Anchovy: Versiyalar orasidagi farq

'''Hamsi''' - — '''Engraulidae''' [[Oila (biologiya)|oilasining]] kichik, keng tarqalgan em- xashak baliqidir . Aksariyat turlar dengiz suvlarida uchraydi, biroq ularning bir nechtasi sho'rshoʻr suvda ham mavjud va Janubiy Amerikada ba'zilaribaʼzilari toza suv bilan cheklangan<ref>{{Cite journal|last=Loeb, M.V.|year=2012|title=A new species of Anchoviella Fowler, 1911 (Clupeiformes: Engraulidae) from the Amazon basin, Brazil|journal=Neotropical Ichthyology|volume=10|issue=1|pages=13–18|doi=10.1590/s1679-62252012000100002}}</ref>.

140 dan ortiq turlari 17 [[Urugʻ (zoologiya)|avlodga]] joylashtirilgan; ular Atlantika, Hind va Tinch okeanlarida, [[Qora dengiz|Qora]] va [[Oʻrta dengiz|O'rtaOʻrta yer dengizlarida joylashgan]]. Hamsi odatda yog'liyogʻli baliq sifatida tasniflanadi<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=2004-06-24 |title=What's an oily fish? |publisher=[[Food Standards Agency]] |url=http://www.food.gov.uk/news/newsarchive/2004/jun/oilyfishdefinition}}</ref>.

| Turi jins, barcha tijorat ahamiyatga ega turlarni o'zoʻz ichiga oladi.

Hamsi - — kaudal (quyruq) finining tagidan cho'zilganchoʻzilgan kumush rangli uzunlamasına chiziq tufayli ko'kkoʻk aks ettirilgan kichik yashil baliq. Ular 2 smdan 40 smgacha bo'ladiboʻladi.

Burni to‘mtoq, ikkala jag‘ida mayda, o‘tkir [[Tish|tishlari]] bor. Burunning o'zigaoʻziga xos rostral organi mavjud bo'libboʻlib, uning aniq vazifasi noma'lumnomaʼlum bo'lsaboʻlsa-da, tabiatda elektrosensor hisoblanadi<ref>{{Cite journal|last=Bemis|first1=William E.|last2=Hetherington|first2=Thomas E.|title=The Rostal Organ of Latimeria chalumnae: Morphological Evidence of an Electroreceptive Function|journal=Copeia|date=28 May 1982|volume=1982|issue=2|pages=467|doi=10.2307/1444635|jstor=1444635}}</ref><ref name="EoF">{{Kitob manbasi|editor=Paxton, J.R.|last=Nelson, Gareth|year=1998|title=Encyclopedia of Fishes|publisher=Academic Press|location=San Diego|pages=94–95|isbn=978-0-12-547665-2}}</ref>. Og'iziOgʻizi seld balig'ibaligʻi va [[Aterinasimonlar|kumush]] baliqlaridan kattaroqdir, bu ikkita baliq boshqa jihatlari bilan hamsiga juda o'xshaydioʻxshaydi. Hamsi [[plankton]] va yaqinda tuxumdan chiqqan baliqlarni yeydi.

Hamsi butun dunyo okeanining tarqoq hududlarida uchraydi, ammo mo'tadilmoʻtadil suvlarda to'plangantoʻplangan va juda sovuq yoki juda issiq dengizlarda kam uchraydi yoki yo'qyoʻq. Ular odatda harorat va sho'rlanishningshoʻrlanishning keng diapazonini juda yaxshi qabul qiladilar. Katta turlarini daryo boʻylari va koʻrfazlardagi tubi loyqa boʻlgan sayoz, shoʻr joylarda uchratish mumkin.

Yevropa hamsisi O'rtaOʻrta yer dengizida, xususan Alboran dengizida<ref>C.Michael Hogan. 2011. </ref>, [[Egey dengizi|Egey dengizida]] va [[Qora dengiz|Qora dengizda]] ko'pkoʻp. Ushbu tur muntazam ravishda [[Krit]], [[Gretsiya]], Sitsiliya, [[Italiya]], [[Fransiya]], [[Turkiya]], Shimoliy Eron, [[Portugaliya]] va [[Ispaniya]] qirg'oqlariqirgʻoqlari bo'ylabboʻylab ovlanadi. Ular Shimoliy Afrika qirg'oqlaridaqirgʻoqlarida ham uchraydi. Turlarning diapazoni [[Yevropa|Yevropaning]] Atlantika qirg'og'iqirgʻogʻi bo'ylabboʻylab Norvegiyaning janubigacha cho'zilganchoʻzilgan. [[Uvildiriq|Urug'lanishUrugʻlanish]] oktyabr va mart oylarida sodir bo'ladiboʻladi, lekin {{Cvt|12|C}} dan sovuq suvda emas . Aftidan, hamsi qirg‘oqdan kamida {{Convert|100|km|nmi}} uzoqlikda, suv yuzasiga yaqin joyda yumurtlaydi.

Hamsi o'zoʻz muhitidagi deyarli har bir yirtqich baliq uchun muhim oziq-ovqat manbai bo'libboʻlib, Kaliforniya halibuti, tosh baliqlari, sariq quyruq, [[Akulalar|akula]], chinuk va koho lososlari kabilar uchun mazali ozuqalardir. Bu dengiz sutemizuvchilari va qushlar uchun ham juda muhimdir; masalan, kaliforniya qo'ng'irqoʻngʻir pelikanlari<ref>{{Cite journal|last=Anderson|first1=Daniel W.|last2=Gress|first2=Franklin|last3=Mais|first3=Kenneth F.|last4=Kelly|first4=Paul R.|editor-last=North|editor-first=Nance|year=1980|title=Brown pelicans as anchovy stock indicators and their relationships to commercial fishing|url=http://calcofi.org/publications/calcofireports/v21/Vol_21_Anderson_etal.pdf|journal=CalCOFIs Reports|volume=21|page=55|publisher=[[California Cooperative Oceanic Fisheries Investigations]]|quote=Pelican reproductive rate&nbsp;... depends largely on levels of anchovy abundance and availability.}}</ref> va nafis qushqo'nmaslarningqushqoʻnmaslarning naslchilik muvaffaqiyati hamsi ko'pligikoʻpligi bilan chambarchas bog'liqbogʻliq.

Hamsi, ko'pchilikkoʻpchilik klupoidlar (seld balig'ibaligʻi, sardalya va hamsi) singari, suzayotganda og'ziniogʻzini ochadigan filtr oziqlantiruvchi hisoblanadi. Suv og'izogʻiz bo'shlig'idanboʻshligʻidan o'tiboʻtib, gillalardan o'tiboʻtib ketganda, oziq-ovqat zarralari gill rakerlari tomonidan elakdan o'tkaziladioʻtkaziladi va qizilo'ngachgaqiziloʻngachga o'tkaziladioʻtkaziladi<ref>Bone, Q., & Marshall, N. (1982). </ref>.

!Maksimal

!O'rtachaOʻrtacha uzunligi

!Maksimal

!Tropik

!Baliq

Turkiyaning tijorat floti yiliga o'rtachaoʻrtacha 300 ming tonna baliq ovlaydi, asosan qishda. Eng katta ovlash noyabr va dekabr oylariga to'g'ritoʻgʻri keladi<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Turkish Black Sea Acoustic Surveys: Winter distribution of anchovy along the Turkish coast|url=http://hamsi.ims.metu.edu.tr/sunumlar/6-Anchovy_Medias_2013.pdf|nashriyot=Middle East Technical University Institute of Marine Sciences}}</ref>.

Peru anchous baliqchiligi dunyodagi eng yirik baliq ovlashlaridan biri bo'libboʻlib, boshqa hamsi turlaridan ancha yuqori.

1973-yilda u haddan tashqari baliq ovlash va El-Ninyo<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.ucar.edu/communications/gcip/m12anchovy/m12pdf.pdf|sarlavha=Archived copy|kirish sanasi=2015-11-17|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111203064420/http://www.ucar.edu/communications/gcip/m12anchovy/m12pdf.pdf|arxivsana=2011-12-03}}</ref> ning birgalikdagi ta'siritaʼsiri tufayli halokatli darajada qulab tushdi va yigirma yil davomida to'liqtoʻliq tiklanmadi.

Hamsilarni qayta ishlash va saqlashning an'anaviyanʼanaviy usuli - — ularni sho'rshoʻr suvga solib tuzlash, ularni davolashga ruxsat berish va keyin ularni yog'yogʻ yoki tuzga o'rashoʻrash. Bu xarakterli kuchli ta'mgataʼmga olib keladi va go'shtgoʻsht quyuq kul rangga aylanadi. Sirka bilan tuzlangan, ispan ''boqueronlarida'' bo'lganiboʻlgani kabi, hamsi yumshoqroq va go'shtigoʻshti oq rangni saqlaydi. [[Qadimgi Rim|Rim]] davrida hamsi fermentlangan baliq ''[[Garum|sousi]]'' uchun asos bo'lganboʻlgan. ''Garum'' uzoq masofali savdo uchun yetarlicha uzoq saqlash muddatiga ega edi va sanoat miqdorida ishlab chiqarilgan. Hamsi ham afrodizyak sifatida xom iste'molisteʼmol qilingan<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.thelatinlibrary.com/tacitus/tac.ger.shtml|sarlavha=Tacitus: Germania|ish=thelatinlibrary.com}}</ref>.

Bugungi kunda ular ko'plabkoʻplab taomlarni lazzatlash uchun oz miqdorda ishlatiladi. Kuchli ta'mitaʼmi tufayli ular bir nechta soslar va ziravorlar tarkibiga kiradi, jumladan Worcestershire sousi, Sezar salatining sosu, remoulade, Gentleman'sGentlemanʼs Relish, ko'plabkoʻplab baliq soslari va Café de Paris sariyog'iningsariyogʻining ba'zibaʼzi versiyalarida. Maishiy foydalanish uchun hamsi filetosi yog 'yoki tuz bilan mayda bankalarda yoki bankalarda o'raladioʻraladi, ba'zanbaʼzan kapers atrofida o'raladioʻraladi. Hamsi pastasi ham mavjud. Baliqchilar, shuningdek, orkinos va levrek kabi katta baliqlar uchun o'ljaoʻlja sifatida hamsi foydalanadilar.

Odamlarning hamsi bilan bog'laydiganbogʻlaydigan kuchli ta'mitaʼmi davolash jarayoniga bog'liqbogʻliq. [[Italiya|Italiyada]] ''alici'' nomi bilan tanilgan yangi hamsi ancha yumshoqroq ta'mgataʼmga ega<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.marxfoods.com/White-Anchovy-Fillets|sarlavha=White Anchovy Fillets (Boquerones)|ish=marxfoods.com}}</ref>. Barkoladan olingan hamsi (mahalliy lahjada: "Sardoni„Sardoni barcolani"barcolani“) ayniqsa mashhur. Faqat Trieste ko'rfazidagikoʻrfazidagi Sirokkoda topilgan bu oq go'shtligoʻshtli baliqlar eng yuqori narxlarga sotiladi<ref>Georges Desrues "Eine„Eine Lange Nacht am Meer"Meer“, In: Triest - — Servus Magazin (2020), p 73.</ref>.

[[Shvetsiya]] va [[Finlandiya|Finlyandiyada]] hamsi nomi an'anaviyanʼanaviy ziravorlar bilan chambarchas bog'liqbogʻliq, shuning uchun "hamsi"„hamsi“ mahsuloti odatda spratlardan tayyorlanadi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.independent.co.uk/life-style/food-first-catch-your-anchovies-1295644.html|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090714191707/http://www.independent.co.uk/life-style/food-first-catch-your-anchovies-1295644.html|arxivsana=2009-07-14|sarlavha=Food: First catch your anchovies|ish=The Independent|sana=22 November 1997}}</ref> va seld balig'ibaligʻi "hamsi„hamsi-ziravorlar"ziravorlar“ sifatida sotilishi mumkin. Engraulidae oilasidan baliqlar Shvetsiyada ''sardell'' va [[Finlandiya|Finlyandiyada]] ''sardelli'' deb nomlanadi, bu esa retseptlarni tarjima qilishda chalkashlikka olib keladi.

[[Indoneziya]], [[Singapur]], [[Malayziya]] va [[Filippin]] kabi Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ular chuqur qovurilgan va gazak yoki garnitur sifatida iste'molisteʼmol qilinadi. Ular malay tilida Ikan Bilis, indonez tilida Ikan Teri va filippin tilida Dilis nomi bilan tanilgan<ref>{{Veb manbasi|muallif=Benayoun|ism=Mike|sana=2017-07-03|sarlavha=Dilis|url=https://www.196flavors.com/philippines-dilis/|kirish sanasi=2022-08-19|ish=196 flavors|til=en-US}}</ref>.