Eftaliylar: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
MalikxanBot (munozara | hissa) Bot v1: Tuzatmalar (xato haqida xabar berish) |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 1:
'''Eftaliylar''' (eftalitlar, eftallar, xaytallar, abdallar, yeda) — [[Oʻrta Osiyo]]ning shimoli-sharqidan [[Movarounnahr]]ning ichki viloyatlariga kirib, milodiy [[V asr]] - [[VI asr]]larda davlat barpo etgan [[qabila]] ittifoqi.
== Asl kelib chiqishi ==
Miloddan avvalgi 7-asrda Xitoyning shim.gʻarbi (Xesi)da yashovchi mallasoch, koʻzi koʻk hunlarning bir qismi yashab turgan yerlarini tashlab, Pomirning togʻli viloyatlariga kelib yashaydilar. Keyinchalik ular mahalliy aholiga aralashib, tillarini ham oʻzgartiradi. Hunlarning boshqa bir guruhi Hunlar davlati yemirilgach, Jungʻoriyaga, Ila havzalariga kelib oʻrnashgan va bu yerda Yuyeban etnik uyushmasini tashkil qilgan. Yuyebandan eftal etnik nomi bilan atalgan yirik bir guruh ajralib, 3-asrda Movarounnahrga kelib oʻrnashdi.▼
AQSHning Indiana Universiteti tarixchi olimlari tadqiqotlariga ko'ra eftaliylar [[Eroniy xalqlar]]<nowiki/>ga oid qabila bo'lgan.<ref>{{Kitob manbasi|title="Asia Major, volume 4, part 1". Institute of History and Philology of the Academia Sinica, University of Indiana. 1954. Retrieved 19 August 2017.}}</ref> Buni Vengriyalik olim '''Dénes Zsinór'''<ref>{{Kitob manbasi|title=Sinor, Denis (1990). "The establishment and dissolution of the Türk empire". The Cambridge History of Early Inner Asia, volume 1. Cambridge University Press. p. 300. ISBN 978-0-521-24304-9. Retrieved 19 August 2017.}}</ref>''',''' yapon olimi Kazuo Enoki ham o'z ilmiy asarlarida tasdiqlagan.<ref>{{Kitob manbasi|title=Enoki, K. (1959). "On the Nationality of Ephthalites". Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (PDF). Vol. 18. Tokyo. pp. 1–58. Retrieved 1 April 2017. Internet Archive copy}}</ref>[[Fayl: Dilberjin_attendants.jpg| thumb|left| Eftalitlar, Dilberjin devoriy rasmlari, VI asr]]
Aksariyat mutaxassis olimlarning fikricha, eftaliylar xuddi [[Kushon podsholigi|kushonlar]] kabi [[Baqtriya]]/[[Toxariston]]<nowiki/>ga oʻrnashib olgandan keyin xuddi kushonlar singari baqtriya tilini rasmiy til sifatida qabul qilganlar.<ref>{{Kitob manbasi|title=Baumer, Christoph (18 April 2018). The History of Central Asia. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-83860-868-2.. 4-volume set.}}</ref> Baqtriya tili qadimiy [[Sugʻd tili|Sug'd]] va [[Xorazmiy tili|Xorazmiy]] tili kabi Sharqiy Eroniy tillardan biri boʻlgan, lekin oromoiy alifbosi ta'sirida shakllangan alifboda emas, balki miloddan avvalgi 3—2-asrlarda [[Yunon-Baqtriya podsholigi|Yunon-Baqtriya]] podsholigining foydalanilgan yunon alifbosida yozilgan. Baqtriya tili rasmiy til boʻlishdan tashqari, eftaliylar hukmronlik qilgan mahalliy aholining tili ham boʻlgan.<ref>{{Kitob manbasi|title=Frye, Richard N. (2002). "Pre-Islamic and early Islamic cultures". In Canfield, Robert L. (ed.). Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52291-5.}}</ref>
Eftaliylar oʻz tangalarini yunon yozuvida yozilgan baqtriya tilida yozib qoʻyganlar, ular ega boʻlgan unvonlar XOAΔHO yoki Šaodeb nomlangan. [[Firdavsiy]]<nowiki/>ning “[[Shohnoma]]”sida keltirilgan eftaliy hukmdorlarining nomlari eroniy bo‘lib, qimmatbaho toshlar va boshqa dalillar eftaliy elitasining rasmiy tili Sharqiy Eron tili bo‘lganligini ko‘rsatadi. Yapon tarixchisi Kazuo Enoki eftalitlar, ehtimol, hind-evropalik (sharqiy) eroniylar bo'lib, ular Baqtriya/Toxaristonda paydo bo'lgan degan fikrni ilgari surgan, buning sababi, qadimgi manbalar ularni So'g'd va Hindukush oralig'ida joylashganligi va eftaliylarning ba'zi eroniy xususiyatlari borligini qayd etgan.<ref>{{Kitob manbasi|title=Enoki, K. (1959). "On the Nationality of Ephthalites". Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (PDF). Vol. 18. Tokyo. pp. 1–58. Retrieved 1 April 2017. Internet Archive copy}}</ref> Richard Nelson Frye Enokining ham shu fikrga qo'shilgan va shu bilan birga, eftalitlar "ehtimol, aralash to'da" ekanligini ta'kidladi.<ref>{{Kitob manbasi|title=Frye, R. "CENTRAL ASIA iii. In Pre-Islamic Times". Encyclopaedia Iranica.}}</ref> "''Encyclopaedia of Islam" kitobi mualliflari''ga ko'ra, eftaliylar hozirgi Afg'oniston hududidan paydo bo'lgan.<ref>{{Kitob manbasi|title=G. Ambros; P.A. Andrews; L. Bazin; A. Gökalp; B. Flemming; et al. "Turks", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition 2006}}</ref>
▲Miloddan
Eftaliylar [[xioniylar]] (350 yil) va [[kidariylar]]dan (380 yil) keyin Oʻrta Osiyoga koʻchishning uchinchi toʻlqinini tashkil etganligi odatda qabul qilingan. Yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, buning oʻrniga milodiy 350-360 yillarda koʻchmanchilar koʻchib oʻtishning katta toʻlqini boʻlishi mumkin.<ref name="OHLA144">{{Kitob manbasi |last1=Vaissière |first1=Etienne de la |title=Oxford Handbook of Late Antiquity: 5 Central Asia and the Silk Road |date=2012 |publisher=Oxford University Press |pages=144-146 |url=https://www.academia.edu/4824639/5_Central_Asia_and_the_Silk_Road?email_work_card=title |language=en}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |last1=Sundermann |first1=Werner |last2=Hintze |first2=Almut |last3=Blois |first3=François de |title=Exegisti Monumenta: Festschrift in Honour of Nicholas Sims-Williams |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-05937-4 |page=218, note 5 |url=https://books.google.com/books?id=b3gOdaiXNKkC&pg=PA218 |language=en}}</ref>
== Manbalar ==
| |||