўзғолони бўлиб, уни талабалар ҳам кўллаб-қувватладилар. Татаристон меҳнаткашлари 1905-07 йиллардаги инқилобда фаол қатнашдилар. 1917-йил феврал инқилобидан сўнг миллий демократик ташкилотлар, жумладан, таникли инқилобчи М. Вахитов бошчилигида Мусулмон социалистик қўмитаси тузилди. 1917-йил 26 октабр (8 ноябр)да Қозонда Шўро ҳокимияти ўрнатилди. 1918—19 йилларда Татаристон ҳудуди 2 марта оқ гвардиячилар қўлига ўтди. 1920-йил 27 майда РСФР таркибида Татаристон АССР ташкил этилди. 1990-йил 27 августда Татаристон Олий Кенгаши республиканинг давлат суверенитетини эълон қилди. 1992-йилдан Татаристон Республикаси деб атала бошлади, 1991-йил президент Лавозими таъсис этилди.<ref name=":0" />
Tatariston hududida odam ilk paleolit davridan yashay boshlagan. Tosh davrining barcha bosqichlariga xos manzilgohlar topilgan. 6—7-asrlarda Tataristonning Turk xoqonligi bilan aloqasi kuchaygan. 9-asrgacha hozirgi Tatariston hududida major (madyar) qabilalari yashagan. Keyinchalik ularni VolgaKama bulgʻorlari surib chiqargan. 10—14-asrlarda Tatariston Volga Kama Bulgʻoriyasi tarkibiga kirgan. 1236-yil moʻgʻullar bostirib kelgan va u 1241-yilda Oltin Oʻrda xonligiga qoʻshib olingan. 14-asr oxiri — 15-asr boshlarida Qozon tatarlari shakllana bordi va Oltin Oʻrda barbod boʻlgach, Tatariston hududida Qozon xonligi tashkil topdi (1438). Rus qoʻshinlarining yurishlari (1545—52) natijasida Kozon xonligi bosib olindi. 1708-yilda Qozon guberniyasi tashkil etildi. 18— 19-asrlarda oʻlkada sanoat va madaniyat rivojlandi. Movut toʻqish, kemasozlik, koʻnchilik, mis eritish, sovungarlik korxonalari barpo etildi. 1804-yil Qozon universiteti ochildi. 1861-yil dehqrnlar islohotidan keyin dehqonlarning Bezdna qoʻzgʻoloni boʻlib, uni talabalar ham koʻllab-quvvatladilar. Tatariston mehnatkashlari 1905-07 yillardagi inqilobda faol qatnashdilar. 1917-yil fevral inqilobidan soʻng milliy demokratik tashkilotlar, jumladan, tanikli inqilobchi M. Vaxitov boshchiligida Musulmon sotsialistik qoʻmitasi tuzildi. 1917-yil 26 oktabr (8 noyabr)da Qozonda Shoʻro hokimiyati oʻrnatildi. 1918—19 yillarda Tatariston hududi 2 marta oq gvardiyachilar qoʻliga oʻtdi. 1920-yil 27 mayda RSFR tarkibida Tatariston ASSR tashkil etildi. 1990-yil 27 avgustda Tatariston Oliy Kengashi respublikaning davlat suverenitetini eʼlon qildi. 1992-yildan Tatariston Respublikasi deb atala boshladi, 1991-yil prezident lavozimi taʼsis etildi.<ref name=":0" />
 
== Xoʻjaligi ==