Sitsiliya mafiyasi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Sicilian Mafia“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 3:
{{Jinoiy tashkilot bilgiqutisi|name=Sitsiliya mafiyasi|founding location=[[Sitsiliya]], [[Italiya]]|years active=XIX asr davomida|territory=Asosan Sitsiliyaning g‘arbiy qismi, Palermoning bir qismi, Trapani, Agrigento<ref>[[#refPaoli2014|Paoli (2014), p. 124]]</ref>|ethnicity=Sitsiliyaliklar|membership=2000 atrofida<ref>[[#refPaoli2014|Paoli (2014), p. 162]]</ref>|criminal activities=[[Reket]], giyohvand moddalar savdosi, qotillik, [[tovlamachilik]], [[kredit]], hujum, [[kontrabanda]], [[terrorizm]], noqonuniy qimor o'yinlari, fohishalik, o‘g‘rilik, pul yuvish, qurol savdosi, firibgarlik, shturm, odam o‘g‘rilash, talonchilik}}
 
'''Sitsiliya mafiyasi''', oddiy '''mafiya''' sifatida ham tanilgan va koʻpko'p hollarda '''Cosa nostra''' deb ataladi ({{IPA-it|ˈkɔːza ˈnɔstra, ˈkɔːsa -|lang}}, Sicilian: [ˈkɔːsa ˈnɔʂː(ɽ)a] ; „bizning"bizning narsamiz“narsamiz") Sitsiliya mintaqasida paydo boʻlganbo'lgan va XIX asrga oid italyan [[Mafiya|mafiyasi]] — - terroristik xarakterdagi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.corriere.it/cronache/09_dicembre_04/spatuzza_deposizione_bunker_mafia_da1907d4-e09c-11de-b6f9-00144f02aabc.shtml|sarlavha=Processo Dell'Utri, Spatuzza in aula: Graviano mi parlò di Berlusconi|nashriyot=corriere.it|sana=4 December 2009|til=it|kirish sanasi=10 July 2018|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191014083344/https://www.corriere.it/cronache/09_dicembre_04/spatuzza_deposizione_bunker_mafia_da1907d4-e09c-11de-b6f9-00144f02aabc.shtml|arxivsana=14 October 2019}}</ref> uyushgan jinoyatchilik sindikati va jinoiy jamiyatdir. Bu umumiy tashkiliy tuzilma<nowiki/>[[Omerta kodeksi|, xulq-atvor va sharaf kodeksiga ega boʻlganbo'lgan va]] oʻzlarinio'zlarini umumiy brend ostida jamoatchilikka taqdim etadigan jinoiy guruhlarning erkin birlashmasi. Asosiy guruh „oila“"oila", „klan“"klan" yoki ''koska'' sifatida tanilgan.<ref>{{Kitob manbasi|last=Raab|first=Selwyn|title=Five Families: The Rise, Decline and Resurrection of America's Most powerful Mafia Empire|year=2014|publisher=Thomas Dunne Books|isbn=978-0312361815|page=[https://archive.org/details/unset0000unse_s8f3/page/13 13]|edition=1at|url=https://archive.org/details/unset0000unse_s8f3/page/13}}</ref> Har bir oila hudud, odatda shahar, qishloq yoki kattaroq shaharning mahallasi (''borgata'') ustidan [[Suverenitet|suverenitetga]] daʼvoda'vo qiladi. Ushbu hududda oʻzo'z [[Reket|reket tizimi]] ishlaydi. Jamoatchilik koʻpinchako'pincha ularni ''mafioz'' deb atasa ham uning aʼzolaria'zolari oʻzlarinio'zlarini „sharafli"sharafli odamlar“odamlar" deb atashadi. XX asrga kelganda Sitsiliyadan keng koʻlamliko'lamli emigratsiyadan soʻngso'ng mafiozlar Shimoliy va Janubiy Amerikada oʻzlariningo'zlarining sitsiliyalik ajdodlarining anʼanalarian'analari va usullarini takrorlaydigan toʻdalarnito'dalarni tashkil etishdi. Mafiyaning asosiy faoliyati reketni himoya qilish, jinoyatchilar oʻrtasidagio'rtasidagi nizolarni arbitraj qilish, noqonuniy bitimlarni tashkil etish va nazorat qilishdir.<ref name="Gambetta1996">{{Harvp|Gambetta|1996}}</ref><ref name="Gambetta2009">{{Harvp|Gambetta|2009}}</ref>
 
== Etimologiya ==
''Mafiya'' soʻziso'zi Sitsiliyada paydo boʻlganbo'lgan. Sitsiliyadagi ''mafiusu'' (italyancha: ''mafioso'') soʻziso'zi taxminan "[[wiktionary:swagger#English|begʻuborbeg'ubor]]" degan maʼnonima'noni anglatadi. Ammo "[[wiktionary:bravado|jasorat]]" deb ham tarjima qilinishi mumkin. Olim Diego Gambettaning soʻzlarigaso'zlariga koʻrako'ra, XIX asr Sitsiliyadagi ''mafiusu'' bir odamga nisbatan noaniq boʻlibbo'lib, zoʻravonzo'ravon, takabbur, lekin ayni paytda qoʻrqmasqo'rqmas, tashabbuskor va magʻrurmag'rur degan maʼnonima'noni anglatadi.<ref name="mafiusu">This etymology is based on the books ''Mafioso'' by Gaia Servadio, ''The Sicilian Mafia'' by Diego Gambetta, and ''Cosa Nostra'' by John Dickie (see [[Sicilian Mafia#Books|Books]] below).</ref> Ayollarga nisbatan esa ''"mafiusa"'' goʻzalgo'zal yoki jozibali ayol maʼnosidagima'nosidagi soʻzdanso'zdan foydalaniladi. Sitsiliya tilidagi soʻzso'z ''mafie'' [[Trapani]] va [[Marsala]] yaqinidagi gʻorlargag'orlarga ishora qiladi.<ref name="Gambetta1996">{{Harvp|Gambetta|1996}}</ref> Ushbu gʻorlarg'orlar koʻpinchako'pincha qochqinlar va jinoyatchilar uchun yashirinish joylari sifatida foydalanilgan.
 
Sitsiliya [[Sitsiliya amirligi|bir vaqtlar islom amirligi boʻlganbo'lgan]]. Shuning uchun ''mafiya'' soʻziso'zi arab ildizlariga ega boʻlishibo'lishi mumkin. SoʻzningSo'zning mumkin boʻlganbo'lgan arabcha ildizlariga quyidagilar kiradi:
 
* ''maʿafī'' (معفي) = ozod qilingan. Islom huquqida [[jizya]] musulmon mamlakatlarida istiqomat qiluvchi musulmon boʻlmaganlarbo'lmaganlar uchun yillik soliq hisoblanadi. Uni to‘laganlar jinoiy javobgarlikdan „ozod“ozod qilinadi“qilinadi”.
* ''mahyāṣ'' (مهياص) = tajovuzkor maqtanish{{Sfnp|Gambetta|1996}}
* ''marfūḍ'' (مرفوض) = rad etilgan{{Sfnp|Gambetta|1996}}
Qator 16:
* ''Maʼafir'' (معافر) = [[Palermo|Palermoda]] hukmronlik qilgan arab qabilasi<ref>{{Kitob manbasi|last=John Follain|title=The Last Godfathers|year=2009|publisher=Hachette UK|isbn=9781848942493|quote=Even the origin of the word 'mafia' remains obscure. Some believe its roots lie in the Arab domination of Sicily from 827 to 1061 and the Arabic word ''mahias'' (daring) or ''Ma àfir'' (the name of a [[Saracen]] tribe).}}</ref> nomi<ref>{{Kitob manbasi|last=Henner Hess|title=Mafia & Mafiosi: Origin, Power and Myth|date=1998|publisher=NYU Press|isbn=9781863331432|page=1}}</ref>
 
Bu soʻzningso'zning jinoiy maxfiy jamiyat nomi sifatida ommalashuvi, ehtimol, Juzeppe Rizzotto va Gaspare Moskaning 1863-''yildagi „I"I mafiusi di la Vicaria“Vicaria"'' („Vikariya"Vikariya mafiozi“mafiozi") spektaklidan boshlangan [[:it:I mafiusi de la Vicaria|boʻlishibo'lishi]] mumkin.<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.americanmafia.com/Feature_Articles_264.html|sarlavha=Sicily And The Mafia|nashriyot=americanmafia.com|sana=February 2004|kirish sanasi=2019-04-08|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170922061312/http://www.americanmafia.com/Feature_Articles_264.html|arxivsana=2017-09-22}}</ref> Asarda ''mafiya'' va ''mafiusi'' so‘zlari mutlaqo tilga olinmaydi. Drama mafiyaga oʻxshasho'xshash xususiyatlarga ega boʻlganbo'lgan [[Palermo]] qamoqxonasi toʻdasito'dasi haqida: xoʻjayinxo'jayin, tashabbuskorlik marosimi va ''umirta'' ([[Omerta kodeksi|omertà]] yoki sukunat kodeksi) va ''"pitzzu"'' (pul undirish uchun kodli soʻzso'z) haqida suhbat.<ref>Gambetta, ''The Sicilian Mafia'', p. 136.</ref> Spektakl butun Italiyada katta muvaffaqiyat qozondi. KoʻpKo'p oʻtmayo'tmay, „mafiya“"mafiya" atamasi Italiya davlatining jinoiy guruhlar haqidagi dastlabki hisobotlarida paydo boʻlabo'la boshladi. Bu soʻzso'z birinchi marta 1865-yilda [[Palermo]] prefekti Filippo Antonio Gualterioning hisobotida [[:it:Filippo Antonio Gualterio (politico)|hujjatlashtirilgan]].{{Sfnp|Lupo|2011}}
 
''Mafiya'' atamasi oʻxshasho'xshash tuzilma, usullar va manfaatlarga ega boʻlganbo'lgan har qanday uyushgan jinoiy tarmoq uchun umumiy atama boʻlibbo'lib qoldi. Ammo 1992-yilda mafiya tomonidan oʻldirilgano'ldirilgan antimafiya sudyasi Jovanni Falcone „mafiya“"mafiya" atamasini umuman uyushgan jinoyatchilik bilan aralashtirishga qarshi edi:
{{Quote|“Mafiya” degan so‘zni talaffuz qilishdan bosh tortgan paytlar bo‘lgan... hozirgi kunda odamlar teskari yo‘nalishdan borib, haddan tashqari qo‘llanadigan atama bo‘lib qolgan... Men mafiya haqida haqiqatan ham uyushgan jinoyatchilik sohasi bilan bog‘liq bo‘lgan, lekin mafiya bilan umumiyligi kam yoki umuman bo‘lmagan hodisalarni to‘plash imkonini beradigan har tomonlama ma’noda gapirish odatini endi qabul qilmoqchi emasman.{{sfnp|Lupo|2011|pp=1–2}}|[[Giovanni Falcone]], 1990}}
Mafia qonunlari (''pentiti'') ga koʻrako'ra, mafiyaning haqiqiy nomi „Cosa"Cosa Nostra“Nostra" („Bizning"Bizning narsamiz“narsamiz"). Italyan-amerikalik mafioz Jozef Valachi 1963-yilda AQSh Senatining Hukumat operatsiyalari boʻyichabo'yicha qoʻmitasiningqo'mitasining tergov boʻyichabo'yicha doimiy quyi qoʻmitasiqo'mitasi oldida guvohlik berdi (Valachi tinglovlari deb nomlanadi). U Amerika mafiozi oʻzo'z tashkilotini ''kosa nostra'' („bizning"bizning narsamiz“narsamiz" yoki oddiygina „bizning"bizning ishimiz“ishimiz"/ „bizning"bizning manfaatimiz“manfaatimiz") atamasi bilan ifodalaganligiga aniqlik kiritdi. OʻshaO'sha paytda ''Kosa Nostra'' [[Federal tekshirishlar byurosi|FQB]] tomonidan qoʻllabqo'llab-quvvatlangan va ommaviy axborot vositalari tomonidan tarqatilgan eng toʻgʻrito'g'ri nom sifatida tushunilgan. FQB ushbu atamaga ''la'' qoʻshimchasiniqo'shimchasini qoʻshibqo'shib, uni ''La Cosa Nostra'' deb atadi (Italiyada ''Cosa Nostra'' haqida gap ketganda ''la'' qoʻshimchasiqo'shimchasi ishlatilmaydi).
 
1984-yilda mafiya boshligʻiboshlig'i Tommaso Buscetta mafiyaga qarshi italyan sudyasi Jovanni Falkonga bu atama Sitsiliya mafiyasi tomonidan ham qoʻllanilganliginiqo'llanilganligini aytdi.<ref name="Dickie2007">{{Harvp|Dickie|2007}}. ''Cosa Nostra''</ref> Busketta „mafiya“"mafiya" soʻziniso'zini shunchaki adabiy atama sifatida rad etdi. Antonino Kalderone va Salvatore Contorno kabi boshqa defektorlar aʼzolara'zolar tomonidan ''Cosa NostraʼdanNostra'dan'' foydalanishni tasdiqladilar.<ref name="Paoli2003p24">{{Harvp|Paoli|2003}}</ref> Mafiozlar taniqli aʼzolarnia'zolarni bir-biriga ''kosa nostra'' („bizning"bizning narsamiz“narsamiz") yoki ''la stessa kosa'' („xuddi"xuddi shu narsa“narsa")ga tegishli deb tanishtiradi. Bu „u"u siz bilan bir xil narsa — mafioz“- mafioz" degan maʼnonima'noni anglatadi.
 
Sitsiliya mafiyasi oʻzo'z tarixi davomida oʻzinio'zini taʼriflashta'riflash uchun boshqa nomlardan foydalangan. Masalan, „Faxriy"Faxriy jamiyat“jamiyat". Mafiozlar oʻzaroo'zaro „hurmatli"hurmatli odamlar“odamlar" sifatida tanilgan.
 
''Cosa Nostrani'' Janubiy Italiyadagi boshqa mafiya tipidagi tashkilotlar, masalan, [[Kalabriya|Kalabriyadagi]] Ndrangheta, Kampaniyadagi Camorra yoki Apuliyadagi Sacra Corona Unita va Società foggiana kabi tashkilotlar bilan aralashtirib yubormaslik kerak.
 
[[Turkum:Webarchive template wayback links]]
== Manbalar ==
{{Manbalar}}
 
== Adabiyotlar ==
 {{refbegin|30em}}
* Alcorn, John (2004). ''[http://www.comune.corleone.pa.it/file%20da%20scaricare/Saggi%20palermo1_Saggi%20palermo1.pdf Revolutionary Mafiosi: Voice and Exit in the 1890s]'', in: Paolo Viola & Titti Morello (eds.), ''L’associazionismo a Corleone: Un’inchiesta storica e sociologica'' (Istituto Gramsci Siciliano, Palermo, 2004)
* Arlacchi, Pino (1988). ''Mafia Business. The Mafia Ethic and the Spirit of Capitalism'', Oxford: [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-285197-7}}
* {{Cite book|author=Pino Arlacchi|translator=Marc Romano|date=1993|orig-date=1992|title=Men of Dishonor: Inside the Sicilian Mafia|publisher=Morrow|isbn=0-688-04574-X}}
* {{in lang|it}} [[Arlacchi, Pino]] (1994). ''Addio Cosa nostra: La vita di Tommaso Buscetta'', Milan: Rizzoli {{ISBN|88-17-84299-0}}
* Bandiera, Oriana (2002). [https://web.archive.org/web/20110716113642/http://econ.lse.ac.uk/staff/bandiera/mafiaJLEO.pdf "Land Reform, the Market for Protection and the Origins of the Sicilian Mafia: Theory and Evidence"]. ''[[Journal of Law, Economics, & Organization]]'', Vol. 19, No. 1 (Apr., 2003), pp.&nbsp;218–244.
* Chubb, Judith (1989). ''[https://web.archive.org/web/20041223024115/http://www.holycross.edu/departments/history/tmcbride/mafia1.htm The Mafia and Politics]'', Cornell Studies in International Affairs, Occasional Papers No. 23.
* {{cite book|last1=Dickie|first1=John|author-link=John Dickie (historian)|year=2007|title=Cosa Nostra: A History of the Sicilian Mafia|publisher=Hodder|isbn=978-0-340-93526-2}}
* Dimico, Arcangelo, Alessia Isopi, and Ola Olsson. "Origins of the Sicilian Mafia: The market for lemons." ''Journal of Economic History'' 77.4 (2017): 1083–1115. [https://core.ac.uk/download/pdf/96660987.pdf online]
* [[Christopher Duggan|Duggan, Christopher]] (1989). ''Fascism and the Mafia'', New Haven: [[Yale University Press]] {{ISBN|0-300-04372-4}}
* Duggan, Christopher (2008). ''[https://archive.org/details/forceofdestinyhi00dugg/page/452 The Force of Destiny: A History of Italy Since 1796]'', Houghton Mifflin Harcourt, {{ISBN|0-618-35367-4}}
* Fijnaut, Cyrille & Letizia Paoli (2004), ''[https://books.google.com/books?id=iegCkMlnI_UC Organised crime in Europe: concepts, patterns, and control policies in the European Union and beyond]'', Springer, {{ISBN|1-4020-2615-3}}
* {{cite book|last1=Gambetta|first1=Diego|year=1996|orig-year=1993|title=The Sicilian Mafia: The Business of Private Protection|url=https://books.google.com/books?id=y3bv3tqWftYC|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=0-674-80742-1}}
* {{cite book|last1=Gambetta|first1=Diego|year=2009|title=Codes of the Underworld|url=https://books.google.com/books?id=QpPRsga98oYC|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0691119373}}
* Hess, Henner (1998). ''[https://books.google.com/books?id=izNdhCqsh5QC&dq=henner+hess Mafia & Mafiosi: Origin, Power, and Myth]'', London: Hurst & Co Publishers, {{ISBN|1-85065-500-6}}
* {{cite book|last1=Lupo|first1=Salvatore|year=2009|title=The History of the Mafia|url=https://archive.org/details/historyofmafia00lupo|publisher=New York: Columbia University Press|isbn=978-0-231-13134-6|url-access=registration}}
** {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=slnQcUnl8D0C|title=History of the Mafia|date=2011|first=Salvatore|last=Lupo|publisher=[[Columbia University Press]]|isbn=9780231131353|access-date=2019-10-19}}
* {{cite book|last1=McCarthy|first1=Dennis|year=2011|title=An Economic History of Organized Crime|url=http://www.libertarianismo.org/livros/dmpmaehooc.pdf|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-81425-3|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150403120958/http://www.libertarianismo.org/livros/dmpmaehooc.pdf|archive-date=2015-04-03}}
* Mosca, Gaetano (2014). ''[https://www.amazon.com/dp/B00N5L4MOQ "What is Mafia."]'' M&J, 2014. Translation of the book "Cosa è la Mafia," Giornale degli Economisti, Luglio 1901, pp.&nbsp;236–62. {{ISBN|979-11-85666-00-6}}
* {{cite book|last1=Paoli|first1=Letizia|year=2003|title=Mafia Brotherhoods: Organized Crime, Italian Style|publisher=New York: Oxford University Press|isbn=0-19-515724-9}}
*{{cite book|author=Letizia Paoli|title=The Oxford Handbook of Organized Crime|year=2014|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199730445|ref=refPaoli2014}}
* {{cite book|last1=Raab|first1=Selwyn|year=2005|title=Five Families: The Rise, Decline, and Resurgence of America's Most Powerful Mafia Empires|publisher=New York: Thomas Dunne Books|isbn=978-1-86105-952-9}}
*{{cite book|author=Leopoldo Franchetti|year=1877|title=Condizioni Politiche e Amministrative della Sicilia|publisher=G. Barbera|location=Firenze|url=https://archive.org/details/lasicilianel00sonngoog/page/n183/mode/2up/search/volgari|ref=refFranchetti1877}}
* Schneider, Jane T. & Peter T. Schneider (2003). ''[https://books.google.com/books?id=f52WqN8pR14C Reversible Destiny: Mafia, Antimafia, and the Struggle for Palermo]'', Berkeley: [[University of California Press]] {{ISBN|0-520-23609-2}}
* Seindal, René (1998). ''[https://books.google.com/books?id=kJf-oKqos1YC Mafia: money and politics in Sicily, 1950-1997]'', Copenhagen: Museum Tusculanum Press, {{ISBN|87-7289-455-5}}
* Servadio, Gaia (1976), ''Mafioso. A history of the Mafia from its origins to the present day'', London: Secker & Warburg {{ISBN|0-436-44700-2}}
* Balletta, L., and A.M. Lavezzi (2019), “The Economics of Extortion: Theory and Evidence on the Sicilian Mafia”, Discussion Papers del Dipartimento di Economia e Management – Università di Pisa, n. 242 (http://www.ec.unipi.it/ricerca/discussion-papers.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180123215810/http://www.ec.unipi.it/ricerca/discussion-papers.html|date=2018-01-23}})
{{refend}}
[[Turkum:Mafiya]]
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]