Tilshunoslik: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Yangi qo‘shdim Teglar: Qaytarildi Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali |
Tahrir izohi yoʻq Teglar: Qaytarildi Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali |
||
Qator 11:
d) amaliy tilshunoslik;
e) struktural lingvistika;
f) matematik lingvistika
Xususiy tiishunoslik o‘zbek tilshunosligi, rus tilshunosligi kabi ma'lum bir tilning belgi-xususiyatlarini o‘rganadi.
Qator 19:
chegaralovchi soha.
Matematik lingvistika - tilni tadqiq etish va tasvirlashda matematik metodlardan foydalanish imkomyatlarini o'rganuvchi soha.
Mazkur yoʻnalishlardan tashqari T.ning har bir tildagi muayyan sathlar va birliklarni oʻrganuvchi koʻplab tarmoq va boʻlimlari bor:
1. Fonetika. Nutq tovushlarining artikulyatsion va akustik xususiyatlarini, bo‘g‘in, urg'u, ohang va fonetik hodisalami o‘rganadi.
Qator 41 ⟶ 42:
16. Punktuatsiya. Tinish belgilari va ularni qo‘llash qoidalarini o'rganadi.
17. Uslubiyat (stilistika). Til birliklarining uslubiy imkoniyat va xususiyatlarini, uslubiy bo‘yog‘i hamda nutq uslublarini o‘rganadi.
Tilshunoslik fani taraqqiyotida yuzaga kelgan turli lingvistik maktab va oqimlar tilga qanday yondoshishi hamda tahlil metodlarini turlicha bo‘lishidan qat'i nazar hozirgi zamon tilshunosligi quyidagi uch asosiy tarmoqqa bo‘linadi:
1) intralingvistika (ichki lingvistika);
Qator 51 ⟶ 53:
Komparativistika (lot. comparativus - qiyosiy) - qarindosh tillarni qiyosiy-tarixiy o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi tilshunoslik tarmog‘i. Komparativistika qiyosiy-tarixiy tilshunoslik, areal lingvistika, tipologiya (universal lingvistika)ni o‘z ichiga oladi.
Avvalo, qiyosiy tilshunoslik qiyosiy-tarixiy va chog‘shtirma tilshunoslikka bo‘linadi.
tillarni o‘rgansa, chog‘ishtirma tilshunoslik turli tizimdagi tillarni chog‘ishtirib, ularning o‘xshash va farqli jihatlarini aniqlaydi. Masalan, o'zbek-ingliz tillarining qiyosiy grammatikasi kabi.
Demak, tilshunoslik fanining asosiy predmeti muhim va murakkab ijtimoiy
hodisa sanalmish til bo'lib, uning barcha qirralari, belgi-xususiyatlari, tarixiy taraqqiyoti shu fan tarmoqlari va sohalari
tomonidan tadqiq etiladi.
Insonning nutqiy faoliyati so'zlashish, eshitish, sezish va o‘qish kabi murakkab jarayonlarni ham o‘z ichiga oladi. Bu jarayonlar faqat tilshunoslikda emas, balki boshqa fanlarda ham o‘rganiladi. Shunga ko‘ra, inson tili mustaqil manba sifatida bir necha fanlarning predmetini tashkil etadi.
Tilshunoslik til bo'yicha tadqiqot ishlari olib borganda boshqa fanlarning xulosalariga ham tayanadi va, aksincha, barcha fanlar ham til materiallaridan foydalanadi. Bundan ko‘rinadiki, tilshunoslik, deyarli, barcha fanlar, jumladan, falsafa, psixologiya (ruhshunoslik), sotsiologiya, mantiq (logika) kabi fanlar bilan aloqada, hamkorlikda ish olib boradi.
Har bir fanning tilni qaysi tomoni yoki aspektini o‘rganishi o‘sha fanning predmetini tashkil etadi.
Qator 67 ⟶ 68:
Tilshunoslikning mantiq fani bilan aloqadorligi shundaki, til - fikr ifodalash quroli, fikr esa mantiq fanining o‘rganish manbaidir. Fikr va til o‘zaro bog‘liq bo‘lgani kabi grammatik va logik kategoriyalar ham bir-biriga o'zaro aloqador.
Tilshunoslik ruhshunoslik (psixologiya) bilan ham uzviy bog‘liq. Ruhshunoslik inson ruhiy (psixik) jarayonlarining qonuniyatlarini o‘rganadi. Insoning ruhiyati tilda, nutqda o'z ifodasini topadi. Til va
ruh o‘rtasidagi masalalar psixolingvistikada o‘rganiladi. Demak, psixolingvistika psixologiya bilan lingvistikaning sintezi sifatida yuzaga kelgan bo‘lib, nutqni qabul qilish, tilni egallash kabi masalalarni o‘rganadi. Darhaqiqat, inson ma'lum miqdordagi tajriba, qoidalar yordamida yangidan yangi jumlalarni yaratish qobiliyatiga ega. Psixolingvistika fanining asosiy maqsadlaridan biri ana shu qobilyatning tabiati va rivojlanish qonuniyatlarini ilmiy o'rganishdir.
Psixolingvistika til birliklaridan nutqiy jarayonda foydalanish va ularda shaxsning xususiyatlari, ruhiyati va tafakkuri, xarakteri va kayfiyati bilan bog'liq ma'no, tushuncha ifodalanishi kabi masalalarni o'rganadi.
Shuningdek, tilshunoslik tarix, arxeologiya, adabiyotshunoslik kabi ijtimoiy, fizika, kibernetika, matematika, fiziologiya kabi aniq va tabiiy fanlar bilan ham bog'liq.
| |||