AQSH adabiyoti: Versiyalar orasidagi farq

[[Fayl:LOC_Main_Reading_Room_Highsmith.jpg|thumb|300x300px| [[Kongress kutubxonasi|Kongress kutubxonasining]] asosiy o'quvoʻquv zali]]

'''[[Amerika Qoʻshma Shtatlari|Amerika Qo'shmaQoʻshma Shtatlar]] [[Adabiyot|adabiyoti]]''' asosan [[Ingliz tili|ingliz tilida]] bo'libboʻlib, boshqa tillardagi adabiyotlar muhojirlarning millatiga, shuningdek,[[Indeyslar|mahalliy xalqlarning og'zakiogʻzaki an'analarigaanʼanalariga bog'liqbogʻliq]].

Amerikada dastlab ingliz, fransuz, ispan, nemis va boshqa millatlarning adabiyoti rivojlangan.Masalan,[[Pennsilvaniya|Pensilvaniyada]] birinchi kitob nemis tilida nashr etilgan va inqilobdan oldin u barcha Amerika koloniyalarida eng katta nashr hisoblangan.<ref>Baym, Nina, ed. ''The Norton Anthology of American Literature.'' New York: W.W. Norton & Company, 2007.</ref>Hind qabilalarining har biri o'zigaoʻziga xos og'zakiogʻzaki adabiyot an'analarigaanʼanalariga ega edi.Biroq,qit'adagi qitʼadagi siyosiy o'zgarishlaroʻzgarishlar bilan ingliz tili asta-sekin umumiy adabiy tilga aylandi.Bu davr asarlari asosan nasroniy diniy mavzularda boʻlib, keyinchalik asta-sekin tarixiy va siyosiy mavzular bilan toʻldiriladi.Koʻchmanchilarning hindlar bilan boʻlgan munosabatlari va toʻqnashuvlarini tasvirlovchi asarlar ham paydo boʻla boshladi. Jon Uintrop, Uilyam Bredford, Tomas Morton, Alexander Whitaker, Benjamin cherkovi, Cotton Meather kabi nomlar uzoq vaqtdan beri ma'lummaʼlum.

Mustaqillik urushi (1775-83) bilan bog'liqbogʻliq bo'lganboʻlgan bu davr [[Benjamin Franklin]],Aleksandr Hamilton,Tomas Peyn,[[Thomas Jefferson|Tomas Jefferson]] kabi siyosatchilarning ijtimoiy ishlarining nashr etilishi bilan ajralib turadi.Franklinning avtobiografiyasi va [[Almanax|almanaxi]] (''Bechora Richardning almanaxi'') Amerika milliy ongining shakllanishiga ta'sirtaʼsir ko'rsatgankoʻrsatgan bo'lsaboʻlsa,Peynning "„ ''Sog'lomSogʻlom fikr"fikr“'' va ''"Amerika inqirozi'' "„ [[Pamflet|risolalarida]] o'shaoʻsha davrdagi siyosiy bahslarga e'tiboreʼtibor qaratilgan. Filipp Moren Frenoning urush haqidagi she'rlarisheʼrlari ham milliy munozaraga sezilarli ta'sirtaʼsir ko'rsatdikoʻrsatdi.

1789-yilda Uilyam Xill Braunning birinchi amerikalik romani ''"Sampatiya“Sampatiya kuchi"'' ''nashr'' etildi.Bu kitob sevgi yoʻlida yoʻl qoʻyilgan xatolar tasvirlangan [[Epistolyar adabiyot|epistolyar]] janrda yozilgan.

1797-yilda Xanna Vebster Fosterning "„''Koket:Yoki Eliza Uorton tarixi"tarixi“'' nomli [[Sentimentalizm|sentimental]] romani nashr etildi.Unda ikkita halol va yaramas yigitdan birini tanlay olmay, yangi tugʻilgan chaqaloq bilan yolgʻiz qolgan ayol haqida hikoya qilinadi.

1798-yilda <nowiki>''</nowiki>Charlz Brokden Braunning "Viland"„Viland“ ''romani'',keyingi yili esa ''Ormond'',''Edgar Xantli'' va ''Artur Mervinning'' gotika asarlari nashr etildi.

Sarguzasht janriga Xyu Genri Brakkenrijning “„''Zamonaviy'' ritsarlik”ritsarlik“ (1792-1815) va Tabita Gilman Tennining “"''Ayol kixotizmi'' ”„ (1801) asarlari kiradi.<ref>Campbell, Donna M. ''[http://www.wsu.edu/~campbelld/amlit/earamnov.htm The Early American Novel: Introductory Notes]''. Literary Movements, 2008.</ref>

[[Fayl:Washington_Irving_and_his_Literary_Friends_at_Sunnyside.jpg|left|thumb|287x287px| Vashington Irving va uning adabiy do'stlaridoʻstlari Sunniside, 1864-yil]]

1809-yilda Amerika adabiyotining klassikasi Vashington Irving o'ziningoʻzining birinchi romani''-"Dunyoning“Dunyoning boshidan Gollandiya sulolasining oxirigacha bo'lganboʻlgan Nyu-York tarixi"'' ni yozdi ''.''

[[Angliya-Amerika urushi|Angliya-Amerika urushidan]] keyin (1812—15) eski dunyo anʼanalaridan qutulish tendentsiyasi adabiyot va umuman sanʼatda keng tarqaldi.Irvingning 34 hikoyali ''eskizlar kitobi nashr etildi''.Uilyam Kallen Brayant Yangi Dunyo tabiatini chiroyli tasvirlaydigan she'rlarsheʼrlar yozadi.Jeyms Fenimor Kuper mashhur charm paypoq haqidagi hikoyasini boshlaydi.

Yozuvchi va tanqidchi Jon Nil ''Logan “Oila„Oila tarixi”tarixi“'' (1822), “„ ''Yetmish olti”olti“''(1823),''Rendolf'' (1823),''Jonatan amaki'' (1825) va ''Reychel Dayer'' (1828,Salom Koppers haqidagi birinchi roman) romanlarini yozgan.U Irving va Kuperni ingliz yozuvchilariga taqlid qilganliklari uchun tanqid qilib, amerikalik yozuvchi "muvaffaqiyatga„muvaffaqiyatga erishish uchun hech kimga o'xshamasligioʻxshamasligi kerak"kerak“ deb ta'kidladitaʼkidladi<ref>Neal, John (1828). ''Rachel Dyer: A North American Story.'' Portland, Maine: Shirley and Hyde. pp. xii, xviii.</ref>

[[Detektiv adabiyot|Detektiv]] va dahshat janrlarining ixtirochilaridan biri [[Edgar Allan Poe|Edgar Allan Po]] 1832-yilda oʻz hikoyalarini yozishni boshlagan.''“Qizil"Qizil oʻlim niqobi”niqobi"'',''“Asher"Asher uyining qulashi”qulashi"'',''“Qora"Qora mushuk'' ”„,''“Oʻlikxonadagi qotillik”qotillik"'', ''“Oltin"Oltin qoʻngʻiz”qoʻngʻiz"'' kabi hikoyalarida dahshatli, tasavvufiy yoki psixologik usullardan mahorat bilan foydalanadi.

1836-yilda sobiq vazir Ralf Valdo Emerson "''Tabiat'' "ni yozdi va adabiyotda transsendentalizmga yo'lyoʻl ochdi.Bu sohaning taniqli arbobi va Emersonning do'stidoʻsti Genri Devid Toro 1854-yilda "''Uolden yoki o'rmondagioʻrmondagi hayot'' " nomli xotira kitobini nashr etdi.

1837 va 1842-yillarda Nathaniel Hawthorne o'ziningoʻzining ikki jildli ''hikoyalarini'' nashr etdi.1850-yilda uning quvilgan zinokor ayol dramasini tasvirlaydigan "''Qizil xat'' " klassik romani nashr etildi.Xotornning ishi [[Herman Melville|Herman Melvilga]] katta ta'sirtaʼsir ko'rsatdikoʻrsatdi, u o'ziningoʻzining mashhur "''Mobi Dik'' "„ (1851) romanini do'stiningdoʻstining donoligi uchun yozganini ta'kidladitaʼkidladi. Po, Xotorn va Melvilni qorong'uqorongʻu romantizm vakillari deb hisoblash mumkin.

Abolisionizm haqidagi siyosiy [[Abolitsionizm|qarama]]-qarshiliklar Uilyam Lloyd Xarrisonni ''“Ozod'' qiluvchi”niqiluvchi"ni,Garriet Bicher-Stouni esa dunyoga mashhur ''“Tom"Tom amakining uyi”uyi"'' (1852) asarini yozishga ilhomlantirdi.Shu bilan birga, sobiq qullarning asarlari nashr etila boshlandi:afro-amerikalik Umar ibn Saidning arab tilida tarjimai holi (1831), Garriet Jeykobsning ''cho'richoʻri qiz hayotidagi voqealar'' kitobi (1861).

Hindlarningda avtobiografik va badiiy asarlari ham paydo bo'laboʻla boshladi.1829-yilda Peko qabilasidan Uilyam Eps o'zoʻz hayoti haqida ''"O'rmonOʻrmon bolasi"'' kitobini nashr etdi.Keyin 1854-yilda [[Chiroqilar|Cheroki]] qabilasidan Jon Rollin tubjoy amerikalik adabiyotdagi birinchi roman bo'lganboʻlgan Ridj ''Xoakin Murietaning hayoti va tajribasini'' nashr etdi

Shoirlar orasida [[Walt Whitman|Uolt Uitmen]] va Emili Dikkinson, shuningdek,[[Henry Longfellow|Genri Uodsvort Longfello]] va Jon Grinlayf Uayter o'quvchilaroʻquvchilar e'tiborinieʼtiborini jalb qila oldilar.

[[AQShda fuqarolar urushi|Amerika fuqarolar urushi]] haqidagi eng ta'sirlitaʼsirli asar 1895-yilda yosh jurnalist Stiven Kreyn tomonidan yozilgan.Uning "„ ''Aibinning qizil belgisi"belgisi“'' romani birinchi marta ''Filadelfiya matbuotining'' bir nechta sonida ''Uning janglari'' nomi bilan nashr etilgan, keyinchalik alohida kitob sifatida nashr etilgan.

XIX asr adabiyotining yana bir yorqin yulduzi [[Mark Twain|Mark Tven]] (haqiqiy ismi Samuel Langhorn Klemens) edi.U Amerikada tanqidiy realizmning paydo boʻlishiga hissa qoʻshdi va 1876-yilda yozilgan ''Tom Soyer'' va 1884-yilda yozilgan “„''Geklberri Finning'' sarguzashtlari”sarguzashtlari“ romanlari jahon klassikasiga aylandi.U,shuningdek,[[Fantastika|fantaziya]] janrining rivojlanishiga hissa qo'shdiqoʻshdi, uning ajoyib namunasi''-Konnektikutdagi Yanki romani (1889) Qirol Artur saroyida''.

* 1936-yil: Evgeniy O'NilOʻNil (dramaturg)

* 2016: [[Bob Dylan]] (qo'shiqqoʻshiq muallifi)

== Havolalar ==

* [http://www.krugosvet.ru/articles/37/1003773/1003773a1.htm СтатьяStatya вv КругосветеKrugosvete]

* [http://kudryavitsky.narod.ru/uspoets.html СовременныеSovremennie поэтыpoeti СШАSShA вv русскомrusskom переводеperevode]