|
[[FaylFile:EUR 500 obverse (2002 issue).jpg|thumb|right|''500 yevro'']]
'''Pul''' - — bu soqqa deganidir u qiryuzi elliginchi yillarda Õzbekistonda oʻylab topgan. shunday maxsus [[tovar]]ki, u hamma boshqa tovarlar uchun umumiy ekvivalent vazifasini bajaradi. Pul umumiy tovarlarni ayrboshlashda asosiy vazifasinixucycuucuxuuxuxucyvazifasini bajaradi. Qadimda pul vazifasini turli xil tovarlar bajargan, masalan, chorva mollari, mol terilari, bolta va hokazo. Keyinchalik pul vazifasini qimmatbaho metallar bajargan, chunki ular oʻzini sifatini yoʻqotmaydi va pul oʻrnini bosishda juda qoʻl kelgan. Pul oddiy mahsulot boʻlib qolmay, u ijtimoiy qiymatga ega, ya'niyaʼni hamma tovarlarni harid etish vositasi boʻlib hizmat qiladi.
'''Pul''' (fors-toj.) — Oʻrta Osiyo xonliklari va Yaqin Sharqdagi ayrim davlatlarda qoʻllanilgan mis chaqa pul. Masalan, 1 pul XVIII-XIX asrlarda Qoʻqon xonligida 1/45—1/60 tangaga, Buxoroda 1 pul 1/40 tillaga, 1932-yilgacha Eronda 1/40 qironga teng boʻlgan. Pul — hamma tovarlar va xizmatlar ayirboshlanadigan, umumiy ekvivalent sifatida foydalaniladigan, boshqa barcha tovarlar qiymatini ifodalaydigan maxsus tovar; bozor iqtisodiyotining eng asosiy vositasi. Pul oʻz tabiatiga koʻra, 3 xil xususiyatga ega: hamma narsaga ayirboshlanadigan muhim xarid vositasi, boylik timsoli, mehnatni qiymat shaklida oʻlchab beradigan vosita. ▼<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
▲'''Pul''' (fors-toj.) — Oʻrta Osiyo xonliklari va Yaqin Sharqdagi ayrim davlatlarda qoʻllanilgan mis chaqa pul. Masalan, 1 pul XVIII-XIX asrlarda Qoʻqon xonligida 1/45—1/60 tangaga, Buxoroda 1 pul 1/40 tillaga, 1932-yilgacha Eronda 1/40 qironga teng boʻlgan. Pul — hamma tovarlar va xizmatlar ayirboshlanadigan, umumiy ekvivalent sifatida foydalaniladigan, boshqa barcha tovarlar qiymatini ifodalaydigan maxsus tovar; bozor iqtisodiyotining eng asosiy vositasi. Pul oʻz tabiatiga koʻra, 3 xil xususiyatga ega: hamma narsaga ayirboshlanadigan muhim xarid vositasi, boylik timsoli, mehnatni qiymat shaklida oʻlchab beradigan vosita.
Pul ayirboshlash, toʻlov, qiymat oʻlchovi, jamgʻarish (boylik toʻplash) kabi vazifalarni bajaradi. Qiymat oʻlchovi — tovarlar qiymati miqdori Pul orqali oʻlchanadi. U boshqa hamma tovar qiymatini ifodalaydi; ayirboshlash vositasi — Pul vositasida tovarlar oldisotdi qilinadi; jamgʻarish vositasi — pul oʻzida mehnatni gavdalantirgani uchun boylikning umumiy shakliga aylanadi. Agar [[tovar]] ishlab chiqaruvchi oʻz tovarini sotib, Pulga boshqa tovar sotib olmasa, u Pulni jamgʻaradi. Pul jamgʻarish uchun, ayniqsa, Pil qadrining saqlanishi muhim ahamiyatga ega; toʻlov vositasi — tovarga uni sotib olingan vaqtda emas, balki maʼlum muddatdan soʻng haq toʻlanadigan tovar muomalasi jarayonida yuzaga keladi. Nasiyaga sotilgan tovarlar va xizmatlar haqi toʻlanganda, qarz qaytarilganda P.Pul toʻlov vositasi rolini bajaradi. P.ningPulning bu vazifasi muomalaning turli kredit vositalari — veksel, chek, banknotlarnp keltirib chiqaradi. Pul shakliga koʻra, naqd pul (aniq moddiy shaklga, yaʼni qogʻoz, tanga) va naqd boʻlmagan P.Pul (aniq moddiy shaklga ega boʻlmagan, bankdagi bir joriy hisobvaraqdan boshqasiga koʻchirib yozib qoʻyish orqali harakat qiluvchi pul) koʻrinishida buladi. Muomala doirasi darajasiga koʻra, milliy P.Pul (asosan, mamlakat hududida amalda boʻladigan), xalqaro yoki mamlakatlararo (baynalmilal) pulga boʻlinadi. Maxsus chiqariladigan jahon P.iPuli yoʻq, ammo umumiy universal toʻlov vositasi rolini eng qadri yuqori, erkin almashtiriladigan pul uynaydi. Hozirgi paytda dunyoda AQSH dollari, Angliya funt sterlingi, Yaponiya iyenasi va 2002-yil yanvardan muomalaga kiritilgan Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining pul birligi — yevro jahon puli vazifasini bajaradi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
Ko'pincha pul turli xil tovarlarning qiymatini ifodalaydi, degan fikr bor [12] va bunday pul qiymati geterogen tovarlarni almashishda osongina solishtirish mumkin. Biroq iqtisod fanida qiymatning mohiyati va undagi pul rolining bir qancha talqinlari mavjud.
Qiymatning mehnat nazariyasi tarafdorlari, xususan, K.Marksning fikricha, tovarlarni o'lchovli qiladigan narsa pul emas, balki aksincha - tovarlarning fundamental mutanosibligi ularning bir qismini pulga aylantirish imkonini berdi. Marksistlarning fikricha, barcha tovarlar moddiylashtirilgan inson mehnati va shuning uchun sarflangan mehnat miqdori bo'yicha mutanosibdir (ish vaqti miqdorining xarajatlari tovarlarni takror ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan mehnat malakasini hisobga olgan holda solishtiriladi). Bu barcha tovarlarning qiymatini bitta standart tovar miqdori bilan ifodalash imkonini beradi, bu ikkinchisini ular uchun umumiy qiymat o'lchoviga, ya'ni pulga[13] aylantiradi va pul bilan ifodalangan qiymat narxga aylanadi. . Ushbu yondashuv narx va qiymat tushunchalarining iqtisodiy ma'nosini birlashtiradi.
Avstriya maktabi vakillari marjinalizm kontseptsiyasini ishlab chiqdilar, unga ko'ra pul qandaydir ijtimoiy kelishuvning natijasi bo'lib, buning sharofati bilan ba'zi tovarlar pul deb e'lon qilindi va boshqa barcha tovarlarning narxi pul orqali shakllana boshladi. Bunday yondashuv narx va qiymat tushunchalarini farqlamaydi, ularni sinonimlarga aylantiradi.
Odatda, likvidligi yuqori bo'lgan tovar pulga aylanadi (uni boshqa tovarga, masalan, chorva mollariga almashtirish eng oson). Pul boshqa tovarlar uchun qiymat o'lchovi bo'lishidan tashqari, muomala vositasi, ya'ni ayirboshlash jarayonida vositachilik qiluvchi tovardir[14]. Bundan tashqari, pulning vazifasini turli xil narsalar, boshqa mulkiy huquqlar, majburiyatlar va mulkiy-majburiyat komplekslari bajarishi mumkin.
Ayirboshlashdan so'ng muomaladan chiqib ketadigan tovarlardan farqli o'laroq, pul muomala vositasi sifatida doimo unda bo'lib, doimiy ravishda tovar ayirboshlash harakatlariga xizmat qiladi[15].
Shu bilan birga, Fridrix fon Xayekning fikriga ko'ra, "pul va pul o'rtasida aniq chegara borligi haqidagi an'anaviy donolik - va qonun odatda bunday farqlashga harakat qiladi - sabab-oqibat munosabatlari haqida gap ketganda, aslida noto'g'ri. pul sohasida. Biz bu erda likvidlik darajasi har xil bo'lgan va har xil (bir-biridan mustaqil ravishda o'zgaruvchan) qiymatga ega bo'lgan ob'ektlar asta-sekin bir-biriga o'tadigan kontinuumni topamiz, chunki ular pul kabi ishlaydi ... bitta, aniq belgilangan narsaning mavjudligi haqidagi tezis , boshqa narsalardan osongina ajratilishi mumkin bo'lgan "pul" deb ataladigan huquqiy fantastikadir"[16].
.
<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
== Manbalar ==
{{OʻzME}}
{{economy-stub}}
|
