5-Oktyabr 2021, 19:17 dagi koʻrinishi tahrirlash MalikxanBot (munozara \| hissa) Botlar 755 564 edits k →‎Manbalar: Bot v1: Tuzatmalar Teg: AWB ← Avvalgi tahrir		17-Sentyabr 2022, 03:38 dagi koʻrinishi tahrirlash bekor qilish Dilmurod Rashidov (munozara \| hissa) 2 239 edits Chala maqolani to'ldirdim Teg: Koʻrib tahrirlagich Keyingi tahrir →
Qator 1: {{Kasallik2\|image=Erysipel.JPG\|tagyozuv=Erysipelas\|DiseasesDB=4428\|MedlinePlus=000618\|MeSH=D004886\|qoʻzgʻatuvchisi1=streptokokk A\|yuqush yoʻli1=Terining ifloslanishi va kichik jarohatlar}} '''Saramas''' (arab.) — teri (kamdankam hollarda shilliq pardalar)ning yalligʻlanishi. Oʻtkir yuqumli kasallik. S.ni patogen streptokokklar koʻzgʻatadi. Terining tirnalgan, qavargan, jarohatlangan joyig% mikrob tushishidan kelib chiqadi. S. Yiringli jarohat, karbunkulning asorati sifatida, tarkibida streptokokklar boʻlgan yiring toʻplangan joy atrofida paydo boʻlishi mumkin. Kasallik toʻsatdan titrash, bosh ogʻrigʻi, aksari qayt qilish bilan boshlanadi, harorat 39—40° gacha koʻtariladi, goho bemor alahlaydi. Terining zararlangan qismi qizaradi (eritema), qizargan joy sogʻlom teri sathidan bir oz koʻtarilib turadi, chegarasi koʻzga yaqqol tashlanadi va juda tez kengayib, achishib ogʻriydi. '''Saramas''' ({{Lang-ar\|saramas}}, {{lang-pl\|róża}}, {{lang-la\|erysipelas}}, {{lang-el\|ἐρυσίπελας}} „qizil teri“)— terining, baʼzan esa shilliq qavatlarining rivoj oluvchi o‘tkir yallig‘lanish kasalligi bo‘lib, uning ko‘zg‘atuvchisi A guruh beta-gemolitik [[streptokokk]] hisoblanadi. Saramasning klinik manzarasi. Birdaniga boshlanishi, tana haroratining ko‘tarilib, titroq tutishi, bosh og‘rishi, „olov tilchalari“ ko‘rinishida teri qizarishi, terining shishishi va og‘riqliligi<ref>{{Kitob manbasi\|title=Xirurgik kasalliklar 210-bet\|publisher=ToshTA 2020\|author=Ergashev U.Y.}}</ref>. Eritematoz S. baʼzan 3—7 kunda oʻzoʻzidan (davolanmasa ham) tuzalib ketadi, lekin choʻzilib, gavdaning bir joyidan boshqa joyiga oʻtishi ham mumkin (sayyor S). S.ning birmuncha ogʻir xili — bullyoz S.da qizargan terida yiringli yoki tiniq suyuqlik bilan toʻla pufakchalar hosil boʻladi. Bundan ham ogʻir flegmonoz xilida teri ostida flegmona vujudga keladi. Eng ogʻir xili — gangrenoz S.da terining zararlangan joylari oʻladi. Lekin S.ning eng yengil xili — eritematoz Sdan ham asoratlar qolishi mumkin, mas, qon zararlanishi (sepsis); yuz sohasidagi Sdan esa miya pardalarining yalligʻlanishi (meningit) singari xavfli asoratlar qoladi. == Etiologiyasi va patogenezi == S.ga shubha tugʻilganda darhol vrachga murojaat qilish lozim. S.ningoldini olish terini toza tutish, mayda jarohatlarni antiseptik vositalar bilan artib tozalashdan iborat. S. juda kamdankam hollarda yuqadi. Lekin S.ga chalingan odamning terisiga tegmaslik kerak, tegilganda qoʻlni yaxshilab yuvish, odekolon yoki spirt bilan artish, terining zararlanishiga yoʻl qoʻymaslik zarur. Saramas yalligʻlanishining qoʻzgʻatuvchisi streptokokk A dir. Terining ifloslanishi va kichik jarohatlar kasallikning avj olishi uchun qulay omillar hisoblanadi. Organizmning streptokokk infeksiyaga (allergiyaga) taʼsirchanligining oshishi ham muhim rol oʻynaydi. Antiseptik davrga qadar jarohatlanganlar va tugʻuvchi ayollarda ommaviy saramas epidemiyasi kuzatilgan. Agar organizm streptokokk infeksiyasiga taʼsirchanligi yuqoriligi bilan ajralib tursa, saramas qaytalanadi, buning ustiga ushbu jarayon koʻpincha bir yerda — oʻsha avval chiqqan joyida paydo boʻladi. Infeksiya teriga toʻgʻridan-toʻgʻri yoki limfogen yoʻllar bilan oʻtadi. [[Mikroorganizmlar\|Mikroblar]] uchun ochiq darvoza, odatda, jarohatlar, shilingan joylar, yaralar, terining yorilishi, shilliq pardaning shikastlanishi hisoblanadi. == Patologoanatornik manzarasi == Hayvonlarda, asosan, choʻchqalarda, shuningdek, qoʻy, quyon, parrandalarda uchraydi. Kasallik surunkali, oʻtkir yoki yarim oʻtkir kechadi. Oʻtkir kechganda kasal hayvon harorati 41— 42° ga koʻtariladi, yurak urishi, nafas olishi tezlashib, darmonsizlanadi, ishtahasi yoʻqoladi, koʻzidan yosh oqadi, ichi ketadi, baʼzan qusadi. 1—2 kundan soʻng hayvon qyrnida, sonining ich tomonida kizil dogʻlar paydo boʻladi. Davolanmasa, 3—5 kunda oʻladi. Yarim oʻtkir kechganda hayvon 10—15 kun ichida sogʻayadi. Harorati koʻtarilmaydi. Terisining zararlangan joyi jonsizlanadi, yurak urishi zaiflashib, quloq, qorin terisi koʻkaradi, boʻgʻimlari shishadi. Astasekin oza boshlaydi va oʻladi. Parrandalar S. bilan ogʻriganda don yemaydi, ichi ketadi, nafas olishi qiyinlashadi, zaiflashadi, oʻpka yalligʻlanib, boʻgʻimlari shishadi. Terida shish avj oladi, chegaralari aniq koʻrinib turgan qip-qizargan joylar (eritema) paydo boʻladi. Gistologik manzarasi seroz-gemorragik yalligʻlanishga mos keladi. Jarayonning keyingi rivojlanishiga shishnmg kattalashishi va epidermisni qatlamlantiruvchi ekssudat paydo boʻladi, natijada suyuqlikka toʻla pufakchalar paydo boʻladi. Agar infeksiya teri osti kletchatkasiga oʻtsa, u holda [[flegmona]] va toʻqima [[Gangrena\|gangrenasi]] rivojlanadi. Saramas limfa tomirlari boʻylab tarqaladi. == Klinik manzarasi == ~~Davolash: S.ga qarshi giperimmunli qon zardobi, antibiotiklar, yurak kasalliklariga qarshi preparatlar va boshqa tavsiya etiladi.~~ [[Fayl:Facial erysipelas.jpg\|thumb\|Saramas]] Kasallik toʻsatdan boshlanib, yuqori harorat va et uvishishi, bosh ogʻrigʻi, baʼzan qayt qilish bilan kechadi. Kasallikning kechishi toksikoz bilan ifodalangan oʻtkir infeksiyali jarayonni eslatadi. Terida hajman tez kattalashuvchi yalligʻlanish („alanga tilchalari“ koʻrinishida) paydo boʻladi. Sogʻlom va yalligʻlangan toʻqimalar oʻrtasidagi chegara aniq bilinib turadi, qizarib shishgan joylar sogʻlom teri ustidan koʻtarilib turadi. Kasallik oʻrta hisobda 5-10 kun davom etadi. Saramas yalligianishi baʼzan bosh va boʻyin sohasida paydo boʻladi. Bunday hollarda yalligʻlanish tez tarqalib, terining anchagina qismini qamrab olishi mumkin. Saramas [[tromboflebit]], shuningdek [[nefrit]] va septik holat bilan yanada ogʻirlashishi mumkin. Kasallikning takror qoʻzib turishi fil oyoq kasalligi („elephanthiasis“) boshlanishiga olib kelishi mumkin. Saramasning klinik turlari xilma-xildir. Avvalo, jarayon soʻnib boʻlishi bilan yoʻqolib ketadigan, terida qizargan joy bilan shish paydo boʻladi. Bu eritematoz saramas deb ataladi. Jarayon terida sargʻish, xira yoki gemorragik ekssudat bilan, toʻla pufakchalar paydo boʻlishi bilan kechishi mumkin. Bu saramasning pufakli yoki bullez turlariga xosdir. Bordiyu yalligʻlanish jarayoniga yiringli infeksiya qoʻshilib, teri nekrozi paydo boʻlsa, bu flegmonoz yoki angrenoz saramas deyiladi. Saramas yalligʻlanish yoʻqolib, keyin boshqa joyda qaytadan paydo boʻlishi esa koʻchma saramas yalligianishi deyiladi. == Differensial diagnozi == Kurash choralari: veterinariyasanitariya qoidalariga qatʼiy amal qilish, dezinfeksiyalash, kemiruvchilarni yoʻqotish, choʻchqalarni 2 oyligidan boshlab vaksina bilan davriy emlash, xoʻjaliklardagi S. bilan kasallangan hayvonlarni ajratib qoʻyish va davolash; soʻyilgan kasal hayvon goʻshtini pishirib isteʼmol qilish tavsiya etiladi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref> Saramasni teri osti yogʻ qavati flegmonasidan, sirt [[Tromboflebit\|tromboflebiti]] va kuchayib boruvchi [[Limfangit\|limfangitdan]], shuningdek, oʻtkir [[Dermatitlar\|dermatitdan]] farq qilish zarur. == ~~Manbalar~~Davosi == [[Sulfanilamidlar\|Sulfanilamidlarni]] ([[streptotsid]]) sepma dori holida qoʻllanish, shikastlangan joyga koʻk dori surkash mahalliy davo qilishga kiradi. Saramas tarqalmasligi uchun sogʻlom toʻqima chegarasi [[yod]], yodopiron preparatlari bilan surtib, chegaralanadi. Shuningdek, kvars nuri bilan davo qilishdan ham foydalaniladi. Vanna qabul qilish va hoʻl kompresslarni qoʻllash toʻgʻri kelmaydi. Umumiy davo oʻz ichiga bir : kecha-kunduzda 3-5 g dozalardagi sulfanilamid preparatlarni ([[streptotsid]], -etazol, [[sulfadimetoksin]] va b.), antibiotiklar emoksid+furatsillin eritmasi, metrid va ogʻriq qoldiruvchi moddalarni qoʻllash bilan davolashni oladi. Passiv immunlash-streptokokka qarshi 10-20 ml li vaksina, vitaminoterapiya, rentgen va lazer nuri bilan nurlantirish, desensibilizatsiya qiluvchi moddalar ([[dimedrol]], [[Kaliy xlorid\|kalsiy xlor]]) qoʻllaniladi. Shuningdek, toʻyimli ovqatlarni yeyish va koʻp miqdorda suyuqlik ichishni buyurish ~~{{manbalar}}~~ ham muhimdir. Soʻnggi yillarda qoʻ1-oyoqdagi jarayonning avj olishiga yoʻl qoʻymaslik uchun limfotrop antibiotiklarni endolimfatik yuborishni qoʻllash tufayli saramas yalligʻlanishining ogʻir turlarini davolashda muayyan muvaffaqiyatlarga erishildi. Toʻqima flegmonasi yoki gangrenasi paydo boʻlgan hollarda yiring oʻchogʻini yorish va jarohatni drenaj qilish, shuningdek, uni sterptotsid mazi yoki sintomitsin emulsiyasi shimdirilgan bogʻlov bilan bogʻlash zarur<ref>{{Kitob manbasi\|title=Umumiy xirurgiya 377-bet\|publisher=Yangi asr avlodi 2008\|author=Oripov O.}}</ref>. ~~{{no iwiki}}~~ ~~{{OʻzME}}~~ ~~[[Turkum:Simptom:Bosh ogʻrigʻi]]~~ == Manbalar == <references /> ~~{{med-stub}}~~ [[Turkum:Alifbo boʻyicha kasalliklar]] [[Turkum:Kasalliklar]] [[Turkum:Teri kasalliklari]] [[Turkum:Xirurgik kasalliklar]]

Saramas: Versiyalar orasidagi farq